Celem niniejszej analizy – przygotowanej dla Climate Action Network Europe – jest krytyczna refleksja nad szkicem prof. Krzysztofa Żmijewskiego pt. "Zagrożenie problemem carbon leakage w Polsce". Swój krótki raport, opublikowany przez Instytut im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w marcu 2011 roku, poświęcił on potencjalnemu niebezpieczeństwu dezindustrializacji naszego kraju w następstwie kontynuowania unijnej polityki klimatycznej w obecnym kształcie i zakresie. W dalszej części niniejszego tekstu przyglądamy się założeniom "Zagrożenia...", zastosowanej w nim metodologii oraz zaprezentowanym konkluzjom. Poruszamy także pewne kwestie, które zostały w nim pominięte, niemniej jednak mające duże znaczenie dla szacowania gospodarczych następstw prowadzenia polityki redukcji emisji gazów cieplarnianych w średnim i długim okresie.

Wskazujemy, że projektowaną przez prof. Żmijewskiego skalę oddziaływania zjawiska carbon leakage na wzrost bezrobocia należy traktować z dużą rezerwą, gdyż założenia i narzędzia, które posłużyły mu do wykonania obliczeń są na tyle uproszczone, że nie gwarantują osiągnięcia wiarygodnych i obiektywnych, a tym samym niekontrowersyjnych, wynikow. Jednocześnie podkreślamy, że "Zagrożenie..." trafnie identyfikuje problem ograniczonej bazy informacyjnej pozwalającej na rzetelną analizę realności i skali zagrożenia polskiego przemysłu ucieczką emisji do krajów trzecich. Prof. Krzysztof Żmijewski w swoim opracowaniu słusznie wskazuje, że problematyka carbon leakage wymaga przeprowadzania dodatkowych, bezstronnych analiz, które zwiększałyby zrozumienie wszystkich jego aspektów zarówno w Polsce, jak i w całej UE. W szczególności za wyjątkowo trafne należy uznać spostrzeżenie zawarte w raporcie, że problem carbon leakage ma przede wszystkim wymiar lokalny, a właśnie w tym obszarze baza analityczna jaką dysponują kraje Unii Europejskiej, a zwłaszcza Polska, jest wyjątkowo uboga.

Główne wnioski z przeprowadzonej oceny są następujące:

W swojej analizie prof. Żmijewski pomija długookresowy trend dezindustrializacyjny, zachodzący niezależnie od zmian w polityce klimatycznej w Europie i innych gospodarkach rozwiniętych (w tym w Polsce). Polega on na realokacji zatrudnienia z przemysłu do usług bez jednoczesnego spadku wolumenu produkcji w przemyśle ciężkim. W rezultacie przyjęte w raporcie założenie o automatycznym powiązaniu spadku zatrudnienia i wartości dodanej jest nieuprawnione.

Trend dezindustrializacyjny łagodzi potencjalny efekt ucieczki produkcji do krajów trzecich w wyniku wprowadzenia w Europie polityki klimatycznej, zaś jego dotychczasowy przebieg wskazuje na duże, technologiczne możliwości adaptacyjne przemysłu do zmieniających się warunków gospodarowania w średnim i długim okresie, o ile dysponuje on dostatecznie długim czasem do przeprowadzenia odpowiednich dostosowań.

W „="Zagrożeniu..." brakuje pogłębionej analizy procesu przemian strukturalnych w polskim przemyśle oraz instytucjonalnej refleksji nad dodatkowymi mechanizmami potencjalnie zwiększającymi bezpieczeństwo europejskiego przemysłu, nie demontującymi jednocześnie systemu bodźców skłaniających podmioty gospodarujące do redukcji emisji gazów cieplarnianych. To od natury tych zjawisk – tak w chwili obecnej, jak i w przyszłości – zależeć będzie, jaki wypadkowy efekt na rynek pracy i wysokość PKB będzie miała ewentualna migracja energochłonnego przemysłu poza granice UE.

W konsekwencji, użyte w raporcie stricte statyczne spojrzenie na problematykę carbon leakage może prowadzić do systematycznych błędów w ocenie zagrożenia migracją przemysłów energochłonnych na poziomie całego kraju, a zwłaszcza w ocenie wpływu tego zjawiska na rynek pracy. Ze szczególną ostrożnością należy traktować przeprowadzony w "Zagrożeniu..." uproszczony rachunek ciągniony i wynikający z niego mnożnik przekładający się na dwukrotne zwiększenie pierwotnego szacunku spadku zatrudnienia. Akceptacja takiego założenia oznaczałaby przyjęcie, że polska gospodarka i polski przemysł dysponują zerową adaptacyjnością do zmian gospodarczych, co wydaje się sprzeczne z doświadczeniami okresu transformacji. Jednocześnie prof. Żmijewski w swoim opracowaniu słusznie wskazuje, że na problem ucieczki emisji należy patrzeć przede wszystkim przez pryzmat lokalny. O ile bowiem cała gospodarka jest prawdopodobnie znacznie bardziej odporna na to zagrożenie niż prezentuje to jego diagnoza, to już w skali konkretnych podregionów lub powiatów problem znacznego wzrostu bezrobocia w następstwie delokalizacji danego zakładu przemysłowego lub ich grupy może być wielokrotnie większy. Dlatego sygnalizowany w "Zagrożeniu..." problem deficytu refleksji nad tym aspektem zagadnienia w dokumentach krajowych i europejskich należy uznać za szczególnie istotny.

Pełna analiza znajduje sie pod adresem: ibs.org.pl/site/upload/publikacje/IBS_carbon_leakage_PL.pdf