Obecnie gospodarstwa domowe odpowiedzialne są za 32% energii netto zużywanej w naszym kraju. Zgodnie z danymi Agencji Rynku Energii w Polsce ogrzewanie pochłania ponad 70% energii zużywanej przez budynki mieszkalne.

Według danych GUS, prawie 60% mieszkań znajduje się w budynkach wielorodzinnych. W roku 2012 aż 46% mieszkań znajdowało się w budynkach nieocieplonych.

Co więcej, część już ocieplonych budynków powinno zostać poddanych ponownej termomodernizacji, ponieważ wcześniejsza nie została przeprowadzona w sposób optymalny i budynki te nadal mają zbyt duże zapotrzebowanie na energię.

Budownictwo ma więc do odegrania kluczową rolę w rozwiązywaniu problemów związanych z wykorzystywaniem zasobów, zużyciem energii oraz przeciwdziałaniem zmianom klimatu.

Można to osiągnąć m.in. poprzez poprawę efektywności energetycznej oraz wykorzystywanie w budynkach energii z odnawialnych źródeł.

Niniejszy artykuł jest skierowany do grup zawodowych związanych z zarządzaniem nieruchomościami - administratorów i zarządców budynków wielorodzinnych, a więc osób, które „zawiadując” budynkami w fazie ich eksploatacji, mają istotny wpływ i idące za tym możliwości ograniczania negatywnego oddziaływania budynków i ich użytkowania na środowisko.

Smog i działania antysmogowe w Polsce

Jednym z przejawów oddziaływania budynków na środowisko jest smog powstający między innymi podczas emitowania do powietrza przede wszystkim produktów spalania paliw stałych. Obok emisji ze źródeł komunikacyjnych i przemysłowych kluczową rolę odgrywa emisja z produkcji ciepła dla potrzeb ogrzewania i ciepłej wody użytkowej.

Jeśli wymienimy sposoby ogrzewania i pozyskiwania ciepłej wody w budownictwie mieszkaniowym na takie, które nie powodują emisji szkodliwych substancji do atmosfery i wykorzystują odnawialne źródła energii – pomożemy sami sobie.

Kolejne samorządy lokalne wprowadzają uchwały antysmogowe. Pionierem w tym zakresie było miasto Kraków i Małopolska. Swojej uchwały antysmogowej doczekał się też Śląsk. W przygotowaniu są uchwały antysmogowe dla Mazowsza, Dolnego Śląska i Wrocławia oraz województwa łódzkiego. Poszczególne miasta i województwa wprowadzają swoje wymogi jakości dla instalacji grzewczych i spalanych w nich paliw oraz określają czas na dostosowanie się mieszkańców do nowych wymagań.

Przełomowe w walce ze smogiem w Polsce jest wprowadzenie standardów Rozporządzeniem Ministra Rozwoju i Finansów z dn. 1 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań dla kotłów na paliwo stałe. Przepisy te wyeliminują z polskiego rynku przestarzałe kotły na węgiel i drewno. Rozporządzenie zakazuje produkcji kotłów na paliwa stałe klasy niższej niż 5. Kotły niższej klasy wyprodukowane przed 1 października 2017 r. będzie można sprzedawać tylko do 1 lipca roku następnego.

Efektywność energetyczna - warunek wstępny dla instalacji OZE

Niedostatecznie ogrzane domy i mieszkania, ciepło uciekające przez nieszczelne okna i drzwi, pozbawione izolacji ściany, stropy i podłogi. To warunki panujące w dużej części budynków wielorodzinnych, w których codziennie funkcjonuje znaczna część mieszkańców naszego kraju.

Warto pomyśleć nad kolejnością działań. Nieprzemyślane działania – np. inwestowanie w OZE w nieocieplonych budynkach z niewymienionymi oknami nie jest racjonalne i nie przyniesie oczekiwanych rezultatów. Efektywność energetyczna powinna być punktem wyjścia dla przedsięwzięć związanych z instalacją odnawialnych źródeł energii.

Efektywność energetyczna, to osiągnięcie tego samego efektu w zakresie ogrzania budynku czy oświetlenia za pomocą mniejszej ilości energii. Im niższa efektywność energetyczna budynków w których mieszkamy, tym więcej paliwa i energii musimy zużyć, żeby je ogrzać i oświetlić.

Działania związane z efektywnością energetyczną mogą być realizowane poprzez głęboką modernizację energetyczną budynków mieszkalnych. Głęboka modernizacja energetyczna budynku jest rozumiana jako kompleksowa termomodernizacja rozszerzona o działania służące obniżeniu zużycia energii elektrycznej wrze zastosowaniem prawidłowego zarządzania energią. Modernizacja w rozumieniu prac budowlanych mieści się w pojęciu przebudowa zgodnie z Ustawą Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 1409 ze zmianami).

Podniesienie efektywności energetycznej w budynkach wielomieszkaniowych wpływa nie tylko na poprawę komfortu mieszkania w nich, ale przede wszystkim jest opłacalne ekonomicznie.

Na inwestycje w efektywne użytkowanie energii nigdy nie jest za późno. Można je rozpocząć na etapie projektowania, budowy, eksploatacji lub rewitalizacji budynków. Ale oczywiście im wcześniej się o tym pomyśli, tym większe korzyści można osiągnąć. Ze względu na specyfikę projektu Eko-lokator – koncentrujemy się na działaniach możliwych do przeprowadzenia w istniejących już i użytkowanych budynkach. Wybór możliwych do zastosowania rozwiązań jest szeroki.

Na efektywność energetyczną budynku wielorodzinnego może wpłynąć przeprowadzenie termomodernizacji budynków i zmiana wyposażenia w urządzenia o najwyższych standardach efektywności energetycznej:

• ocieplenie budynku, w tym: ścian, podłóg na gruncie, stropów, stropodachów, dachów i innych przegród,
• wymiana okien,
• wymiana drzwi zewnętrznych,
• przebudowa systemów grzewczych (wraz z wymianą źródła ciepła),
• wymiana systemów wentylacji i klimatyzacji,
• zastosowanie systemów zarządzania energią w budynkach,
• wykorzystanie technologii odnawialnych źródeł energii,
• wymiana oświetlenia wewnętrznego i zewnętrznego obiektu na energooszczędne.

 Oszczędzanie energii w budynkach wielorodzinnych jest możliwe i opłacalne

Inwestycja w wymianę przestarzałego, energochłonnego oświetlenia w częściach wspólnych budynków, zamontowanie czujników ruchu pozwalają na oszczędności wynikające z mniejszego poboru energii elektrycznej oraz zmniejszenie kosztów eksploatacyjnych, dzięki rzadszej wymianie żarówek. Nowoczesne żarówki i oprawy zapewniają lepsze, równomiernie rozłożone oświetlenie, co podnosi poziom bezpieczeństwa mieszkańców.

Ten sam efekt można uzyskać modernizując oświetlenie na zewnątrz budynków. Stosując np. inteligentne oświetlenie chodników, placów, ulic dojazdowych, miejsc parkingowych, czy placów zabaw (Smart Streetlights). Inteligencja nowoczesnych rozwiązań oświetlenia polega między innymi na tym, że dostosowują poziom natężenia oświetlenia do potrzeb użytkowników oraz warunków panujących w danym momencie. Wykorzystywane są do tego specjalistyczne czujniki natężenia ruchu oraz czujniki pogodowe. Specjalnie zaprogramowane systemy automatycznie dobierają parametry i pozwalają optymalizować zużycie energii, a w rezultacie generować znaczne oszczędności.

Duży potencjał oszczędzania energii jest również w systemach chłodzenia budynków. Popyt na systemy klimatyzacji rośnie ze względu na coraz większa liczbę gorących dni w ciągu roku i z powodu wzrostu zamożności społeczeństwa. Montaż klimatyzatorów w każdym pomieszczeniu może okazać się szkodliwy z punktu widzenia ochrony klimatu – następuje zwiększenie poboru energii elektrycznej oraz emisja ciepła na zewnątrz budynku, która potęguje efekt miejskiej wyspy ciepła. W zamian można znacząco ograniczyć dopływ ciepła do budynków poprzez zastosowanie rolet, czy wymienników ciepła. Izolację termiczną budynków, w tym lepsze izolowanie przeciwsłoneczne, można również uzyskać stosując roślinność na dachach i elewacjach - dachy zielone, zielone ściany i pnącza roślinne.

Zmniejszanie zużycia energii przez odbiorców końcowych

Działania poprawiające efektywność energetyczną powinny też być połączone ze zmniejszeniem zużycia energii przez odbiorców końcowych, indywidualnych użytkowników - czyli przez każdego z nas!

Brak świadomości energetycznej mieszkańców i wynikające z tego codzienne praktyki, choćby nieodpowiednie regulowanie grzejników, zasłanianie ich meblami lub zasłonami okiennymi czynią gospodarkę energetyczną w domach wielu z nas nieefektywną.

Działania związane z ograniczeniem strat energii w budynkach mogą być realizowane przez indywidualnych użytkowników poprzez oszczędzanie energii w gospodarstwach domowych oraz stosowanie urządzeń i sprzętów o wysokiej klasie energetycznej. Urządzenia takie mają wyższą cenę, ale warto jednak pamiętać, że koszty ich eksploatacji (w tym koszty zużywanej energii elektrycznej) są dużo niższe.

Rynek oferuje dużą liczbę urządzeń z każdej grupy produktów. Różnią się one nie tylko wyglądem, wielkością czy technologią. Każde urządzenie charakteryzują parametry, których większość jest dla nabywcy trudna do zrozumienia. Aby ułatwić porównywanie urządzeń z tej samej grupy produktowej, wprowadzono etykietę energetyczną. W prosty i czytelny sposób pomaga ona potencjalnemu nabywcy w dokonaniu wyboru urządzenia o korzystnych parametrach technicznych i oczekiwanych kosztach eksploatacyjnych. System etykietowania opiera się na wskaźniku efektywności energetycznej.

Etykiety energetyczne pokazują, jak dużo energii zużywa urządzenie w skali od A+++ do G. Klasa A+++ (oznaczona kolorem zielonym) oznacza najmniejsze zużycie, a klasa G (kolor czerwony) – największe.

Unia Europejska planuje wprowadzenie nowych, prostszych etykiet dla urządzeń elektrycznych. Najbardziej energochłonne nadal będą miały kategorię G, ale te najbardziej energooszczędne po prostu A. Znikną obecne dziś kategorie A z plusami.

Urządzenia gospodarstwa domowego powinno się użytkować przestrzegając zasad, dzięki którym można zmniejszyć zużycie energii elektrycznej.

OZE w budownictwie wielorodzinnym

Można wskazać wiele przykładów zastosowania w budownictwie wielorodzinnym na terenie Polski odnawialnych źródeł energii. Korzystając z programów dofinansowania, w OZE inwestują wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe, które będąc wcześniej tylko konsumentami energii elektrycznej stały się teraz prosumentami (połączenie konsumenta i producenta). Wytwarzają energię w skali mikro z odnawialnych źródeł energii zaspokajając w ten sposób własne potrzeby jako konsumenta, a nadwyżki energii sprzedają do sieci.

Energia ze źródeł odnawialnych w postaci paneli fotowoltaicznych na dachu budynku jest najczęściej wykorzystywana do oświetlania części wspólnych. Kolektory słoneczne służą do bezpośredniej przemiany energii promieniowania słonecznego w użyteczne ciepło. Budynki wielorodzinne zasilane ciepłem z kotłowni węglowej  lub gazowej wymieniają system grzewczy na instalację hybrydową - pompy ciepła współpracujące z panelami fotowoltaicznymi. Odnawialne źródła energii dają korzyści ekologiczne w postaci mniejszej emisji dwutlenku węgla do atmosfery oraz zauważalne korzyści ekonomiczne w postaci niższych kosztów zużycia energii i ogrzewania.

W odnawialne źródła energii mogą również inwestować indywidualni mieszkańcy budynków wielorodzinnych, budując np. swoją własną elektrownię solarną na części dachu bloku mieszkalnego i w ten sposób produkując energię na swoje potrzeby. 

W ramach projekty „Eko-lokator” udostępniamy Państwu wiele przykładów pokazujących jak funkcjonują odnawialne źródła energii w budynkach wielorodzinnych. Są to zarówno przykłady pokazujące spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe inwestujące w OZE, jak i ciekawy przykład mieszkańca  Krakowa, który zbudował prywatną elektrownię słoneczną na dachu swojego bloku.

Źródła OZE stanowią alternatywę dla energetyki opartej o tradycyjne surowce np. węgiel, które są głównym źródłem zanieczyszczeń środowiska. Nawet najmniejsze źródło OZE, wsparte efektem skali, ma znaczenie w systemie energetycznym. Ogranicza konieczność budowy nowych mocy wytwórczych w celu zaspokojenia rosnących potrzeb energetycznych, co przyczynia się do dbałości o środowisko.

 Włączanie OZE w sieć elektroenergetyczną w miastach

Właścicielem OZE może być zarządzający budynkiem lub indywidulany lokator, jeżeli istnieje techniczna możliwość przesłania wyprodukowanej energii do jego lokalu. Wyprodukowana energia, w zależności od sposobu połączenia instalacji wytwórczej z odbiorczą, może być w całości zużyta w dedykowanych odbiornikach albo zużyta częściowo a nadwyżka wprowadzona do sieci w budynku. W tym drugim przypadku, fakt przyłączenia OZE do instalacji budynku należy zgłosić do przedsiębiorstwa energetycznego zarządzającego siecią (Operator Systemu Dystrybucyjnego - OSD), do której nasz budynek jest przyłączony. Procedury postępowania udostępniają poszczególne przedsiębiorstwa energetyczne zarządzające siecią (OSD), można je znaleźć np. na stronach Tauron Dystrybucja, PGE Dystrybucja, czy Enea Operator. Dla źródeł o mocy mniejszej niż 40 kW, obowiązują uproszczone zasady przyłączania.

Jeżeli na danym obszarze występuje więcej takich odnawialnych źródeł energii, można rozważyć zawiązanie grupy producencko-odbiorczej tzw. klastra energii. Idea klastra zakłada, że posiadając OZE, jedno lub wiele, możemy wyprodukowaną tam energię przesłać do swoich odbiorów, pomimo, że nie są bezpośrednio połączone ze źródłem. Docelowo, prowadzić  to może do powstawania obszarów niezależnych energetycznie tzw. wysp energetycznych, chociaż segment takich inicjatyw lokalnych, nie jest jeszcze w Polsce dostatecznie rozwinięty.

 OZE jako adaptacja do wywołanych zmianami klimatu zakłóceń w funkcjonowaniu sieci zasilania

Wprowadzenie – tam, gdzie jest to możliwe z ekonomicznego i środowiskowego punktu widzenia – małych i ekologicznie bezpiecznych systemów wytwarzania energii, opartych o OZE pozwala na decentralizację gospodarki energią i dywersyfikację jej źródeł.

Dzięki wytwarzaniu energii elektrycznej w miejscu jej zużycia redukujemy potrzebę przesyłania energii, straty z tym związane i problemy z działaniem elementów sieci dystrybucyjnej w wysokich temperaturach. Upały, które utrudniają pracę elektrowni (np. braki wody w rzekach do chłodzenia bloków energetycznych) oraz masowo wykorzystywana klimatyzacja (co przekłada się na rekordowe zapotrzebowanie na energię elektryczną) - to powody wprowadzanych ograniczeń w dostawach energii. Na skutek zmian klimatu te sytuacje mogą się powtarzać coraz częściej. Dzięki odnawialnym źródłom energii redukujemy ryzyko rozległych awarii zasilania z powodu konieczności obniżenia wytwarzania energii przez elektrownie węglowe w wysokich temperaturach.

W przypadku wystąpienia awarii sieci zasilającej, lokalne źródła pozwalają na podtrzymanie zasilania na wybranym obszarze. Prowadzą do zapewnienia lokalnego bezpieczeństwa energetycznego. Przy czym efekt finalny jest zależny do kilku czynników - technologii wytwarzania, sposobu użytkowania oraz wsparcia np. magazynami energii, których technologie gwałtownie się rozwijają a ich cena spada.

Aktualne dofinansowanie – gdzie szukać informacji

Podnoszenie efektywności energetycznej i instalacja odnawialnych źródeł energii to cele, których realizację finansuje się z funduszy unijnych w obecnej perspektywie budżetowej. Dofinansowanie dla wielorodzinnych budynków mieszkalnych jest dostępne w wielu regionalnych programach operacyjnych. Co ważne, przy tego typu inwestycjach wymagane jest przeprowadzenie audytu energetycznego, ponieważ budynki objęte wsparciem po zakończeniu inwestycji muszą spełniać określone, wynikające z przepisów parametry.

Warto szukać aktualnych informacji i wsparcia podczas planowania tego typu inwestycji. Dobrym sposobem może być skorzystanie z usługi doradczej w ramach projektu „Ogólnopolski system wsparcia doradczego dla sektora publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiębiorstw w zakresie efektywności energetycznej oraz OZE”. Projekt ten jest realizowany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we współpracy z partnerami na terenie całego kraju.

Bezpłatne usługi doradcze kierowane są do różnych podmiotów, w tym także do spółdzielni mieszkaniowych i wspólnot mieszkaniowych.

Doradcy regionalni pracują na terenie wszystkich województw, ich dane kontaktowe można znaleźć na stronie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej http://nfosigw.gov.pl/o-nfosigw/doradztwo-energetyczne/kontakt/doradcy-regionalni

Źródła:

1. Curkowski A., Dziamski P., Kamińska M., Kwasiborski M., Michałowska-Knap K., Wiśniewski G., 2011: Z energetyka przyjazną środowisku za pan brat. Zielona energia, Warszawa, Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju
2. Dmochowska K., Golec A., Kassenberg A., Stępniak A., Szymalski W., 2017: KLIMAPOLKA Przewodnik po korzyściach z polityki klimatycznej, Warszawa, Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju.
3. Drozda J., Ruszkowski J., Struzik E., Zygmunt I., 2017: Efektywność energetyczna dla obywateli. Działania dla dobrej energii, Polska Zielona Sieć, Więcej niż Energia.
4. Grzegorzewski Z. T., 2009: Własność instalacyjna. Wykorzystanie energii słonecznej, RynekInstalacyjny.pl
5. Kielerz A.: Smart Grid a stabilna praca systemu elektroenergetycznego przy wzroście produkcji energii w różnych jej źródłach, Agencja Rozwoju Przemysłu S.A.
6. Sikora M., 2013: Przyłączanie odnawialnych źródeł energii do sieci elektroenergetycznej, Acta Innovations nr 9, Łódź, Centrum Badań i Innowacji Pro-Akademia.
7. Skibko Z., 2015: Techniczne i prawne możliwości przyłączania OZE do sieci elektroenergetycznej,  Elektro.info nr 10.

Katarzyna Wolańska

Eko-lokator

ChronmyKlimat.pl