Chciałoby się napisać – naturalny, bo głównym sposobem działania zielonej infrastruktury ma być korzystanie z tzw. usług ekosystemów, czyli naturalnych właściwości przyrody, które są niezbędne do funkcjonowania człowieka i gospodarki. Zielona infrastruktura może być też inspiracją dla firm.

Infrastruktura do zadań specjalnych

Nie przypadkowo nazwa tego typu przedsięwzięć – mimo że ściśle wiąże się z przyrodą – nawiązuje do technicznego określenia „infrastruktury”. W komunikacie na temat zielonej infrastruktury Komisja Europejska wskazuje na przyrodę jako źródło inspiracji i praktycznych rozwiązań infrastrukturalnych, które mogą – w równie dobry, a nawet lepszy sposób – zastąpić tradycyjnie pojmowaną (tzw. szarą) infrastrukturę. Źródłem tych „dobrych praktyk” mają być naturalne właściwości przyrody, które mogą być przystosowane do potrzeb człowieka i gospodarki. Stąd robocza unijna definicja zielonej infrastruktury brzmi: „strategicznie zaplanowana sieć obszarów naturalnych i półnaturalnych z innymi cechami środowiskowymi, zaprojektowana i zarządzana w sposób mający zapewnić szeroką gamę usług ekosystemowych. Obejmuje ona obszary zielone (lub niebieskie w przypadku ekosystemów wodnych) oraz inne cechy fizyczne obszarów lądowych (w tym przybrzeżnych) i morskich. Na lądzie zielona infrastruktura jest obecna na obszarach wiejskich i w środowisku miejskim”.

Poniższe zestawienie pokazuje w praktyce, w jaki sposób usługi ekosystemów mogą stanowić infrastrukturalną inspirację.

• Usługa ekosystemów: podnoszenie i normowanie wilgotności powietrza

Znaczenie dla człowieka i gospodarki: wyższa wilgotność powietrza ogranicza niekorzystne zjawisko tzw. miejskiej wyspy ciepła, która nie tylko zagraża zdrowiu mieszkańców miast, ale także podwyższa koszty ogrzewania i klimatyzacji mieszkań i biur w centrach miast.

Przykładowe techniki stosowane obecnie: systemy klimatyzacji i nawilżania powietrza podnoszące komfort w pomieszczeniach zamkniętych.

Przykładowe rozwiązanie zielonej infrastruktury: tworzenie zielonych korytarzy (np. poprzez sadzenie drzew wzdłuż dróg) łączących parki i tereny zieleni; zazielenianie „szarej” infrastruktury – zielone dachy, zielone torowiska.

• Usługa ekosystemów: retencja wody

Znaczenie dla człowieka i gospodarki: niska retencja wody w miastach jest przyczyną lokalnych podtopień i zwiększonego ryzyka powodziowego; problem będzie się jeszcze nasilał ze względu na prognozowane zmiany klimatu.

Przykładowe techniki stosowane obecnie: budowanie zapór przeciwpowodziowych i zbiorników zalewowych.

Przykładowe rozwiązanie zielonej infrastruktury: odtwarzanie lasów łęgowych, tworzenie obiektów małej retencji (ogrody deszczowe, zazielenianie terenów wzdłuż dróg), odtwarzanie i utrzymywanie naturalnych terenów podmokłych.

• Usługa ekosystemów: filtracja wody

Znaczenie dla człowieka i gospodarki: niska jakość wody pitnej to zagrożenia dla zdrowia i życia ludności, jak również poważne wyzwanie dla branż, które korzystają z zasobów wód powierzchniowych.

Przykładowe techniki stosowane obecnie: uzdatnianie wody i oczyszczanie chemiczne oraz mechaniczne.

Przykładowe rozwiązanie zielonej infrastruktury: odtwarzanie naturalnych terenów podmokłych przy źródłach i ujęciach wody powierzchniowej; budowanie oczyszczalni z wykorzystaniem procesów samooczyszczenia przez warstwy roślinne i organiczne.

• Usługa ekosystemów: produkcja żywności

Znaczenie dla człowieka i gospodarki: stały dostęp do świeżej i zdrowej żywności jest kluczowy dla zdrowia i życia człowieka w warunkach krótkotrwałego niedoboru żywności z innych źródeł, np. podczas suszy lub powodzi w regionach, z których dostarczana jest żywność do miasta – problem będzie się pogłębiał szczególnie w miastach ze względu na prognozowane zmiany klimatu.

Przykładowe techniki stosowane obecnie: transport żywności, żywność genetycznie modyfikowana.

Przykładowe rozwiązanie zielonej infrastruktury: odtwarzanie produkcji żywności w miastach (ogródki działkowe, uprawa roślin na balkonach i dachach); odtwarzanie populacji pszczół – głównych zapylaczy roślin jadalnych.

Ilość przykładów wydaje się ograniczona jedynie… wyobraźnią twórcy tego typu infrastruktury. Szczególnie że, jak wynika z wyliczeń Komisji Europejskiej, zastępowanie „szarej” infrastruktury „zieloną” opłaca się ekonomicznie – stosunek kosztów i korzyści wynosi około 3:75. Co więcej, eksperci przekonują, że zielona infrastuktura to także sposób na lepsze gospodarowanie przestrzenią – elementy zielonej infraskturkury z zasady są wielofunkcyjne i mogą pełnić różne role społeczne i ekonomiczne (np. jednocześnie filtrować wodę i stanowić atrakcyjne tereny rekreacyjne). Dlatego, aby wspierać tego typu inwestycje, Unia Europejska pracuje nad mechanizmem ich dofinansowywania, który ma zostać przedstawiony do 2017 roku. Do tego czasu, funduszy na zieloną infrastukturę można szukać m.in. w programie LIFE czy dofinansowaniu do infrastruktury wspierającej małą retencję, np. miasto Kraków zaplanowało fudusze na instalacje do zbierania i wykorzystywania wody deszczowej.

Zielona infrastruktura prywatnie – dobre praktyki

Z idei tworzenia „infrastuktury do zadań specjalnych” czerpie już wiele podmiotów na całym świecie. Co prawda, jest to nadal domena miast i instytucji państwowych, ale także przedsiębiorcy zaczynają dostrzegać potencjał tego typu rozwiązań. „Zielona” rewitalizacja nieczynnej linii kolejowej jako sposób na podwyższanie wartości gruntów i nieruchomości; architektura która pomaga odzyskiwać wody opadowe czy zielony dach jako narzędzie ograniczania negatywnego wpływu na środowisko – to tylko kilka tego typu przykładów.

Zieleń wymierną wartością

Na początku XX wieku w Nowym Jorku wybudowano linię kolejową, która rozciągałą się nad ulicami miasta łącząc jego przemysłowe dzielnice – popularną High Line. Z biegiem lat transport kolejowy tracił na znaczeniu, przez co popularna niegdyś trasa używana była coraz rzadziej. W końcu podjęto decyzję o zawieszeniu regularnych połączeń. Przez długi czas władze miasta nie miały pomysłu, co zrobić z nieużywaną i niszczejącą konstrukcją. Kiedy w latach 90. XX wieku podjęto decyzję o rozbiórce zdewastowanej estakady, znalazło się kilku zapaleńców (wspieranych przez inwestorów prywatnych – głównie lokalne firmy deweloperskie), którzy przekonali włodarzy miasta do wykorzystania nieużytków w bardziej przemyślany sposób.

Rozpisano konkurs na rewitalizację poindustrialnej przestrzeni poprzez instalację promenady otoczonej zielenią. Pomiędzy torami posadzono bujną roślinność. Środkiem zielonego pasażu pociągnięto alejkę spacerową otoczoną drzewami z rozmieszczonymi ławeczkami do odpoczynku. W ten sposób w samym centrum Manhatanu powstała wyspa zieleni wkomponowana w poindustrialną przestrzeń miasta. Czy koncepcja miała wyłącznie zamysł estetyczny? Oczywiście, że nie. Po pierwsze, znajdująca się tam zieleń pozytywnie wpływa na lokalny mikorklimat i pomaga walczyć ze zjawiskiem tzw. miejskiej wyspy ciepła (nienaturalnie podwyższona temperatura powietrza w ścisłych centrach miast). Szybko okazało się też, że rewitalizacja pozytywnie wpłynęła na rynek deweloperski – urosły ceny gruntów w najbliższej okolicy i zaczęły tam powstawać eksluzywne lofty. Dzięki niekonwencjonalnemu pomysłowi cała dzielnica zyskała na wartości, stając się jednym z najmodniejszych punktów miasta, z czego korzystają też lokalni przedsiębiorcy.

Fot. High Lane w Nowym Jorku – zielony deptak na estakadzie nieużywanej linii kolejowej (źródło: http://en.wikipedia.org/wiki/, GFDL)

Budynek - deszczołap

Korzyści płynące z instalowania zielonej infrastruktury wykorzystano również podczas projektowania kompleksu komercyjno-biurowego na placu Potsdamer w Berlinie. Pomysłodawcą zagospodarowania tej przestrzeni i inwestorem jest Daimler Chrysler (tak też nazywa się jeden z budynków wybudowanych na tym obszarze). Cały kompleks zaprojektowano w sposób, który pozwala maksymalnie wykorzystać proces cyrkulacji wody deszczowej. Dachy budynków pokryto roślinnością, dzięki czemu zwiększono retencję wody deszczowej. Pod ziemią zainstalowano cysterny, które są w stanie zmagazynować 12% rocznych opadów. Woda zgromadzona w cysternach, dzięki zintegrowanemu systemowi zarządzania, jest następnie pompowana do biurowców, gdzie wykorzystywana jest m.in. w biurowych toaletach. Ponadto wykorzystuje się ją do nawadniania parkowej roślinności. Zaprojektowano również system kanałów, które odprowadzają nadmiar wody opadowej do pobliskiego stawu Piano na placu Marleny Dietrich. Dzięki przemyślanemu systemowi połączeń, woda podczas swojego biegu ulega podczyszczaniu (przepływa przez tereny zieleni oraz specjalnie przygotowane konstrukcje, jak kaskady i wodospady). System ma też wymiar praktyczny – pomaga miastu dostosować się do coraz większych ekstermów pogodowych, w porze deszczowej przeciwdziała podtopieniom, a porze suchej pozwala zachowywać wodę opadową w glebie i nawadnia okolicę.

Zielony dach = niższe rachunki

Kolejnym przykładem na to, w jaki sposób może zostać wykorzystana zielona infrastruktura jest lotnisko O’Hare w Chicago. Lotniska raczej nie kojarzą się z zielenią – betonowe pasy startowe, metalowe hangary i stalowe maszyny. Czy w takim środowisku można wprowadzić elementy zielonej infrastruktury? Oczywiście, że tak! Na dwunastu obiektach lotniska O’Hare zainstalowano zielone dachy – łącznie 3 hektary powierzchni pokrytej roślinnością. Pełnią one wiele funkcji. Po pierwsze, zwiększają retencję i filtrację wód deszczowych. Szacuje się, że zielone dachy zatrzymują odpływ 70-90% wody deszczowej w okresie letnim. Po drugie, zielone dachy zatrzymują proces powstawania wyspy ciepła, a także poprawiają izolację cieplną. Szacuje się, że oszczędności z tytułu niższych kosztów ogrzewania obiektu zimą i klimatyzacji latem sięgają 0,20 USD na stopę kwadratową rocznie. Co więcej, zielone dachy absorbują fale dźwiękowe wytwarzane przez startujące i lądujące samoloty, co ogranicza hałas panujący w budunku o ok. 40 decybeli, podnosząc komfort pasażerów korzystających z terminali.

Renata Putkowska, ekspertka ochrony środowiska dla Forum Odpowiedzialnego Biznesu

Źródła:

1. „Water Sensitive Urban Design Principles and Inspiration for Sustainable Stormwater Management in the City of the Future. Manual” - http://www.switchurbanwater.eu/outputs/pdfs/W5-1_GEN_MAN_D5.1.5_Manual_on_WSUD.pdf
2. „Zielona infrastruktura”, Komisja Europejska http://ec.europa.eu/environment/pubs/pdf/factsheets/green_infra/pl.pdf
3. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Zielona infrastruktura — zwiększanie kapitału naturalnego Europy, COM/2013/0249, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52013DC0249&from=PL
4. Urban design projects integrating intensive stormwater managment in dense city centers - http://architecture.mit.edu/class/nature/projects_12/pdfs/Phebeun.pdf
5. Woda w mieście. Fundacja Sendzimira http://www.sendzimir.org.pl/images/zrz-5-pl/ZRZ5_all.pdf
6. http://www.thehighline.org/
7. Ekonomia ekosystemów i bioróżnorodności w polityce lokalnej i regionalnej. Poradnik TEEB dla miast: usługi ekosystemów w gospodarce miejskiej http://www.teebweb.org/wp-content/uploads/Study%20and%20Reports/Additional%20Reports/Manual%20for%20Cities/TEEB%20Manual%20for%20Cities_Polish.pdf