To już siódmy raport agencji mówiący o przyszłości światowych dostaw energii. Poprzedni ukazał się 5 lat temu, jednak od 2005 r. zmieniła się zarówno polityka wielu państw, jak i sytuacja gospodarcza. Ludzie coraz więcej wiedzą o przyczynach zmian klimatu i są świadomi ich negatywnych skutków. Politycy podejmują coraz więcej ważnych zobowiązań związanych z klimatem i wprowadzają regulacje prawne.

Zachodzące zmiany nie pozostają bez wpływu na sektor energetyczny. Zainstalowanie jakiegoś źródła energii i podłączenie go do sieci czasem wymaga niemałych nakładów finansowych. Co prawda w okresie kryzysu gospodarczego koszty budowy mogą być mniejsze, ale przedsiębiorcy, jeśli nie wstrzymują całkowicie inwestycji, są dużo ostrożniejsi przy podejmowaniu jakichkolwiek nowych działań. Z pomocą przychodzi im dokument IEA/NEA rozpoznający wiele tendencji, które będą kształtować sektor energetyczny w nadchodzących latach.

Przegląd danych z całego świata

W raporcie zaprezentowane zostały dane z 17 państw należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz z 4 krajów spoza tej struktury: z Brazylii, Chin, Rosji i RPA. Prywatyzacja i liberalizacja rynków energetycznych sprawiły, że dostęp do dokładnych informacji o kosztach produkcji bywa ograniczony. Nie można mieć jednak zastrzeżeń co do jakości danych przedstawianych w publikacji. IEA ma wieloletnie doświadczenie w tworzeniu raportów tego typu (pierwszy powstał już w 1983 r.), co jakiś czas wydaje szczegółowe opracowania dla państw i regionów. Zleca także liczne badania.

Publikacja jest warta odnotowania z jeszcze jednego powodu. W tym roku po raz pierwszy udało się zgromadzić tak dużo danych i omówić tak wiele źródeł energii elektrycznej i ciepła: elektrownie węglowe, gazowe, atomowe, wodne, wiatrowe, słoneczne, pływowe i na biomasę. Analizy uzupełnione zostały ponad 130 wykresami i tabelami.

Polska nie została uwzględniona w raporcie. Do Międzynarodowej Agencji Energetycznej przystąpiła niedawno, 25 września 2008 r., nie należy natomiast jeszcze do Agencji Energii Jądrowej. O możliwej dacie przystąpienia Polski do tej organizacji – kwietniu 2011 r. – mówił podczas spotkania w Ministerstwie Gospodarki 18 marca br. jej dyrektor, Luis Echavarri.

Dokument może jednak okazać się wartościowy także dla polskich decydentów, mimo że koszty wygenerowania 1 MWh energii w dwóch sąsiadujących ze sobą krajach, korzystających z tej samej technologii, mogą się znacząco różnić. Niezmiernie dużo zależy bowiem od lokalnych uwarunkowań, np. od dostępu do paliw kopalnych, możliwości korzystania z odnawialnych źródeł, regulacji prawnych itp. W związku z tym trudno porównywać ze sobą jakiekolwiek państwa, a analizy kosztów powinno przeprowadzać się dla konkretnego regionu geograficznego. Jednakże raport oprócz formułowania wskazówek dla poszczególnych krajów zwraca uwagę na ogólne zasady, którymi rządzi się rynek energii, a które warto sobie uświadamiać podejmując decyzje dotyczące zaopatrzenia energetycznego.
 

Najtańsza i najdroższa energia

W publikacji rozważono wpływ na koszt produkcji energii takich czynników jak cena uprawnień do emisji CO₂ (przyjęto cenę 30 USD za tonę), ceny paliw oraz koszty pozyskania kapitału. Ponieważ ostateczny koszt jest bardzo wrażliwy na wysokość stopy dyskontowej obliczenia przeprowadzono dwukrotnie – dla 5% i 10%.

Uzyskanie 1 MWh ze spalania węgla kosztuje od 54 USD w Australii do 142 USD na Słowacji, gazu – 67-120 USD, odpowiednio w Australii i we Włoszech. Elektrownie atomowe w Korei Południowej wygenerują taką samą ilość energii już za 29 USD, ale w Szwajcarii przy stopie dyskonta równej 10% wyniesie to już nawet 137 USD. Z atomem gdzieniegdzie mogą konkurować odnawialne źródła energii: lądowe elektrownie wiatrowe w Stanach Zjednoczonych są w stanie produkować energię już za 48 USD za 1 MWh, a elektrownie położone w strefie przybrzeżnej – już od 101 USD. Pozyskiwanie energii elektrycznej wskutek przetwarzania promieni słonecznych to już koszty rzędu 215-333 USD/MWh.

Zestawienie kosztów inwestycji i wygenerowania energii doprowadziło specjalistów z IEA do dwóch ważnych wniosków. W przypadku niskiej stopy dyskontowej (5%) niezwykle kapitałochłonna elektrownia atomowa w większości państw jest mimo wszystko jednym z najtańszych sposobów produkcji energii (koszt jej budowy to od 1600 do 5900 USD/kWe) Natomiast tam, gdzie cena węgla jest niska, czyli np. w Australii lub w niektórych stanach USA, elektrownie opalane węglem przy niskiej stopie dyskontowej stanowią poważną konkurencję dla innych źródeł energii. Znacznie więcej będzie kosztować natomiast wybudowanie elektrowni węglowej z technologią wychwytywania CO₂: 3223-6268 USD/kWe.

Okazuje się, że nie tylko w przypadku zależnych od siły wiatru czy stopnia nasłonecznienia odnawialnych źródeł energii uwarunkowania krajowe i lokalne odgrywają znaczącą rolę. Dzieje się tak również w przypadku elektrowni opalanych węglem czy gazem – dostęp do złóż i transport tych surowców ma niebagatelny wpływ na koszt produkcji energii.

Wartości podawane przy elektrowniach węglowych uwzględniają jedynie koszt wychwytywania CO₂, koszty składowania nie są w pracy wyliczane. W przypadku elektrowni jądrowych problem jest większy – dokładne koszty składowania i likwidacji odpadów nie są powszechnie znane. Kalkulacje IEA nie obejmują kosztów przyłączenia odnawialnych źródeł energii do sieci ani dostosowania tej sieci do nieregularnych dostaw. Raport nie podaje także kosztów przesyłu i dystrybucji energii.
Nie sposób przewidzieć przyszłych cen paliw i kosztów wychwytywania oraz składowania CO2. Wiele technologii jest dopiero w fazie rozwoju. Nie wiadomo też, jak w przyszłości będzie kształtować się polityka klimatyczna, jakie źródła energii będą preferowane i komu przysługiwać będzie wsparcie finansowe.

Wszystkich czynników, które bezpośrednio bądź pośrednio wpływają na cenę, po której energię nabywa konsument, jest za dużo i nie mogły zostać omówione w raporcie. Dlatego autorzy skupili się na określeniu wysokości kosztów podstawowych, a tylko niektórym z wymienionych powyżej zagadnień poświęcili dodatkowe rozdziały.

Wybór istnieje – rząd decyduje

Każda z przedstawionych w dokumencie Międzynarodowej Agencji Energetycznej technologii ma swoje mocne i słabe strony. Pomimo że raport nie prezentuje wszystkich plusów i minusów, udało się wykazać, iż konkurencyjność różnych technologii zależy przede wszystkim od uwarunkowań krajowych i regionalnych.

Żaden ze sposobów produkcji energii elektrycznej nie jest w każdej sytuacji pod względem finansowym bardziej korzystny od innych. To polityka energetyczna i klimatyczna rządu, który dba o bezpieczeństwo energetyczne państwa, ustala podatki, określa ceny gwarantowane, nakazuje redukcję emisji CO₂ czy udziela kredytów na konkretne przedsięwzięcia i tym samym preferuje jedną z technologii albo zniechęca do inwestowania w inną, odgrywa kluczową rolę przy wyborze sposobów produkcji energii.

Istnieją rozbieżności pomiędzy wskazaniami raportu w co inwestować, aby tanio, z uwzględnieniem specyficznych warunków lokalnych, pozyskiwać energię elektryczną, a decyzjami zapadającymi w rzeczywistości. Według autorów dokumentu to lęki inwestorów, że nie będą w stanie pozyskać odpowiedniego wsparcia są główną przyczyną tych różnic.

Współcześnie alternatywne opcje technologiczne stają się coraz bardziej konkurencyjne i w przyszłości w wielu przypadkach czynnik przeważający będzie tak mały, że żaden kraj nie będzie zdolny oddzielić swoich wyborów od nacisków. Ale co najważniejsze – możliwość wyboru istnieje, a presja wywierana na operatorów, dostawców energii i technologii, aby oferowali jak najbardziej atrakcyjne rozwiązania, może wyjść tylko na dobre.

Międzynarodowa Agencja Energetyczna wydając pracę „The Projected Costs of Generating Electricity: 2010 Edition – The Future of Global Power Supply” ma nadzieję, że w przyszłości będziemy świadkami zdrowej rywalizacji pomiędzy różnymi technologiami – współzawodnictwa, które będzie rozstrzygane na podstawie preferencji narodowych i lokalnych możliwości.

Cały dokument za opłatą można pobrać ze strony: www.iea.org/w/bookshop/add.aspx?id=403