W mieście Daliuta znajduje się największa kopalnia węgla kamiennego na świecie. Zużywa ona ogromne ilości słodkiej wody potrzebnej przy wydobyciu, płukaniu i przetwarzaniu węgla. To jedna z wielu oznak nasilającego się kryzysu pomiędzy coraz bardziej niewystarczającymi chińskimi zasobami wody a ich planami zasilania swojego wykładniczego wzrostu gospodarczego węglem.

Fot. Zbiornik wodny w rzece Wulanmulun, w centrum miasta Daliuta (północne Chiny, prowincja Shanxi). Poza krótkim fragmentem w centrum miasta koryto rzeki jest prawie całkowicie wyschnięte. Zdjęcie satelitarne Google Earth.

Sektor górniczy i energetyczny zużywa w Chinach 17% dostępnej wody, a większość kopalń węgla usytuowanych jest w północnej części Chin, która jednocześnie jest suchym, ubogim w wodę obszarem. – Niedobory wody mogą poważnie ograniczyć dalszą rozbudowę mocy energetycznych Chin – powiedział Charles Yonts, szef CLSA Asia-Pacific Markets. Jak zauważa, pogodzenie celów, jakimi są wydobycie węgla i gospodarowanie wodą z innymi celami w górniczych prowincjach Shanxi i Mongolii Wewnętrznej, jest po prostu niemożliwe. Tymczasem rząd chiński do 2020 roku planuje powiększyć moc elektrowni węglowych o dwukrotność całkowitej mocy wszystkich elektrowni indyjskich.

Sytuacja wodna w Chinach jest bardzo poważna i szybko się pogarsza. W ostatnim ćwierćwieczu połowa chińskich rzek wyschła. Te rzeki, które jeszcze istnieją, są potwornie zanieczyszczone. Bez wody nie będzie można wydobywać węgla, chłodzić elektrowni, a gospodarka nie będzie dalej rosnąć. Co najmniej 80% wydobywanego i przetwarzanego w Chinach węgla pochodzi z regionów, w których według ONZ zasoby wodne są „pod presją" lub w stanie „absolutnego niedoboru".

Pustynna prowincja

Chiny zużywają 1730 m³ wody słodkiej na osobę, niewiele powyżej uznawanego przez ONZ za „pod presją" poziomu zużycia 1700 m³. Sytuacja jest szczególnie zła w północnych Chinach, gdzie żyje połowa populacji, wydobywa się większość węgla, a znajduje się tam zaledwie 20% chińskich zasobów wody. Na leżącą na północy kraju prowincję Shaanxi przypada aż 28% chińskiego wydobycia węgla – jednocześnie zasoby wody na osobę wynoszą 347 m³ – mniej niż w pustynnym, leżącym na Półwyspie Arabskim Omanie.

Rządowy plan rozbudowy nowych kopalń i elektrowni węglowych spowoduje wzrost popytu na wodę w prowincji Mongolia Wewnętrzna w okresie 2010-2015 o 141%. Wraz z rosnącym zużyciem wody poziom warstw wodonośnych będzie się obniżać, a proces pustynnienia narastać. Według chińskiego Ministerstwa Zasobów Wodnych, a także według Biura Statystycznego od 1990 roku w Chinach zniknęło około 28 tysięcy rzek.

Studnie Ordos

– Po pięciu latach nie będzie wystarczająco dużo wody w Ordos w Mongolii Wewnętrznej – powiedział Sun Qingwei, dyrektor ds. klimatu i energii Greepeace. – Kopalnie węgla zabierają wodę używaną na potrzeby rolnictwa, a samorządy chcą ekonomicznego boomu.

Studnie wiercone niedaleko Haolebaoji w pobliżu Ordos przez Shenhua Group, największego na świecie producenta węgla, spowodowały spadek poziomu wód gruntowych do głębokości aż 100 metrów, powodując wysychanie studni artezyjskich w regionie.

Większość istniejących jeszcze zasobów wodnych jest zanieczyszczona. Badania opublikowane przez rząd Chin w lutym 2013 roku pokazują, że tylko jedna czwarta wód gruntowych na Nizinie Chińskiej, nadaje się do spożycia.

Ciężkie zanieczyszczenia

Według Judith Shapiro, autorki książki wydanej w 2012 roku pt. „China's Environmental Challeges" („Wyzwania środowiskowe Chin"), 75% chińskich rzek i jezior jest poważnie zanieczyszczona. Sytuacja jest jeszcze poważniejsza, gdy weźmie się pod uwagę fakt, że 28% wód Chinach jest tak zanieczyszczonych, że w ogóle nie nadaje nawet do podlewania roślin. Oczyszczanie wody w Chinach staje się kwitnącym biznesem.

Niecierpiące zwłoki

Junwei Hafner-Cai, dyrektor Funduszu Zrównoważonej Gospodarki Wodnej RobecoSAM uważa, że najpilniejszym zadaniem jest podjęcie działań na rzecz ograniczenia marnotrawstwa wód, szczególnie oczyszczania i ponownego wykorzystywania wód przemysłowych. Co więcej, woda wykorzystywana w przemyśle górniczym i petrochemicznym, nie tylko jest odbierana innym użytkownikom, ale też wypuszczana bez istotnego oczyszczenia powoduje zanieczyszczenie środowiska.

Jeśli sytuacja będzie się utrzymywać, to w niedługim czasie Chiny będą miały problem z wydobyciem węgla. W konsekwencji zostaną zmuszone do zwiększenia jego importu, podbijając ceny węgla na rynkach światowych. Już teraz zużywające ponad 3 mld ton węgla Chiny odpowiadają za połowę jego światowego zużycia i ¼ światowego importu. Chiny mogą też nasilić agresywną politykę „zabezpieczania dostępu" do wydobycia węgla w innych krajach.

Chiny podejmują też działania w celu ograniczenia zużycia wody, m.in. przez wprowadzenie limitów i strukturę taryf zniechęcających do nadmiernego zużycia. Kierują też coraz większe środki na rozbudowę infrastruktury wodnej i zwiększenie dostępnych zasobów wodnych. Do 2020 roku Chiny wydadzą na to 652 mld dolarów.

Ograniczenia zużycia wody

W styczniu 2013 roku Chiny wprowadziły ograniczenia rocznego wzrostu zużycia wody, w czterech największych regionach produkujących węgiel na poziomie 2,9% rocznie, do 2015 roku. Jednocześnie wydobycie węgla ma rosnąć o 5% rocznie. Na wojnę o wodę w Chinach przynajmniej na razie się nie zanosi, lecz zakłady przemysłowe znajdą się pod presją.

Kolejka ciężarówek

Wydobycie węgla w kopalni w Daliucie w 2012 roku wzrosło o 26%, do poziomu 29,4 mln ton. Kopalnia wręcz wysysa wody gruntowe. Przez miasto przetaczają się liczące setki wagonów pociągi z węglem, a po drogach pełzną wielokilometrowe sznury wiozących węgiel ciężarówek.

Miejska rzeka została spiętrzona w staw w 2007 roku, aby upiększyć teren pod nowe, ciągnące się wzdłuż rzeki apartamentowce. – Martwię się o wodę – zauważa 58-letni Zhe Mancang, właściciel sklepu monopolowego w pobliżu – ale nie mam wyboru, moja rodzina jest tutaj, moi klienci są z kopalni – dodaje.

Wpływ niedoborów wody wykracza poza północ kraju. Nowe przepisy wymagają od centrów przemysłowych Jiangsu i Guangdong, a nawet Szanghaju, ograniczenia zużycia wody przy jednoczesnym wzroście produkcji. Na poziomie krajowym wzrost zużycia wody został ograniczony do poziomu 1% rocznie. Przynajmniej formalnie.

Cena wody

W mieście Kanton na południu Chin w maju 2012 roku cena wody dla mieszkańców wzrosła o 50%, a dla przemysłu o 89% – ma to dać środki na rozbudowę infrastruktury i poprawę jakości.

Ściślejsze kontrole zużycia wody będą zwiększać ryzyko inwestycyjne w zużywających dużo wody i zanieczyszczających ją gałęziach przemysłu, w tym m.in. wydobyciu węgla, wydobyciu rud metali, hutnictwie i produkcji papieru. W najgorszym scenariuszu, z powodu braku wody, nastąpi masowe przesunięcie działalności gospodarczej i populacji na południe, przemysł zaś zacznie przenosić się za granicę.

Aby złagodzić niedobór wody w regionach północnych, chiński rząd w 2002 roku zatwierdził wart 500 mld juanów (80 mld dolarów) projekt przekierowania wód rzeki Jangcy na północ kraju. Na północ ma popłynąć 44,8 mld m³ wody.

Kanał Tianjin

Kończą się prace nad Wielkim Kanałem, który będzie łączyć rzeki Qiantang, Jangcy i Huang He i ma zostać ukończony w najbliższym czasie. To też nie wystarczy. Azjatycki Bank Rozwoju uważa, że o ile nie zostaną podjęte dodatkowe wielkie inwestycje w infrastrukturę wodną, to do 2030 roku popyt na wodę przewyższy podaż o 200 mld m³.

Krytycznie ważne jest efektywniejsze wykorzystanie wód i gospodarowanie nimi oraz recykling. Przemysł chiński zużywa 10 razy więcej wody na jednostkę produkcji, niż wynosi średnia dla krajów rozwiniętych. Według Banku Światowego tylko 40% wód jest ponownie wykorzystywanych, podczas gdy w innych krajach rozwiniętych odzysk wody wynosi średnio 75% do 85%.

Żółta Rzeka

Chiny odniosły pewien sukces. W latach 90. XX wieku zużycie wody wzrosło do tego stopnia, że Huang He (Żółta Rzeka) wysychała, nie dopływając do morza, nawet przez 226 dni z rzędu. Ilość wody potrzebna do wytworzenia 10 tys. juanów PKB spadła z 1672 m³ w latach 90. XX w. do 308 m³ w 2006 roku.

Chiny w ostatnich latach mocno rozwijają zieloną energetykę. Wynoszące 65 mld dolarów w 2012 roku inwestycje w OZE są jednak niewystarczające. Zapotrzebowanie na wodę. Z tego powodu udział konwencjonalnej energetyki w 2030 roku spadnie tylko o 3%, czyli do 76%. W zasadzie samo to wystarczy, by poziom CO₂ w atmosferze przekroczył 450 ppm, uważane przez paleoklimatologów za granicę świata bez lodu i świata z czapami polarnymi.

Wśród największych przegranych są i będą rolnicy, którzy muszą kopać coraz głębsze studnie, by znaleźć wodę. Jeśli nie jest to możliwe lub staje się zbyt kosztowne, rolnicy porzucają pracę, znajdując niekiedy zatrudnienie w górnictwie, które pozbawiło ich dostępu do czystej wody.

Li Qiaoling z wioski Zhanggaijie w prowincji Shaanxi jeszcze cztery lata temu miała plony 60-75 kwintali z hektara. Teraz spadły do 30-45. Poziom wód gruntowych opadł, a studnie trzeba było pogłębić z 30 do 60 metrów.

Fot. Efektów działań na rzecz ochrony powietrza nie widać. Te zdjęcie zostało wykonane przez satelitę Terra 24 grudnia 2013 roku. Smogu nie ma tylko nad Tybetem, który ten leży 4000-5000 m n.p.m.

Czekać czy przenieść się

Teraz 200 mieszkańców Zhanggaijie domaga się odszkodowań za straty spowodowane przez przemysł węglowy. – Jesteśmy źli, bo musimy opuścić to miejsce – żali się jeden z rolników – martwimy się o to, co czeka nas w nowym miejscu. Premier Li Keqiang w marcu 2013 roku obiecywał, że zajmie się problemem zanieczyszczeń w Chinach, mówiąc przy tym: – Bycie bogatym i w dobrobycie nie jest OK, kiedy środowisko jest w złym stanie.

Wystarczy jednak spojrzeć na zdjęcie satelitarne, żeby zdać sobie sprawę, że realizacja tych obietnic nie będzie łatwa.

W kwietniu 2013 roku grupa 60 urzędników z chińskiego ministerstwa ochrony środowiska przyznała, że „nie mają odwagi na poważnie monitorować zanieczyszczeń", bo zaszkodziłoby to wzrostowi gospodarczemu, a „w przypadku konfliktu pomiędzy wzrostem gospodarczym a środowiskiem, to ostatnie zawsze musi ustąpić".

Tłumaczenie: Hubert Bułgajewski, na podstawie Blooberg Sustainability

Tłumaczenie można znaleźć na stronie: ziemianarozdrozu.pl/artykul/2596/chinski-kurs-na-zderzenie.

Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada Fundacja – Instytut na rzecz Ekorozwoju, poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają oficjalnego stanowiska Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.