Regionem, w którym prace takie wykonano, jest województwo podlaskie¹.

Badania te wykazały gotowość rolników w województwie podlaskim do wdrażania nowych technologii rolniczych, w tym także takich, które mogą sprzyjać ochronie klimatu (zarówno wskutek ograniczania emisji gazów cieplarnianych, jak i zwiększania pochłaniania węgla). Wynika to z doświadczenia uzyskanego przez rolników po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej i upowszechnieniu instrumentów II filara Wspólnej Polityki Rolnej, zwłaszcza płatności rolno-środowiskowych.

Rolnicy deklarują chęć stosowania nowych metod produkcji, zastrzegając, że muszą zostać spełnione dwa warunki: po pierwsze, powinny zostać wprowadzone płatności, które co najmniej skompensują im utracony dochód; po drugie, procedury administracyjne, wymagane dla otrzymania tych płatności i wdrożenia nowych metod produkcji, nie mogą być zbyt skomplikowane.

W tabeli 1. przedstawiono informacje na temat możliwości i barier związanych z wprowadzaniem technologii rolniczych, przyjaznych klimatowi w polskich gospodarstwach rolniczych.

Tabela 1. Możliwość wdrożenia technologii rolniczych sprzyjających ochronie klimatu na terenie województwa podlaskiego

a – technologie rolnicze sprzyjające ochronie klimatu zgodnie z danymi zawartymi [w:] Flynn i in., 2007.
b – znaczna część podlaskich gospodarstw rolnych już w chwili obecnej prowadzi ekstensywną produkcję rolną, stąd trudno spodziewać się, że taki sposób produkcji będzie stosowany w szerszym zakresie. Niemniej zależy to w dużym stopniu od ogólniejszych trendów rozwojowych polskiego rolnictwa.
c – osiągnięcie tego poziomu możliwe jest jedynie w wypadku budowy gminnych biogazowni, wykorzystujących zarówno biomasę z produkcji roślinnej, odpady biodegradowalne, jak i odpady, i odchody zwierzęce.

W powyższej tabeli przedstawiono tylko te metody, które dotyczą modyfikacji technologii produkcji, a nie znaczących zmian w wykorzystaniu przestrzeni. Dlatego też trzeba przyjąć, że potencjał możliwych do wprowadzenia sposobów ochrony klimatu na terenach otwartych jest więcej, między innymi mogą one dotyczyć przekształcania upraw konwencjonalnych w ekologiczne, wprowadzanie zalesień i zadrzewień śródpolnych i innych.

Bardzo ważną barierą dla wdrażania w Polsce technologii rolniczych, przyjaznych ochronie klimatu, jest bardzo niski poziom świadomości ekologicznej polskiego społeczeństwa (w tym także rolników), co powoduje, że brak jest woli dla wspierania takich działań. Prowadzenie działań edukacyjnych i szkoleniowych w tym zakresie jest istotnym wyzwaniem dla instytucji publicznych w Polsce, przede wszystkim dla ośrodków doradztwa rolniczego.

Aby zapewnić polskiemu rolnictwu skuteczne ograniczanie emisji gazów cieplarnianych oraz adaptację do postępujących zmian, konieczne jest uwzględnienie tych zagadnień w krajowej polityce rolnej i ekologicznej. Co prawda w nadchodzących latach kierunki i sposób krajowej produkcji rolnej w największym stopniu kształtować będzie Wspólna Polityka Rolna UE. Niemniej, jak wskazują na to przykłady instrumentów ochrony klimatu, stosowane w polityce rolnej na przykład Danii czy Wielkiej Brytanii, to właśnie krajowe instrumenty często mają decydujący wpływ na efektywność działań ochronnych. Konieczne jest wprowadzenie instrumentów prawnych i ekonomicznych, które wspierać będą korzystne z punktu widzenia redukcji emisji gazów cieplarnianych technologie rolnicze. Niezbędne są podobne działania na rzecz promowania adaptacji produkcji rolnej do zmienionych warunków klimatycznych. Państwo może i powinno wspierać prace w zakresie retencji wód i zapewnienia ich wysokiej jakości. Konieczne jest ograniczanie emisji metanu z hodowli zwierząt i gospodarki płynnymi odchodami zwierzęcymi. Wysoki priorytet powinna uzyskać ochrona gleb, bo mają one podstawowe znaczenie w wiązaniu węgla z atmosfery.

Do chwili obecnej ani w Polsce, ani na świecie nie wprowadzono kompleksowych systemów, propagujących rozwój systemów i technologii rolniczych, które sprzyjają ochronie klimatu. Nie oznacza to jednak, że działania takie nie są wymagane lub wspierane przez władze publiczne. Jak to wskazano wyżej, w wielu krajach ograniczanie emisji GHG z omawianego sektora są pochodnymi różnego rodzajów programów na rzecz ekologizacji produkcji rolnej.

Najbardziej zaawansowana we wprowadzaniu instrumentów, mających na celu ograniczenie negatywnego oddziaływania rolnictwa na środowisko, wydaje się być Unia Europejska. Reformę Wspólnej Polityki Rolnej podjęto w niej już na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. i kontynuowano przez całą dekadę. W początkach obecnego stulecia wprowadzono do polityki rolnej Wspólnoty szereg narzędzi, które powinny być stosowane przez wszystkie kraje członkowskie, a które pośrednio służyć mogą wspieraniu praktyk korzystnych z punktu widzenia ochrony klimatu. Narzędzia te mogą (i powinny) być szeroko stosowane także w naszym kraju.

Najważniejsze instrumenty to:

Obok narzędzi bezpośrednio oddziałujących na technologie rolnicze, Unia Europejska wprowadziła szereg instrumentów pośrednich, których wykorzystanie może znacząco zmniejszyć emisję z terenów wiejskich. To przede wszystkim możliwość popierania w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich inwestycji w odnawialne źródła energii, które znajdą zastosowanie zarówno w produkcji rolniczej (np. do suszenia plonów), i we wspieraniu rozwoju wsi. Narzędziem, które będzie pomagało w udziale rolnictwa w ochronie klimatu, są także postanowienia pakietu energetyczno-klimatycznego UE, który przewiduje między innymi, że udział biopaliw na rynku paliw płynnych we Wspólnocie wyniesie co najmniej 10%. Wspólnota wspierać będzie także rozwój rolnictwa energetycznego. Szacuje się, że ten kierunek rozwoju produkcji może być w znaczącym stopniu również wprowadzony w naszym kraju.

Chociaż w niektórych wypadkach stosowanie powyższych instrumentów przynosi znaczne ograniczenie emisji GHG, to oddziaływanie dotychczasowych narzędzi Wspólnej Polityki Rolnej na wdrażanie programów ochrony klimatu uznawane jest za niewystarczające. Dlatego też Komisja Europejska pracuje nad stworzeniem nowych mechanizmów, które wspierałyby te działania rolników i przyczyniałyby się do osiągania celów europejskiej polityki klimatycznej. W chwili obecnej nie wiadomo, kiedy takie instrumenty zostaną w praktyce wdrożone, niemniej brak sukcesów w przeciwdziałaniu zmianom klimatu wskazuje, że jest to działanie pilne.

Przypisy:
1. Karaczun Z.M., Case study in Poland. Mixed farm: dairy and cereal production in Podlaskie Voivodeship, 2007. Project in framework of PICCMAT Project. Dostępny na: http: //climatechangeintelligence.baastel.be/piccmat/index.php