Przykładem jest położona w kopenhaskim nadmorskim rejonie miasta Østerbro dzielnica St. Kjeld, zwana teraz Klimakvarteret. Po modernizacji umiejętnie łączy ona fukcje społeczne przestrzeni miejskiej z infrastrukturą techniczną chroniącą przed powodziami i deszczami nawalnymi oraz nadmiernymi upałami.

Po katastrofalnych w skutkach deszczach nawalnych w lipcu 2011 roku, które kosztowały miasto blisko 1 mld euro władze Kopenhagi zdecydowały się wprowadzić środki zapobiegajace tego typu katastrofom. W przyjętym Planie przeciwdziałania skutkom deszczy nawalnych, będącym aneksem Planu Adaptacji Kopenhagi, przewidziano realizację 300 projektów o łącznym koszcie ok. 1,3 mld euro. Jednym z tego typu projektów jest modernizacja całości dzielnicy St. Kjeld, aby stała się odporna na zmiany klimatu (ang. climate resilient). - Modernizacja dzielnicy St. Kjeld pokazuje, co można zrobić, jeśli traktuje się zmiany klimatu poważnie, mówi Morten Kabell, zastępca burmistrza Kopenhagi ds. środowiska i technologii.

Elementy niebieskie i zielone

Rozbudowa systemu kanalizacji miejskiej, aby mógł sobie poradzić z odprowadzeniem wody podczas największych opadów nawalnych jest kosztowna, poza tym trwałaby wiele lat i utrudniła funkcjonowanie znacznych obszarów miasta. Władze Kopenhagi zdecydowały się zatem na rozwiązanie polegające na wykorzystaniu tzw. elementów niebieskich i zielonych, tzn. struktur służących zatrzymywaniu lub odprowadzaniu wody pochodzącej z opadów do morza oraz elementów zieleni, pomagających wchłonąć wodę. Do tej pory żadne miasto na świecie nie wprowadziło rozwiązań służących adaptacji do zmian klimatu, opartych wyłącznie na wykorzystaniu roślin oraz retencji wody. W St. Kjeld zamiar ten ma szansę się powieść, a sama dzielnica została wybrana jako miejsce realizacji projektu m.in. dlatego, że dysponowała dużymi obszarami pokrytymi asfaltem, które można było przekształcić w tereny zielone i zbiorniki retencyjne.

Jeden z placów dzielnicy St. Kjeld, Tasinge, przed modenizacją (po lewej) i po planowanej modernizacji (po prawej), fot. http://tredjenatur.dk/

Zatrudniona do realizacji projektu duńska pracownia architektoniczna TREDJE NATUR we współpracy z władzami miasta zdecydowała się na zastąpienie asfaltu pokrywającego place dzielnicy St. Kjeld’s zielonym, pagórkowatym terenem ze ścieżkami dla pieszych i rowerzystów. 20% pokrytej asfaltem powierzchni zostanie przekształcone w tereny zielone. Lokalne ulice zostaną zwężone o 20%, bez zakłócania płynności ruchu drogowego, także dla transportu publicznego, przy jednoczesnym zachowaniu obecnej liczby miejsc parkingowych. Na zyskanych w ten sposób terenach zostaną stworzone ścieżki dla pieszych i rowerzystów oraz przestrzeń do spotkań mieszkańców i mieszkanek, rekreacji oraz place zabaw dla dzieci.

Zmiany klimatu stanowią świetną okazję do budowania bardziej zielonych miast. Powinniśmy przestać odpychać od siebie naturę i udawać, że możemy ignorować warunki pogodowe i klimatyczne. To całkiem nowy paradygmat [projektowania miast].

Flemming Rafn Thomsen, TREDJE NATUR

30% wody pochodzącej z opadów deszczu zostanie zagospodarowane lokalnie, bez konieczności odprowadzania jej do systemu kanalizacji miejskiej. W przypadku ulewnych deszczów lub podnoszącego się poziomu morza wyprofilowane tereny zielone i ulice St. Kjeld zamienią się w zbiorniki retencyjne i kanały odprowadzające wodę, także z dachów, do portu a następnie do morza. Zdaniem architekta i współzałożyciela TREDJE NATUR, Flemminga Rafna Thomsena, zalanie placów i ulic St. Kjeld w przypadku deszczy nawalnych i powodzi przybliży mieszkanców dzielnicy do natury. – Zmiany klimatu stanowią świetną okazję do budowania bardziej zielonych miast. Powinniśmy przestać odpychać od siebie naturę i udawać, że możemy ignorować warunki pogodowe i klimatyczne. To całkiem nowy paradygmat [projektowania miast], dodaje Thomsen.

Nowa wizja miasta

Wizja projektowania przestrzeni miejskiej pracowni TREDJE NATUR zakłada wypracowanie równowagi między naturą a urbanizacją, polegającej na odtworzeniu więzi ludzi z przyrodą i wzmocnieniu funkcji społecznej przestrzeni miejskiej. – Zmiana klimatu jest dla nas zarówno błogosławieństwem jak i sygnałem alarmującym, że nasz styl życia powoduje nieodwracalne zniszczenie środowiska, podkreśla Thomsen.

Przed modernizacją uodparniającą dzielnicę na zmiany klimatu dzielnica St. Kjeld, z wielkimi, pustymi połaciami alfaltu i szerokimi ulicami, była – w słowach Thomsena – niemalże antyspołeczna. Nowy projekt dzielnicy zakłada stworzenie przestrzeni zielonych, zachęcających do kontaktów społecznych, rekreacji i jazdy rowerem, spowolnienie ruchu drogowego. W zamierzeniu zespołu architektów TREDJE NATUR powstanie przestrzeń, o którą mieszkańcy będą chcieli dbać i w której będą chcieli przebywać, która da im wolność zamiast asfaltowej pustki, zachęci do kontaktów z innymi ludźmi i przyrodą.

Drzewa są pragmatyczne. Pomagają nam radzić sobie z deszczem, wiatrem i upałami. Do tego już tylko samo patrzenie na nie sprawia, że czujemy się lepiej, potwierdzają to badania naukowe.

Flemming Rafn Thomsen, TREDJE NATUR

Każdy element dzielnicy pełni podwójną funkcję, np. ścieżki rowerowe w czasie powodzi zamienią się w kanały odprowadzające nadmiar wody do portu, a zielone dachy przyjmą nadmiar wody. Jeśli Kopenhagę nawiedzą deszcze nawalne o porównywalnej sile do opadów z 2011 roku, woda wypełni zbiornik retencyjny, jakim stanie się jeden z placów St. Kjeld, Tåsinge, do 40% jego pojemności. Dodatkowo na terenie miasta powstaną dodatkowe zbiorniki na wodę. Podczas spodziewanych przyszłych fal upałów w mieście nowo posadzona roślinność, także na dachach i ścianach budynków, ochłodzi powietrze.

Opracowując projekt optymalizacji zagospodarowania przestrzennego dzielnicy St. Kjeld zespół pracowni TREDJE NATUR przeprowadził analizę warunków i potencjału urbanistycznego dzielnicy. Wzięto pod uwagę m.in. naświetlenie słoneczne, naturalne miejsca spotkań i kontaktów towarzyskich, ruch drogowy, system podziemnych rur i kabli oraz ukształtowanie terenu. Na obszarach najbardziej nasłonecznionych zaplanowano zielone obszary rekreacyjne, miejsce na lokalne kawiarnie, ogrody i place zabaw, zaś parkingi przeniesiono do miejsc zacienionych. Duże zamknięte podwórka wewnątrz kamienic zostaną także przekształcone w tereny zielone, sprzyjające kontaktom społecznym, a jednocześnie przechwytujące nadmiar deszczu i ochładzające budynki w czasie upałów (zielone dachy i porośnięte roślinnością ściany budynków).

Zaangażowani mieszkańcy

Projekt dzielnicy St. Kjeld łączy mechanizmy adaptacji do zmian klimatu z funkcjami społecznymi przestrzeni miejskiej. Grupa mieszkanek i mieszkańców założyła na jednym z dachów ogród społecznościowy, mający prawie 700 m², w którym uprawiane są warzywa i owoce na potrzeby lokalne.

Strona internetowa projektu http://klimakvarter.dk/ jest jednocześnie portalem informacyjnym i platformą komunikacyjną dla mieszkańców. Za jej pośrednictwem mogą się oni zapisywać na organizowane w dzielnicy wydarzenia i spotkania, m.in. zajęcia i wykłady z miejskiego ogrodnictwa, zakładania zielonych dachów i innych przyjaznych dla klimatu działań, które z kolei wzmacniają i uzupełniają efekty projektu.

Strona internetowa http://klimakvarter.dk/

Uroczysta odsłona starej dzielnicy St. Kjeld jako nowa Klimakvarteren, miała miejsce w grudniu 2014 roku. Wciąż trwają prace nad jej kolejnymi elementami. Władze Kopenhagi planują zorganizować międzynarodową konferencję poświęconą adaptacji miast do zmian klimatu, na której podzielą się doświadczeniami z realizacji projektu Klimakvarter. Zresztą ambitne władze Kopenhagi zamierzają dostosować całe miasto do zmian klimatu. – Jedno z przedmieść Kopenhagi już buduje własną dzielnicę odporną na zmiany klimatu, a my otrzymujemy dużo pytań związanych z naszym projektem od burmistrzów miast na całym świecie, dodaje Morten Kabell.

Anna Kucińska

Na podstawie:
Copenhagen Climate Resilient Neighbourhood, http://klimakvarter.dk/
Copenhagen unveils first climate-change adapted neighborhood, Al Jazeera, 26.01.2015
Copenhagen: St. Kjeld’s quarter – the first climate adapted neighborhood, DAC & Cities

Warto także zobaczyć prezentację nt. dzielnicy Klimakvarteret i wizji projektowania przestrzeni miejskiej pracowni architektonicznej TREDJE NATUR.
http://tredjenatur.dk/portfolio/third-nature-tedx-talk/