Niestety w pewnych sytuacjach organy administracyjne istotnie ograniczają uprawnienia obywateli w tym zakresie, przy aprobacie sądów oraz Komisji Europejskiej.

26 lutego bieżącego roku Komisja Europejska skierowała do polskiego rządu wezwanie do podjęcia działań w zakresie zanieczyszczenia powietrza, wyznaczając dwumiesięczny termin na udzielenie odpowiedzi. Wgląd w korespondencję prowadzoną między rządem a Komisją byłby niezwykle interesujący dla osób i organizacji zainteresowanych tematyką złej jakości powietrza w Polsce. Niestety wszystkie zaangażowane w to postępowanie instytucje konsekwentnie odmawiają udostępnienia związanych z jego przebiegiem informacji i dokumentów.

W czerwcu b.r. Fundacja Frank Bold wystąpiła z wnioskiem o udostepnienie dokumentów związanych z tym postępowaniem do Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz do Komisji Europejskiej. W odpowiedzi MSZ wskazało, że do wnioskowanej informacji nie ma zastosowania polska ustawa o dostępie do informacji publicznej, ale rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 1049/2001/WE w sprawie publicznego dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji.

Rozporządzenie w hierarchii aktów prawnych wydawanych przez UE zajmuje szczególną pozycję – stosuje się je bezpośrednio, a w przypadku konfliktu z ustawą krajową ma przed nią pierwszeństwo. Zgodnie z art. 2 ust. 3 Rozporządzenia, ma ono zastosowanie do wszystkich dokumentów związanych z polityką, działalnością i decyzjami mieszczącymi się w sferze odpowiedzialności instytucji UE – zarówno sporządzonych przez te instytucje, jak i przez nie otrzymywanych oraz pozostających w ich posiadaniu, na wszystkich obszarach działalności UE. W podobnej sprawie wypowiedział się jednoznacznie Sąd Najwyższy w wyroku z 22 listopada 2012 r., sygn. I OSK 1868/12, podkreślając, że wyłącznie Komisja jest uprawniona do dysponowania dokumentami związanymi z prowadzonym przez nią postępowaniem.

W związku z powyższym, powołując się na przepisy Rozporządzenia oraz orzecznictwo polskich sądów i Trybunału Sprawiedliwości UE, Ministerstwo Spraw Zagranicznych odmówiło wydania wnioskowanych dokumentów. Ponieważ pismo otrzymane z Ministerstwa ma cechy decyzji administracyjnej, Fundacja złożyła wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Wskazano w nim, że jakkolwiek Rozporządzenie 1049/2001/WE ma zastosowanie do dokumentów pochodzących i będących w posiadaniu Komisji Europejskiej, to w stosunku do dokumentów posiadanych przez Ministerstwo (a w szczególności – korespondencji wychodzącej z Ministerstwa) powinno się stosować przepisy polskie.

Również Komisja odmówiła udostępnienia wnioskowanych dokumentów, powołując się na art. 4 ust. 2 Rozporządzenia, zgodnie z którym odmowa jest dopuszczalna, jeżeli ujawnienie treści dokumentu godziłoby w ochronę postępowania sądowego oraz celu kontroli, śledztwa i audytu. W dalszej korespondencji z Komisją fundacja zamierza wykazywać, że za ujawnieniem treści dokumentów przemawia nadrzędny interes społeczny, a w takim wypadku zgodnie z Rozporządzeniem odmowa udostępnienia informacji jest niedopuszczalna.

W opinii prawników Fundacji zarówno Ministerstwo, jak i Komisja Europejska powinny ujawnić treść wszystkich wnioskowanych dokumentów. Ograniczenie dostępu do informacji publicznej w tak istotnej dla społeczeństwa kwestii, jak utrzymująca się zła jakość powietrza, która skutkuje przedwczesną śmiercią 45 000 Polaków rocznie, godzi w podstawowe zasady obowiązujące w demokratycznym państwie. Będziemy podejmować wszelkie dostępne kroki prawne w celu wymuszenia na instytucjach krajowych i europejskich pełnej transparentności. O naszych działaniach będziemy na bieżąco informować w newsletterze Fundacji Frank Bold.

Miłosz Jakubowski
Prawnik, Fundacja Frank Bold