Po co nam Krajowy Program Ochrony Powietrza (KPOP)?

W ostatnich latach stan powietrza w Polsce uległ zdecydowanej poprawie, przede wszystkim dzięki modernizacji sektora przemysłowego. Mimo znacznej redukcji emisji zanieczyszczeń przemysłowych, m.in. dwutlenku siarki o ponad 70%, tlenków azotu o ponad 40% oraz zanieczyszczeń pyłowych o ponad 80%, nadal przekraczane są normy, głównie pyłu PM10 i PM2,5. Wyniki oceny jakości powietrza, przeprowadzane przez Inspekcję Ochrony Środowiska, wskazują, że obecnie na jego stan wpływa w pierwszej kolejności zjawisko tzw. niskiej emisji pochodzącej z sektora bytowo-komunalnego oraz transportu. Indywidualne ogrzewanie budynków jest odpowiedzialne za blisko 88% emisji pyłu PM10, transport to ponad 6%, a przemysł niecałe 2% (inne źródła to m.in. napływ transgraniczny czy wtórny ruch pojazdów).

Na poziomie krajowym

Wskazane w projekcie KPOP działania na poziomie krajowym będą koncentrować się przede wszystkim na wprowadzeniu niezbędnych zmian prawnych, które pozwolą na efektywną realizację działań naprawczych określonych w lokalnych programach ochrony powietrza (POP). Te ostatnie są opracowywane przez zarządy województw w przypadku przekraczania poziomów dopuszczalnych zanieczyszczeń w powietrzu. W tej chwili w kraju realizowane są 54 takie programy. Wśród inicjatyw legislacyjnych, które mają usprawnić ich działanie, w projekcie KPOP zaproponowano m.in. zmianę ustawy Prawo ochrony środowiska, zmiany w zakresie budownictwa, planowania i gospodarki przestrzennej, wprowadzenia wymagań jakościowych dla paliw stałych, dopuszczonych do stosowania w sektorze bytowo-komunalnym, oraz standardów emisyjnych dla małych instalacji spalania paliw, tj. tych wykorzystywanych w gospodarstwach domowych.

Szeroki zakres zmian legislacyjnych wskazanych w projekcie KPOP wymaga współpracy i uzgodnień z innymi resortami. Aby działania te mogły być skutecznie realizowane, Ministerstwo Środowiska proponuje powołanie Partnerstwa na rzecz poprawy jakości powietrza.

– Aby ostateczny kształt KPOP był zadowalający i faktycznie torował drogę do poprawy jakości powietrza w Polsce, konieczne jest współdziałanie wielu resortów. Ministerstwo Środowiska odpowiada tylko za część zmian zaproponowanych w projekcie. Inne są w gestii pozostałych resortów. Dlatego do współpracy na rzecz poprawy jakości powietrza zapraszamy szereg partnerów, w tym ministerstwa, samorządy, przedsiębiorców. Dalsza poprawa jakości powietrza w Polsce wymaga współdziałania i zintegrowanych działań na wielu poziomach – mówi minister Grabowski.

Oprócz działań legislacyjnych na poziomie krajowym projekt KPOP wskazuje także potrzebę rozwoju i upowszechniania instrumentów wsparcia, rozwoju nowoczesnych technologii, w szczególności dotyczących produkcji kotłów, oraz modernizacji transportu miejskiego w kierunku transportu przyjaznego dla środowiska.

Na szczeblu lokalnym

Dla poprawy jakości powietrza w Polsce konieczne są także działania na poziomie regionalnym i lokalnym. Te wskazane w projekcie KPOP dotyczyć będą przede wszystkim dalszej wymiany starych, nieefektywnych źródeł ciepła, wykorzystania paliw niskoemisyjnych, zwiększenia atrakcyjności transportu zbiorowego, w tym usprawnienia zarządzania ruchem, oraz upowszechniania zachowań proekologicznych.

W projekcie KPOP wskazano także m.in. stworzenie jednostek bazy danych emisyjnych, opracowanie miejskich planów zagospodarowania przestrzennego pod kątem priorytetu jakości powietrza, rozwój i modernizację miejskich systemów ciepłowniczych oraz nadanie służbom kominiarskim i straży miejskiej większych uprawnień do kontroli stanu technicznego pieców czy rodzaju spalanego paliwa.

Pomocne w tym obszarze są i będą środki unijne, a także programy wsparcia oferowane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz wojewódzkie fundusze. Już teraz z powodzeniem funkcjonuje m.in. program KAWKA służący likwidacji niskiej emisji. Jego celem jest dofinansowanie m.in.: wymiany starych pieców na bardziej ekologiczne, instalacji kolektorów słonecznych i termomodernizacji budynków wielorodzinnych.

Program KAWKA będzie wdrażany do 2018 r., a jego budżet to 800 mln zł (środki NFOŚiGW oraz wojewódzkich funduszy). Dotychczas NFOŚiGW przeprowadził dwa nabory wniosków, w ramach których podpisano 22 umowy na kwotę ponad 280 mln zł. W samym województwie małopolskim dzięki KAWCE do 2018 r. uda się wymienić około 13 000 nieefektywnych, wysokoemisyjnych pieców.

Dodatkowo NFOŚiGW pracuje nad nowym programem dotyczącym termomodernizacji budynków jednorodzinnych, który powinien zostać wprowadzony do oferty funduszu jeszcze w 2015 roku. Jego planowany budżet to 300 mln zł.

Wsparcie dla termomodernizacji budynków jednorodzinnych nie było do tej pory wystarczające, mimo że stanowią one prawie połowę wszystkich budynków mieszkalnych w Polsce i żyje w nich niemal połowa Polaków. Nowy program pozwoli zapełnić tę lukę.

Edukacja jednym z kroków do celu

Dużą rolę w zakresie poprawy jakości powietrza w Polsce odgrywa także edukacja. Z badań wynika, że Polacy za najważniejsze źródła zanieczyszczenia powietrza wciąż (błędnie) uznają przemysł oraz transport samochodowy. Dlatego KPOP wskazuje m.in. na potrzebę prowadzenia akcji informacyjno-edukacyjnych w zakresie podnoszenia świadomości społecznej na temat przyczyn zanieczyszczenia powietrza i związanych z nim zagrożeń dla zdrowia.

Co dalej?

Konsultacje społeczne i uzgodnienia międzyresortowe projektu KPOP będą trwały 30 dni. Po zakończeniu procesu weryfikacji i uzupełnień, jak każdy dokument strategiczny szczebla krajowego, projekt zostanie przedłożony pod obrady stałego Komitetu Rady Ministrów oraz Rady Ministrów i przyjęty uchwałą Rady Ministrów.

Konsultacje trwają do 8 kwietnia 2015 roku. Uwagi można zgłaszać do Departamentu Ochrony Powietrza w Ministerstwie Środowiska: Departament.Ochrony.Powietrza@mos.gov.pl.

Projekt KPOP dostępny jest tutaj.

Opracowanie i wytłuszczenia Marta Śmigrowska, na podstawie komunikatu Ministerstwa Środowiska