Cechy globalnego, zamkniętego modelu gospodarczego⁶

• Oddziela się wzrost i rozwój od zużycia ograniczonych zasobów.
• Rozróżnia się i oddziela materiały techniczne od biologicznych oraz utrzymuje się ich najwyższą wartość w każdym momencie.
• Koncentruje się na skutecznym projektowaniu i stosowaniu materiałów, aby zoptymalizować ich przepływ i utrzymać lub zwiększyć zasoby techniczne i zasoby biologiczne.
• Zapewnia się rozwój innowacji w takich dziedzinach, jak projektowanie produktów, modele usług i przedsiębiorczości, żywność, rolnictwo oraz surowce i produkty biologiczne.
• Ustanawia się ramy i poszczególne części składowe gospodarki, aby zbudować odporny system, zdolny funkcjonować przez długi czas.

Niestety stan wiedzy na temat GOZ nie jest jeszcze wystarczający. Jak wynika z badania Stena Recycling o ile podstawowe proekologiczne działania cieszą się dużą popularnością wśród Polaków, to prawie ¾ ankietowanych w ogóle nie zetknęło się z pojęciem GOZ, ponad 40% nigdy o nim nie słyszało, a aż 30% nie wie czy je zna.

Badanie wykazało, że najwięcej osób deklaruje segregowanie odpadów (74%) oraz oszczędzanie energii w domu lub miejscu pracy (71%). Większość z nas deklaruje również oszczędzanie wody (68%) oraz to, robiąc przemyślane zakupy, zwraca uwagę, aby nie marnować jedzenia (67%). Ponad połowa Polaków deklaruje minimalizowanie liczby odpadów poprzez używanie produktów wielokrotnego użytku (54%) lub unikanie korzystania z jednorazowych reklamówek w trakcie zakupów (52%).

Badanie wskazało też w jakim stopniu postawy proekologiczne Polaków przekładają się na ich świadomość wdrażania w naszym kraju zasad gospodarki cyrkularnej. Spośród mieszkańców Polski, którzy słyszeli o GOZ (29%) najwięcej osób kojarzy ten termin głównie z kwestiami środowiskowymi: możliwością zmniejszenia liczby wysypisk i odpadów (57%) oraz ogólną poprawą stanu środowiska naturalnego (49%). Najmniej badanych wspomniało o GOZ w kontekście nowych uregulowań prawnych UE (24%), ekologicznego projektowania produktów (28%) oraz społecznej odpowiedzialności biznesu (29%).⁷

Obecnie w Polsce trwają prace nad wdrożeniem GOZ. Powstał międzyresortowy Zespół ds. Gospodarki Obiegu Zamkniętego powołany przez Ministerstwo Rozwoju i projekt polskiej „Mapy drogowej. Transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym”.

Na czym polega nowoczesna gospodarka odpadami w myśl GOZ

Wytyczne obowiązujące w gospodarce odpadami określają hierarchię postępowania z nimi. Priorytetem jest zapobieganie ich powstawaniu. Istotą też jest możliwość reperowania, regenerowania,  wymiana części tak aby ograniczyć konieczność kupowania nowych produktów.

Kolejnym działaniem powinno być przygotowanie odpadów do ponownego użycia, np. mycie, wyparzanie, czyszczenie itp. Dopiero następny w hierarchii – jako energochłonny – jest recykling produktowy bądź materiałowy – przetwarzanie odpadów mające na celu wyprodukowanie z nich nowego produktu (docelowo takiego samego, podobnego lub zbliżonego) lub materiału – czasem zupełnie innego od produktów, z jakich powstał. Warto podkreślić, że przetwarzanie odpadów w ten sposób często okazuje się bardziej opłacalne, niż wyprodukowanie produktu z „pierwotnego surowca” – widać to na przykładzie produkcji butelek PET.

W odniesieniu do odpadów zamknięty system gospodarki ma gwarantować, że będą one zbierane selektywnie, przetwarzane tak, aby niemal w całości powróciły do obiegu oraz będziemy zapobiegać ich składowaniu na wysypiskach. Eksperci podkreślają, że szczególnie istotna jest właściwa zbiórka oraz przetwarzanie odpadów opakowaniowych.

GOZ - projekty pilotażowe w 5 gminach

Obecnie pięć gmin rozlokowanych na terenie całego kraju: Krasnobród (woj. lubelskie), Tuczno (woj. zachodniopomorskie), Wieluń (woj. łódzkie), Łukowica (woj. małopolskie) i Sokoły (woj. podlaskie) bierze udział w pilotażowym programie gospodarki o obiegu zamkniętym, realizowanym wspólnie z Ministerstwem Środowiska. Gospodarka o obiegu zamkniętym w gminie – program pilotażowy realizowany będzie w latach 2017-2020, przy czym zobowiązania, rozumiane jako podpisywanie umów, podejmowane będą do końca 2018 r., a środki wydatkowane będą do 2020 r. Budżet programu wynosi do 45 mln zł, w tym na dotacje zarezerwowano 20 mln zł, a na pożyczki 25 mln zł. Inwestycje i koncepcje realizowane w tych gminach, staną się wzorcowe dla innych samorządów.

Gospodarka odpadami a korzyści dla wspólnoty

Odpowiedzialna gospodarka odpadami może być źródłem korzyści dla wspólnoty – mniejszej jak rodzina, czy np. mieszkańcy danego bloku lub osiedla, a także większej - jak społeczność danego miasta. Można obniżać koszty gospodarowania odpadami i znacząco zredukować ilość odpadów działając we wspólnocie, dzieląc się niepotrzebnymi przedmiotami, czy reperując je.

Dobre praktyki w tym zakresie możemy obserwować w mieście Piła w województwie wielkopolskim. Miejscowa spółka świadcząca usługi oczyszczania ścieków komunalnych GWDA  Sp. z o.o. zainicjowała dwa małe punkty usługowe, których celem jest krzewienie idei gospodarki o obiegu zamkniętym. Mieszkańcy miasta Piła mogą korzystać z Repair Caffe małego punktu naprawy rzeczy, gdzie usługi są bezpłatne oraz Współdzielni, gdzie z kolei wymienia się niepotrzebne przedmioty. Poniżej opisujemy na czym dokładnie polega działalność tych punktów usługowych.

Caffe Repair - Do Wyrzucenia? Nie ma mowy!

Repair Caffe Piła powstała w 2016r., i jest częścią międzynarodowej społeczności Repair Cafe International, skupiającej lokalne projekty pod hasłem: Do wyrzucenia? Nie ma mowy! Tego typu punktów jest już ponad 1000 w Europie, między innymi w Niemczech, Francji czy Wielkiej Brytanii.

Podstawą Repair Caffe Piła jest łączenie społeczności lokalnej, przy równoczesnym wpływaniu na ekologiczną świadomość mieszkańców.

źródło: GWADA spółka z o.o.

Korzyścią i podstawowym założeniem jest wydłużenie życia przedmiotów, nadawanie funkcjonalności rzeczom, które bardzo często są wyrzucane. Zyskuje właściciel naprawionego przedmiotu oraz środowisko naturalne, bo zregenerowana rzecz nie zostanie wyrzucona i nie trafi na wysypisko śmieci. Warto również docenić integracyjny i społeczny charakter tych działań. Tu przy kawie i cieście można porozmawiać z sąsiadem, mając jednocześnie świadomość uczestnictwa w szczytnym, ekologicznym wydarzeniu.

Napraw dokonują specjaliści, których na co dzień nazywamy „złotymi rączkami”. Każdorazowo do dyspozycji mieszkańców jest krawcowa, elektryk, specjalista od sprzętu komputerowego, serwis rowerowy oraz fachowiec od ostrzenia noży (jakże potrzebna, a zapomniana już dzisiaj specjalizacja). Pomoc mieszkańcom udzielana jest w formie naprawy danego przedmiotu. Jednak istnieje również możliwość uczestnictwa w procesie naprawy, podpatrzenia, jak ona przebiega, a nawet kiedy mieszkaniec czuje się na siłach, pod okiem specjalisty może sam naprawić przedmiot. A wszystko to, naprawy i catering bez żadnych opłat.

Głównym organizatorem spotkań Repair Caffe Piła jest GWDA sp. z o.o., pomysłodawcą jest prezes GWDA Tomasz Wojciechowski. W projekt zaangażowane są również Miasto Piła oraz Związek Międzygminny PRGOK.

Spotkania odbywają się w jedną, wybraną sobotę w miesiącu, wg ustalonego i ogłoszonego na portalu społecznościowym harmonogramu. W 2016 r. w każdym kolejnym miesiącu spotkania odbywały się na innym pilskim osiedlu, w szkole.

Inicjatywa ta została doceniona m.in. poprzez wyróżnienie przyznane przez Ministra Środowiska w konkursie "Produkt w obiegu". Wyniki konkursu zostały ogłoszone podczas Uroczystej Ceremonii Otwarcia Międzynarodowych targów POL-ECO System, w dniu 17.10.2017 roku w Poznaniu.

„Współdzielnia Piła”

Powstała w październiku 2017r., również z inicjatywy Prezesa Zarządu GWDA sp. z o.o. Tomasza Wojciechowskiego, wsparciu Miasta Piła, Tarpil Sp. z o.o. oraz InwestPark Piła. Głównym zamysłem działalności „Współdzielni” jest chęć, aby to właśnie mieszkańcy zaopatrywali jej półki, z których inni mieszkańcy będący w potrzebie, mogliby za symboliczną opłatą skorzystać. Można tu przynosić kartony, słoiki, torby na zakupy (Boomerang bags).

źródło: GWADA spółka z o.o.

Do „Współdzielni” można też przynieść stare czasopisma czy książki, a każdy możne je zostawić, bądź wymienić na takie, które go interesują. Kolejną z usług dostępnych na miejscu, jest automat SORTBOX do odbioru opakowań PET, gdzie za każdorazowe przekazanie 10 plastikowych butelek otrzymamy żetony, które będzie można wymienić na w pełni biodegradowalne reklamówki, czy usługi świadczone w ramach „Współdzielni” (tworzenie paczek pocztowych, użytkowanie niszczarki do dokumentów).

Częścią „Współdzielni” jest też „Jadłodzielnia” - lodówki i półki, których zawartością każdy z gości może bezpłatnie się częstować. Ich zaopatrzenie należy do mieszkańców bądź przedsiębiorców, którzy mogą dzielić się swoimi nadwyżkami lub dostarczać np. takie produkty, których termin przydatności zbliża się ku końcowi.

"Społeczna lodówka" na wrocławskim osiedlu

Od listopada br. przy siedzibie rady osiedla na wrocławskim Szczepinie (ul. Zachodnia 1) funkcjonuje "społeczna lodówka". Koncepcja lodówki jest pomysłem działacza banku żywności, społecznika i radnego Jana Piontka. Szczepin to niezbyt zamożna dzielnica i zawsze znajdzie się tam ktoś, kto potrzebuje pomocy. Organizator akcji podkreśla, że mieszkańców stale wspiera również osiedlowy bank żywności. Z jego pomocy korzysta około pięciuset osób. Społeczna lodówka powstała dla tych, którzy są w bardzo trudnej sytuacji i potrzebują szybkiej pomocy. Za zużycie prądu płacą społecznicy z Rady Osiedla Szczepin. Półki w lodówce zapełniają właściciele okolicznych sklepów i każdy, kto ma nadmiar produktów i chce się nimi podzielić. Lodówka jest otwarta cały czas, stoi na zewnątrz, aby potrzebujący mogli korzystać z żywności w każdej chwili, bez skrępowania. Została podarowana w czynie społecznym. Pomysłodawca chce, by podobne lodówki powstały też w innych lokalizacjach na Szczepinie oraz kolejnych dzielnicach Wrocławia.

Życie bez odpadów - idea zero waste

Ruch zero waste (z ang. „zero śmieci) narodził się w USA, jest to obecnie trend o zasięgu globalnym, bardzo mocny w Europie. Jest to dążenie do życia bez generowania odpadów. „Głównym założeniem tego ruchu jest praktykowanie umiarkowanej i rozsądnej konsumpcji z poszanowaniem wykorzystywanych zasobów, aby zachować równowagę w środowisku i zostawić świat w co najmniej tak dobrym stanie, w jakim sami go zastaliśmy”. Tak pisze Katarzyna Wągrowska autorka książki „Życie zero waste, żyj bez śmieci i żyj lepiej”, która jest entuzjastką ograniczania odpadów w swoim mieszkaniu (organizując np. kompostownik na balkonie w bloku) i w życiu swojej czteroosobowej rodziny. Za twórcę założeń ruchu „zeroodpadowców” uważana jest amerykanka Bea Johnson, autorka bloga „Zero Waste Home”, która sformułowała pięć zasad postępowania „zero waste” (tzw. 5R): refuse (odmawiaj), reduce (ograniczaj), reuse (użyj ponownie), recycle (przetwarzaj), rot (kompostuj).

Utracone surowce  - co można wyprodukować z odpadów

Istotna dla efektów recyklingu jest jakość odpadów. Odpady to surowce, które można ponownie wykorzystać. Przetwarzanie odpadów pomoże chronić środowisko i oszczędzać zasoby Ziemi, które są ograniczone. Każdy z nas ma wpływ na jakość recyklingu odpadów, które wytwarza. Prześledźmy przykłady tego, co można wyprodukować z różnych typów odpadów.

Wszystkie odpady plastikowe można przetworzyć m.in. na folie, oleje opałowe. Z recyklingowanego plastiku można stworzyć nawet meble. Włókna z butelek plastikowych mogą posłużyć jako materiał do stworzenia polaru, popularnego materiału, z którego szyje się bluzy – np. z 35 plastikowych butelek wykonać można jedną, ciepłą bluzę na zimę.

Szkło z kolei to surowiec, który niemal bez żadnych strat może być przetworzony na opakowanie, jakim było pierwotnie. I o ile szkło nie jest materiałem w znaczący sposób zagrażającym środowisku, o tyle jego przetworzenie pozwala zapobiec wytworzeniu szkodliwych substancji podczas procesów produkcyjnych, pozwala na zmniejszenie zużycia energii i surowców do produkcji szkła. Z przetworzonego szkła można zatem, na nowo i dużo taniej, produkować butelki, słoiki, wazony, opakowania szklane. Segregując szkło zmniejszamy też jego ilość na wysypiskach.

Segregując odpady aluminiowe, przyczyniamy się do zmniejszenia zatrucia środowiska. Aluminium jest bowiem surowcem, który można przetwarzać wielokrotnie, produkując z niego kolejne, nowe puszki. Przetworzone aluminium nie traci swoich właściwości, jego skład chemiczny nie różni się niczym od składu aluminium produkowanego z boksytu (wydobycie boksytu jest kosztowne, a złoża tego surowca są nieodnawialne). Jest taniej i bardziej ekologicznie – produkcja wtórnego aluminium jest tańsza o 60%.

Z 1 tony recyklingowanego papieru można wyprodukować tak potrzebne opakowania, gazety czy zeszyty, notatniki, a tym samym uratować 17 drzew. W samej Europie ponad 90 % gazet drukowanych jest na recyklingowanym papierze. Podobnie przy produkcji opakowań tekturowych – również większość powstaje z makulatury. Papiernie, wytwarzając papier w procesie produkcyjnym, zanieczyszczają powietrze, bo używają naturalnych surowców. Wykorzystując więc powtórnie 1 tonę papieru, oszczędzamy blisko półtora tysiąca litrów ropy, 26 tysięcy litrów wody, a także miejsce na składowisku. Papier aby mógł zostać surowcem nie może być zanieczyszczony, dlatego zgodnie z nowym rozporządzeniem Ministra Środowiska, o którym piszemy poniżej zostaną wprowadzone w Polsce oddzielne pojemniki do selektywnego zbierania tej frakcji odpadów.

Nowe zasady segregacji odpadów komunalnych 

1 lipca 2017r. weszły w życie nowe przepisy w sprawie sposobu selektywnego zbierania odpadów, które ustanowiły jednakowy model zbierania śmieci na terenie całego kraju.

Nowy model segregacji odpadów został określony w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 29 grudnia 2016 r. w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów (Dz.U. z 2017 r. poz. 19).

Zgodnie z tym rozporządzeniem odpady komunalne mają być zbierane w podziale na cztery główne frakcje (pojemnik koloru niebieskiego z napisem „Papier”, koloru zielonego z napisem „Szkło”, koloru żółtego z napisem „Metale i tworzywa sztuczne”, koloru brązowego z napisem „Bio”) i dodatkowo odpady zmieszane. Niektóre gminy zapewniają osobne pojemniki na szkło białe i kolorowe. W tym przypadku szkło bezbarwne zbiera się w pojemnikach koloru białego z napisem „Szkło bezbarwne”, a szkło kolorowe w pojemnikach koloru zielonego oznaczonych napisem „Szkło kolorowe”.

Dokładna segregacja odpadów sprzyja ich ponownemu wykorzystaniu, a co za tym idzie zapobiega składowaniu i spalaniu. To ważne dla klimatu na Ziemi, ponieważ składowanie i spalanie odpadów jest źródłem emisji bardzo dużej ilość gazów cieplarnianych, głównie metanu.

Gminy mają czas przejściowy na przystosowanie się do wymogów rozporządzenia. Okres przejściowy, w jakim pojemniki dostosować należy do wymogów określonych w rozporządzeniu lub zastąpić pojemnikami spełniającymi wymagania został ustalony na 5 lat od dnia wejścia w życie rozporządzenia, czyli gminy będą musiały to zrobić maksymalnie do 30 czerwca 2022 r. Przy czym obecne pojemniki powinny mieć oznakowanie, o którym mowa powyżej w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia. A aktualnie obowiązujące umowy na odbieranie lub odbieranie i zagospodarowanie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, która obowiązywały w dniu wejścia w życie rozporządzenia, zachowują swoją ważność do czasu, na który zostały zawarte, jednak nie dłuższy niż do dnia 30 czerwca 2021 r.

Nadchodzą dalsze zmiany - zapowiadana nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz prace w Unii Europejskiej nad waste package

W Polsce, w Ministerstwie Środowiska (MŚ) trwają obecnie prace nad nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Poinformowała o tym podczas konferencji “Innowacyjne ECO-MIASTO: zdrowe środowisko, zdrowi mieszkańcy” Bogusława Brzdąkiewicz, zastępca dyrektora Departamentu Gospodarki Odpadami w MŚ. Konferencja odbyła się w dniach 8-9 listopada 2017r.

Brane pod uwagę zmiany w przepisach mają mieć charakter doprecyzowujący. Mają doprowadzić do rozłącznego ogłaszania i przeprowadzania przetargów na zagospodarowanie i odbiór odpadów komunalnych, czy uniemożliwić ryczałtowe rozliczanie się między gminą a podmiotem odbierającym odpady komunalne. Celem tych zmian jest to, żeby gmina kontrolowała podmiot, który dla niej pracuje i żeby płaciła tylko za to, co ten podmiot faktycznie odebrał i zagospodarował.

Ministerstwo chce także ustalić konkretną, wysoką opłatę za nieprzestrzeganie obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Nowelizacja ustawy przewiduje ponadto uprzywilejowanie osób dysponujących przydomowymi kompostownikami. Tak, aby gmina miała możliwość całkowitego zwolnienia tych osób z opłaty za odpady. Na chwilę obecną są to propozycje, które Ministerstwo Środowiska planuje przedstawić w projekcie, który ma zostać skierowany do konsultacji społecznych.

Przedstawicielka Ministerstwa Środowiska poinformowała jednocześnie o stanie prac związanych z tzw. waste package (pakietem przepisów unijnych dotyczących odpadów), które toczą się obecnie na forum UE. Trwają dyskusje między Komisją Europejską, Parlamentem i Radą, dodatkowo odbywają się też prace w grupach roboczych. Podejmowane rozmowy dotyczą zmiany sześciu dyrektyw dotyczących odpadów, opakowań, dyrektywy dotyczącej składowania oraz dyrektyw produktowych.

Celem tych zmian jest pełne wdrożenie hierarchii sposobów postępowania z odpadami, zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów, zapewnienie wysokiej jakości recyklingu, zapobieganie marnowaniu żywności oraz uproszczenie wymogów w zakresie sprawozdawczości. Komisja Europejska i Parlament stawiają bardzo ambitne cele. Z zapowiedzi wynika, że planowany termin zakończenia prac nad waste package to koniec 2017 roku.

Powinniśmy więc na bieżąco śledzić informacje związane z tym tematem i przygotowywać się na kolejne zmiany w zakresie z gospodarowania odpadami.

Katarzyna Wolańska, Eko-lokator, ChronmyKlimat.pl

Przypisy:

1. M.Karwacka, 2017, Gospodarka obiegu zamkniętego, Biznes i konsument na ścieżce zmian, Warszawa, Koalicja na Rzecz Gospodarki Obiegu Zamkniętego RECONOMY.
2. www.44mpa.pl, dostęp 25.11.2017
3. www.centrumprasowe.pap.pl, dostęp 25.11.2017
4. David Russell Schilling, Linear “Take, Make, Waste” Paradigm Giving Way to Circular “Make, Use, Return” Scenario, 14.11.2013, http://www.industrytap.com/linear-take-make-waste-paradigm-giving-way-to-circular-make-use-return-scenario/8831 [dostęp 7.02.2017].
5. Komisja Europejska, Ku gospodarce…, dz. cyt.
6. Circular model overview, Ellen MacArthur Foundation, http://www.ellenmacarthurfoundation.org/circular-economy/circular-economy/the-circular-model-an-overview.pdf [dostęp 7.02.2017].
7. www.stenarecycling.pl/top-menu/aktualnosci/zamkniety-obieg-otwiera-lepsze-jutro/, dostęp 25.11.2017

Źródła:

1. B.Brzdąkiewicz, 9.11.2017, Gospodarka odpadami, Twój odpad mój surowiec – Departament Gospodarki Odpadami w Ministerstwie Środowiska, Warszawa, konferencja “Innowacyjne ECO-MIASTO: zdrowe środowisko, zdrowi mieszkańcy”.
2. ekosystem.wroc.pl/segregacja-odpadow/recykling-smieci-czyli-drugie-zycie-puszek-papieru-i-szkla/, dostęp 25.11.2017.
3. M.Karwacka, 2017, Gospodarka obiegu zamkniętego, Biznes i konsument na ścieżce zmian, Warszawa, Koalicja na Rzecz Gospodarki Obiegu Zamkniętego RECONOMY.
4. K.Wągrowska, 2017, Życie zero waste. Żyj bez śmieci i żyj lepiej, Kraków, ZNAK.
5. Mapa drogowa Transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym (konspekt do prac Zespołu do spraw Gospodarki o Obiegu Zamkniętym). Projekt z dn. 21.12.2016r., www.mr.gov.pl/media/31893/MapaGOZ.pdf, dostęp 25.11.2017.
6. M. Sułek-Domańska,9.11.2017, Gospodarka odpadami, Twój odpad mój surowiec – pilskie praktyki, Warszawa, konferencja “Innowacyjne ECO-MIASTO: zdrowe środowisko, zdrowi mieszkańcy”.
7. www.naszesmieci.mos.gov.pl, dostęp 22.11.2017.
8. Pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej (nr 152), z dnia 28.09.2017r., Warszawa, Kancelaria Sejmu Biuro Komisji Sejmowych.
9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 grudnia 2016 r. w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów (Dz.U. z 2017 r. poz. 19).
10. www.stenarecycling.pl/top-menu/aktualnosci/zamkniety-obieg-otwiera-lepsze-jutro/, dostęp 25.11.2017.
11. Zapis debaty Gospodarka o obiegu zamkniętym w Polsce. Korzyści dla firm, gospodarki, społeczeństwa i środowiska, 30.11.2017r., Warszawa, Rzeczpospolita.