Dotychczas źródłem wzrostu gospodarczego w Polsce była przede wszystkim stosunkowo niedroga i dobrze wykwalifikowana siła robocza, pozwalająca konkurować atrakcyjną ceną i jakością tak na rynkach zagranicznych, jak i na dużym rynku wewnętrznym. Dzięki niej przyciągnęliśmy ogromne inwestycje zagraniczne. Jednak wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa rosną koszty pracy, co oznacza, że Polska traci stopniowo jeden ze swoich głównych atutów. W tej sytuacji musimy znaleźć inne źródła wzrostu. Kluczem do sukcesu firm i całych gospodarek we współczesnym świecie jest innowacyjność. I to ona powinna być strategicznym celem dla polskiej gospodarki.

Opisane wyzwania skłoniły KPMG do przeprowadzenia diagnozy obecnego stanu dojrzałości innowacyjnej średnich i dużych firm działających w Polsce. W tym celu zbadano blisko 500 przedsiębiorstw. Sprawdzono, w jakim stopniu innowacyjność jest elementem ich strategii, jaka jest skala podejmowanych przez nie działań innowacyjnych oraz jakie płyną z nich korzyści.

Z wyników badania wyłania się obraz polskiego biznesu w połowie drogi do innowacyjności, jednak – co istotne – stawiającego zdecydowane kroki naprzód. Firmy bardzo często podejmują działania innowacyjne, jednak stosunkowo rzadko są one wielostronne i mają strategiczny charakter. Co więcej, tylko część firm prowadzi działania w pełni efektywnie, uzyskując satysfakcjonujący zwrot z inwestycji. W efekcie tylko kilkanaście procent działających w Polsce średnich i dużych przedsiębiorstw można na razie nazwać doświadczonymi innowatorami lub liderami innowacji.

78% średnich i dużych firm w Polsce pracuje nad innowacjami

W ciągu ostatnich trzech lat prace nad innowacjami podjęło 78% średnich i dużych przedsiębiorstw działających w Polsce. Niewiele mniej (71%) firm wprowadziło w życie opracowywane innowacje. Zarówno w przemyśle, jak i w handlu i usługach najczęściej (odpowiednio w 62% i 56% firm) prowadzone są prace nad innowacjami produktowo-usługowymi. Przemysł intensywnie pracuje także nad innowacjami procesowymi (60%), z kolei handel i usługi – nad innowacjami organizacyjnymi (46%).

44% firm nie prowadzi wielostronnych działań z obawy o zwrot z inwestycji w innowacyjność

Głównym powodem, dla którego firmy nie prowadzą w pewnych obszarach działalności innowacyjnej, jest nie tyle brak środków finansowych, ile raczej niepewność odnośnie do zwrotu z tej inwestycji – wskazało na to 44% przedsiębiorstw. Bardzo często firmy nie czują potrzeby prowadzenia działalności innowacyjnej, tłumacząc, że nie uzasadnia tego model biznesowy lub strategia (43% przypadków) czy też skala działalności firmy (34%).

Blisko połowa przedsiębiorstw uznaje innowacyjność za swój cel strategiczny

Innowacyjność jest elementem strategii 47% średnich i dużych przedsiębiorstw, przy czym jest to częstsze w firmach przemysłowych (50%) niż handlowych i usługowych (43%). Jednak w praktyce tylko w co piątej z nich innowacyjność ma bardzo duże znaczenie na tle pozostałych celów strategicznych, zaś aż w dwóch trzecich – raczej duże. Jedynie w co dziesiątym przedsiębiorstwie powołano członka zarządu odpowiedzialnego za ten obszar.

57% firm prowadzi lub zleca prace badawczo-rozwojowe

Aż 65% średnich i dużych firm przemysłowych oraz 49% firm handlowych i usługowych prowadzi lub zleca prace badawczo-rozwojowe (B+R). W przypadku odpowiednio 51% i 35% firm aktywnych innowacyjnie jest to działalność dominująca. Co istotne, są to działania efektywne – ocena skuteczności prowadzonych lub zlecanych prac B+R jest w większości przypadków pozytywna. B+R nie jest jednak najczęściej stosowaną formą działalności innowacyjnej. Aby opracowywać i wdrażać innowacje, firmy najczęściej (70%) inwestują w maszyny, urządzenia i oprogramowanie. Często (51%) współpracują także z innymi podmiotami z branży.

W przypadku 2/3 firm nakłady na innowacje opłaciły się

Około dwie trzecie firm ocenia zwrot z inwestycji w innowacje pozytywnie, w tym co piąta – zdecydowanie pozytywnie. Prace innowacyjne przyniosły lepsze efekty w firmach przemysłowych niż handlowych i usługowych. Dzięki wdrożonym innowacjom firmom udało się poprawić jakość produktów i usług (91% firm), polepszyć postrzeganie marki (86%), a w efekcie zwiększyć sprzedaż (73%) i umocnić pozycję konkurencyjną (76%). Ponadto firmom udało się zwiększyć efektywność operacyjną (82%), co w wielu przypadkach wiązało się z redukcją kosztów operacyjnych (63%).

Ponad 80% firm planuje zwiększyć skalę działalności innowacyjnej

W perspektywie trzech lat 83% firm przemysłowych oraz 81% handlowych i usługowych planuje wdrożyć nowe innowacyjne rozwiązania. W obu sektorach widoczne jest, że firmy będą się koncentrować głównie na tych obszarach, w których prowadzą już działania innowacyjne, tj. przemysł – na produktach i usługach oraz procesach, zaś handel i usługi – na produktach i usługach oraz organizacji. Najwięcej firm (83%) planuje w najbliższych trzech latach intensywniejsze inwestycje w nowe lub ulepszone maszyny, urządzenia lub oprogramowanie. Co szóste przedsiębiorstwo chce także rozpocząć lub zwiększyć skalę współpracy z firmami z tej samej lub z powiązanych branż. Co więcej, połowa firm przemysłowych oraz 32% firm handlowych i usługowych planuje podjąć lub zintensyfikować prace B+R wewnątrz własnej firmy lub grupy.

Większość firm stawia raczej na przejmowanie najlepszych praktyk niż czystą innowacyjność

Cele, plany oraz sposób prowadzenia prac nad innowacjami stosunkowo rzadko są ujęte w postaci formalnej strategii innowacyjności – ma ją tylko co czwarta firma aktywna innowacyjnie. W praktyce przedsiębiorstwa częściej (56%) kładą większy nacisk na przejmowanie i wdrażanie najlepszych praktyk z rynku niż na wypracowywanie zupełnie nowych rozwiązań. Dominującym (65%) podejściem jest oparcie prac nad innowacjami przede wszystkim na wewnętrznych zasobach przedsiębiorstwa.

Jedynie kilkanaście procent firm to liderzy innowacji lub doświadczeni innowatorzy

Obecne na polskim rynku średnie i duże przedsiębiorstwa często oceniają siebie jako bardzo zaawansowane pod względem innowacyjności. Nasza ocena jest jednak inna: jedynie 17% firm przemysłowych oraz 13% handlowych i usługowych to doświadczeni innowatorzy lub liderzy innowacji. Początkujący innowatorzy to 30% przedsiębiorstw przemysłowych i 23% handlowych i usługowych. Resztę stanowią przedsiębiorstwa mało innowacyjne (odpowiednio 32% i 42%) oraz nieinnowacyjne (21% i 22%).

Podsumowanie i rekomendacje

Polskiej gospodarce potrzeba liderów innowacji, którzy staliby się jej siłą napędową

Aż 78% średnich i dużych przedsiębiorstw w Polsce podjęło w ostatnich trzech latach prace nad nowatorskimi rozwiązaniami. Oznacza to, że świadomość konieczności pracy nad innowacjami jest szeroko rozpowszechniona. Tylko 5% z nich to liderzy innowacji uznający innowacyjność za swój istotny cel, potrafiący skutecznie pracować nad innowacjami i czerpiący z tego tytułu znaczące korzyści. W ocenie KPMG tylko liderzy innowacji są w stanie osiągnąć sukces oraz stać się prawdziwą siłą napędową polskiej gospodarki.

Wyzwanie dla firm: kompleksowe podejście do działalności innowacyjnej

Badanie wykazało, że działalność innowacyjna firm koncentruje się najczęściej na produktach i usługach, a znacznie rzadziej na nowatorskich metodach marketingowych. Nie zawsze idą one w parze z innowacjami o charakterze organizacyjnym lub procesowym. Do przyczyn zaistniałej sytuacji zaliczyć można to, że innowacyjność nie zawsze ma rangę celu strategicznego, bardzo rzadko odpowiada za nią konkretny członek zarządu, a większość firm nie ma strategii działalności innowacyjnej. Wynika z tego ważna rekomendacja dla firm: innowacyjna oferta produktowa często nie wystarczy, aby osiągnąć przewagę konkurencyjną i – co za tym idzie – sukces rynkowy. Muszą jej towarzyszyć nowatorskie rozwiązania we wszystkich obszarach działalności organizacji. Konieczne jest więc kompleksowe podejście do działalności innowacyjnej. Opracowanie strategii działalności innowacyjnej oraz powołanie członka zarządu odpowiedzialnego za innowacje należą pod tym względem do najbardziej skutecznych rozwiązań.

Wyzwanie dla sektora publicznego: wsparcie obecnych i przyszłych liderów innowacji

Firmy nie podejmują wielostronnych działań innowacyjnych, ponieważ obawiają się angażować kapitał w stosunkowo ryzykowną inwestycję – tak wskazało 44% z nich. Ta obawa jest w dużej mierze uzasadniona. Choć dwie trzecie firm prowadzących działalność innowacyjną ocenia pozytywnie zwrot na swoich inwestycjach w innowacyjność, to zdecydowanie dobre wyniki osiągnęła już tylko co piąta firma. Im bardziej niekonwencjonalny jest projekt, tym większe jest ryzyko fiaska, ale i tym większe są potencjalne korzyści. W efekcie tylko część inwestycji w innowacje przyniesie znaczące efekty, podczas gdy reszta przyniesie efekty częściowe lub nie przyniesie ich w ogóle.

Nie ma większej potrzeby pomagać firmom przy projektach rutynowych. Wsparcie jest jednak konieczne, aby powstawały w Polsce naprawdę innowacyjne rozwiązania, a wśród działających na naszym rynku przedsiębiorstw było jak najwięcej liderów innowacji. Nie jest przy tym tak istotne, czy tymi liderami są firmy z kapitałem polskim czy zagranicznym. Wspieranie polskich firm jest ważne, bo pozwala budować mocną pozycję polskiego kapitału na rynkach międzynarodowych. Warto jednak równie mocno wspierać innowacyjność firm z kapitałem zagranicznym czy wręcz oddziałów międzynarodowych koncernów. Ich sukces będzie najlepszą wizytówką Polski jako dobrego miejsca dla inwestycji wiedzochłonnych, od których zależy dalszy rozwój polskiej gospodarki.

Piotr Siergiej, ChronmyKlimat.pl
Opracowano na podstawie raportu KPMG „Dojrzałość innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce”.

Redakcja ChronmyKlimat.pl zezwala na przedruk tego artykułu pod warunkiem podania źródła wraz z aktywnym linkiem do portalu (ChronmyKlimat.pl).