W systemie handlu jednostka uprawnienia do emisji odpowiada ekwiwalentowi jednej tony dwutlenku węgla wpuszczonej do atmosfery. To prawo do emisji posiada pewną wartość, określaną na zasadach rynkowych i może być zbywane oraz nabywane bez ograniczeń. Jednostki uprawnień nie mają postaci materialnej, a jedynie formę elektroniczną i są utrzymywane w rejestrach krajowych. Krajowy rejestr jest elektroniczną bazą danych, prowadzoną w celu zapewnienia należytego monitorowania funkcjonowania systemu, w tym: wydawania, rejestrowania stanu posiadania, przenoszenia, anulowania i rozliczania uprawnień do emisji.

Podstawową, praktyczną zmianą czekającą w przyszłym roku uczestników handlu emisjami będzie zastąpienie dotychczas funkcjonujących systemów rejestrowych poszczególnych państw przez jeden skonsolidowany rejestr Unii Europejskiej.

Użytkownicy systemu będą musieli zapoznać się z nowym oprogramowaniem oraz całkowicie zmodyfikowanym procesem otwierania rachunków i aktualizacji danych w rejestrze. Termin uruchomienia nowej aplikacji rejestrującej planowany jest na styczeń 2012 roku. Można się spodziewać, że pod koniec bieżącego roku działanie rejestrów krajowych zostanie wstrzymane na czas migracji danych. Przeniesienie wszystkich danych do skonsolidowanego rejestru UE będzie się wiązało ze zmianą dotychczas używanych oznaczeń rachunków. Od 2012 roku kody krajów zostaną zastąpione symbolem "EU". Ponadto zostanie dodana dodatkowa numeracja pozwalająca zachować unikalność oznaczenia rachunków w obrębie całej Unii Europejskiej.

Użytkownicy rejestrów krajowych posiadający obecnie dostęp do systemu będą musieli przejść przez część nowego procesu rejestracji w celu uzyskania hasła do systemu UE. W niektórych przypadkach konieczna będzie również zmiana loginu.

Wszystko to oznacza, że na przełomie roku 2011 i 2012 można się spodziewać zawieszenia na pewien czas transakcji na rynku spot i ewentualnych trudności technicznych w pierwszych miesiącach nowego roku. Zamieszanie ze zmianą systemu w konsekwencji może doprowadzić do zmniejszenia się liczby operacji w stosunku do analogicznego okresu w latach poprzednich.

Oprócz wspomnianych niedogodności, związanych z technicznymi aspektami przeniesienia rachunków do nowego rejestru, należy wskazać również korzyści. Podstawową z nich będzie poprawa bezpieczeństwa transakcji i usprawnienie procesu ich przetwarzania.

Obecnie poszczególne krajowe rejestry uprawnień połączone są ze sobą oraz ze wspólnotowym dziennikiem transakcji (CITL – ang. Community Independent Transaction Log) siecią teleinformatyczną. Cykl rozliczeń między rejestrami wynosi na ogół od kilku sekund do kilku minut, lecz w przypadku ewentualnych problemów z połączeniem może nastąpić zawieszenie takiej operacji. Scalenie wszystkich rejestrów w jeden system informatyczny pozwoli wyeliminować błędy występujące podczas transmisji danych. Skonsolidowanie systemu nie oznacza całkowitej rezygnacji z weryfikacji transakcji, za którą odpowiada obecnie CITL. W nowym układzie rolę kontrolną przejmie dziennik transakcji Unii Europejskiej (EUTL – ang. European Union Transaction Log).

Od 2012 roku w systemie handlu emisjami będzie funkcjonowała bardziej ujednolicona procedura otwierania rachunku w rejestrze uprawnień. Podobne zasady będą obowiązywały we wszystkich państwach UE, co bez wątpienia pozytywnie wpłynie na bezpieczeństwo systemu i jego wiarygodność. Obecnie administratorzy w niektórych krajach stosują niewystarczającą kontrolę dokumentów im przedkładanych. Zakres tych dokumentów również bywa różny. Sprzyja to tworzeniu rachunków, których posiadaczami mogą być osoby próbujące w nieuczciwy sposób wykorzystać uczestnictwo w systemie handlu uprawnieniami do emisji. Często zdarzało się w przeszłości, że rachunki otwierane były na nieistniejące firmy lub przez osoby deklarujące fałszywą tożsamość.

Wraz z wejściem w życie nowych przepisów administratorzy rejestrów będą mieli możliwość dokładniejszego niż obecnie sprawdzenia podmiotów chcących otworzyć rachunek i osób, które zostaną wskazane jako upoważnieni przedstawiciele wnioskodawcy. Oprócz dotychczas wymaganych dokumentów administrator rejestru będzie mógł żądać dołączenia do wniosku o otwarcie rachunku oświadczenia, że przeciw żadnej z osób wchodzących w skład zarządu przyszłego posiadacza rachunku ani przeciw jego przedstawicielom, którzy mają mieć dostęp do rejestru, nie toczy się postępowanie w związku z wyłudzeniem uprawnień lub jednostek Kioto (tj. ERU; CER), wprowadzaniem do obrotu pieniędzy pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł, finansowaniem terroryzmu czy innymi poważnymi przestępstwami do których mógłby zostać wykorzystany uruchamiany rachunek. Ponadto, przedłożone dokumenty powinny potwierdzać, że osoby te nie zostały skazane za wyżej wymienione przestępstwa w ciągu ostatnich 5 lat.

W zakresie kontroli wszystkich transakcji administrator rejestru, którym w Polsce jest Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami działający w ramach Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego, będzie współpracował z Generalnym Inspektorem Informacji Finansowej (GIIF). Do zadań GIIF będzie należało monitorowanie transakcji przeprowadzanych w administrowanym przez stronę polską obrębie rejestru oraz ścisła kooperacja z podobnymi instytucjami w innych państwach. GIIF będzie miał prawo do podejmowania odpowiednich działań zapobiegających operacjom powiązanym z wprowadzaniem do obiegu, poprzez transakcje w EU ETS, pieniędzy pochodzących z nielegalnych źródeł. Dodatkowo administratorzy będą mogli zdecydować o regularnym informowaniu krajowych organów podatkowych i organów ścigania o wszystkich transakcjach, których wolumen przekracza ustalone limity.

Każdy uczestnik systemu handlu posiadający rachunek w rejestrze Unii będzie zobowiązany raz do roku potwierdzić, że dane, które zostały przekazane administratorowi są nadal aktualne i zgodne ze stanem faktycznym. Z kolei administratorzy, przynajmniej raz na trzy lata, będą przeprowadzali przegląd rachunków oraz powiązanych z nimi informacji i jeśli zajdzie taka potrzeba, żądali uzupełnienia danych przez posiadacza rachunku. Konsekwencją braku aktualnych danych będzie blokada rachunku lub zawieszenie dostępu do rejestru. Ponadto, administrator będzie mógł zablokować dostęp do rachunku w przypadku, gdy jego posiadacz nie wniesie obowiązujących opłat za jego utrzymanie, nie powiadomi o zmianach informacji zapisanych w rejestrze lub nie przedstawi dokumentów wymaganych na podstawie nowych regulacji. Zasady wymienione powyżej będą obowiązywały również uczestników posiadających już otwarte rachunki. Oznacza to, że administratorzy będą mogli żądać od obecnych posiadaczy rachunków spełnienia wszystkich nowych wymagań i przedłożenia brakujących dokumentów.

Po wejściu w życie proponowanych przepisów prawnych wymagane będzie przypisanie do każdego rachunku dodatkowego upoważnionego przedstawiciela. Osoba taka będzie miała za zadanie zatwierdzać transakcje utworzone wcześniej przez innych przedstawicieli przypisanych do danego rachunku. Wprowadzenie zasady „czterech oczu", czyli reguły stanowiącej, że wszystkie operacje są zawsze wykonywane przez co najmniej dwie osoby, pozwoli zmniejszyć ryzyko wykonania nieautoryzowanych transakcji przez osoby, które przejęły dostęp do konta jednego z przedstawicieli. Większość, o ile nie wszystkie zawłaszczenia uprawnień, które miały miejsce dotychczas w systemie EU ETS, przeprowadzane były właśnie przy wykorzystaniu wyłudzonych poufnych danych pozwalających na dostęp do rachunku.

Przelewy jednostek od 2012 roku będą finalizowane w ciągu 26 godzin. Samo inicjowanie transferów będzie możliwe od poniedziałku do piątku w godzinach roboczych. Niezależnie od ustalonego czasu inicjowania transferów i ich wykonywania przedstawiciel posiadacza rachunku będzie mógł utworzyć transakcje w dowolnej, dogodnej dla siebie chwili. Operacja taka, po zatwierdzeniu przez dodatkowego przedstawiciela przypisanego do rachunku, będzie oczekiwała na najbliższe okno czasowe, w którym proces transferu będzie mógł zostać rozpoczęty. Podobnie jak do tej pory rejestrowy system informatyczny będzie dostępny dla uczestników poprzez stronę WWW przez całą dobę.

Wdrożenie nowych reguł przetwarzania informacji i zabezpieczania danych w systemie z założenia powinno wyeliminować zdarzenia (lub przynajmniej ograniczyć ich liczbę), których konsekwencją jest kradzież jednostek z rachunków w rejestrze. Defraudacje uprawnień to poważny problem, z którym od 2010 roku zmaga się unijny system handlu uprawnieniami do emisji.

Warto zwrócić uwagę, że wprowadzane zmiany, prócz niekwestionowanej poprawy wiarygodności i bezpieczeństwa systemu, mogą stworzyć zbyt wysokie bariery wejścia dla uczestników. Może się okazać, że wolnorynkowy mechanizm, jakim w swych założeniach miał być handel emisjami, stanie się zbyt hermetyczny i obok prowadzących instalację, którzy są zobligowani do uczestnictwa w nim, będzie tylko kilka zmonopolizowanych zewnętrznych platform handlu. Tak się może stać, jeśli doprowadzi się do sytuacji, gdy otwarcie rachunku w rejestrze będzie trudniejsze niż zostanie członkiem jednej z giełd obrotu jednostkami.

Jak widać planowane modyfikacje handlu uprawnieniami do emisji będą dotyczyły również narzędzia służącego do jego monitorowania. Aby kwestie związane z obsługą nowego rejestru unijnego nie zakłóciły bieżących zadań realizowanych przez uczestników systemu, warto, aby wszystkie osoby zajmujące się w przedsiębiorstwach systemem EU ETS z wyprzedzeniem przygotowały się do zmian – także tych technicznych. Pozwoli to tym bardziej i mniej aktywnym posiadaczom rachunków,na sprawną adaptację do nowych warunków.

Przypisy:

1. Rozporządzenie Komisji (WE) NR 2216/2004 z dnia 21 grudnia 2004 r. w sprawie standaryzowanego i zabezpieczonego systemu rejestrów stosownie do dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz decyzji nr 280/2004/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L386 s.1-77) zmienione rozporządzeniami: NR 916/2007 (Dz. Urz. UE L200 s.5-39), NR 994/2008 (Dz. Urz. UE L271 s.5-40), NR 920/2010 (Dz. Urz. UE L270, s.1-52)

2. ec.europa.eu/clima/documentation/ets/docs/registries/regulation_amendments_en.pdf

Przemysław Jędrysiak kieruje Zespołem Rejestrów Uprawnień do Emisji w Krajowym Ośrodku Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE) w Instytucie Ochrony Środowiska w Warszawie. Odpowiadał za wdrożenie systemu informatycznego Krajowego Rejestru Uprawnień i przygotowanie planu operacyjnego. Obecnie nadzoruje proces administrowania Rejestrem. Uczestniczy w pracach grup eksperckich powoływanych przez Komisję Europejską oraz Sekretariat Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych ds. Zmian Klimatu dotyczących systemów rejestrowych.

e-mail: przemyslaw.jedrysiak@kobize.pl

Zastrzeżenie: Poglądy wyrażone w artykule są własnymi autora i nie należy ich utożsamiać z oficjalnym stanowiskiem KOBiZE lub polskiego rządu.

Redakcja ChronmyKlimat.pl zezwala na przedruk tego artykułu, pod warunkiem podania źródła tekstu i zamieszczenia linku do portalu lub podlinkowanego logotypu.