Agnieszka Tomaszewska-Kula: Od lat Habitat for Humanity zajmuje się pomocą osobom ubogim. Na czym w szczególności polega państwa działalność?

Małgorzata Salamon: Habitat for Humanity jest chrześcijańską, międzynarodową organizacją non-profit, podejmującą działania na rzecz zapobiegania ubóstwu mieszkaniowemu oraz eliminacji bezdomności na świecie. Według danych ONZ, obecnie na świecie ponad 1,5 miliarda ludzi na świecie nie ma domu, lub żyje poniżej dopuszczalnych norm.

Celem organizacji jest zapewnienie godnego miejsca do życia niezamożnym rodzinom i osobom zagrożonym wykluczeniem mieszkaniowym.

Na przestrzeni ostatnich 30 lat organizacja wybudowała lub wyremontowała 800 tysięcy domów w 100 krajach świata.

Czym zajmuje się Habitat for Humanity w Polsce?

Misją Fundacji Habitat for Humanity Poland (HFH Poland) jest walka z ubóstwem mieszkaniowym i zapobieganie bezdomności poprzez rozwiązania budowlane i remontowe oraz działania rzecznicze. Pomagamy tym, którzy nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb mieszkaniowych na rynku oraz grupom o specjalnych potrzebach – m.in. osobom niepełnosprawnym, wychodzącym z bezdomności czy rodzinom w sytuacjach kryzysowych.

W Polsce pomogliśmy do tej pory ponad tysiącu rodzin, w tym wybudowaliśmy 112 mieszkań. Jest to niestety kropla w morzu potrzeb. Według wskaźnika EUROSTAT-u mierzącego poziom ciężkiej deprywacji mieszkaniowej (przeludnienie, brak jednego z podstawowych mediów) ok. 5,5 mln (15%) Polaków żyje w ubóstwie mieszkaniowym i wskaźnik ten jest jednym z najwyższych w Europie. Dlatego też w ostatnich latach organizacja włączyła się także w działania rzecznicze w imieniu i na rzecz osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem mieszkaniowym, gdyż 20-letnie doświadczenie niesienia pomocy w obszarze ubóstwa mieszkaniowego pokazało, że tylko poprzez zmiany systemowe, spójną politykę i wsparcie państwa możliwe jest zmniejszenie skali problemu.

W jaki sposób realizujecie swoją misję?

Nasze działania skupiają się wokół kilku fundamentalnych zasad. Przede wszystkim, pomagamy tym, którzy sami chcą sobie pomóc. Rodziny i osoby muszą w miarę możliwości aktywnie zaangażować się w budowę lub remont domu, wypracowując na budowie określoną ilość godzin. Trzeba również zaznaczyć że Habitat nie daje domów za darmo. Beneficjenci (czy, jak ich nazywamy w żargonie habitatowskim ‘rodziny partnerskie’) spłacają koszt budowy czy remontu w nieoprocentowanych ratach przez wiele lat. Buduje to z jednej strony poczucie godności i sprawczości za własny los, ale także spłaty zasilają fundusz rewolwingowy HFH, dzięki któremu możemy pomóc innym.

Do pracy na budowach Habitat angażuje wolontariuszy, dzięki czemu, jak również dzięki darowiznom materiałów budowlanych, jesteśmy w stanie obniżyć koszty budowy.

Domy Habitatu mają być proste, solidne i dostępne finansowo dla niezamożnych osób w potrzebie.

Jakiego rodzaju projekty były prowadzone dotychczas przez Habitat for Humanity w Polsce?

Projekty remontowo-budowlane zrealizowane do tej pory to między innymi wspomniane już nowe domy w Gliwicach, Józefosławiu pod Warszawą, pod Wrocławiem i w okolicach Gdańska. Realizacja nowych projektów budowlanych uzależniona jest w tym momencie od partnerstw, nawiązywanych z samorządami, które są właścicielem gruntów budowlanych i mogą przekazać je na preferencyjnych warunkach pod budownictwo społeczne, realizowane przez Habitat.

W ostatnich latach, w odpowiedzi na problem ubóstwa energetycznego doświadczanego przez mieszkańców zamieszkujących stare, nieizolowane budynki, skupiliśmy się także na remontach budynków wspólnot mieszkaniowych. Remonty części wspólnych mają na celu podniesienie standardów mieszkań oraz obniżenie kosztów eksploatacji dla niezamożnych mieszkańców. Najczęstsze interwencje to termomodernizacja, wymiany dachów, remonty klatek schodowych i elewacji. Dodatkowym elementem tych działań jest program edukacji na temat oszczędzania energii i zarządzania budżetem domowym. Świadomość mieszkańców jest kluczem do zmiany złych praktyk i prowadzi do oszczędzania energii.

Kolejną rodzajem projektów są projekty budowlano-remontowe dla grup najbardziej wykluczonych i o specyficznych potrzebach mieszkaniowych. Mam tutaj na myśli osoby bezdomne, młodzież pieczy zastępczej, osoby z niepełnosprawnością, rodziny w sytuacjach kryzysowych. Przy współpracy z organizacjami udzielającymi wsparcia tego typu osobom, remontujemy i adaptujemy pomieszczenia przeznaczone na noclegownie, ośrodki interwencji kryzysowej, domy pomocy społecznej i inne. Habitat traktuje te instytucje jako mieszkania przejściowe, i dla większości takie właśnie powinny być. Niestety, w polskich realiach i przy deficycie prawie 2 milionów mieszkań dla najuboższych, instytucje te często pozostają mieszkaniem docelowym.

Czy mogłaby pani powiedzieć kilka słów więcej o projektach dotyczących poprawy efektywności i oszczędzania energii? Gdzie i w jaki sposób były one realizowane? Ile gospodarstw domowych skorzystało z państwa pomocy?

Tego typu projekty realizujemy poprzez dwa kanały: pierwszy – docieplenia i termomodernizację budynków wielorodzinnych, drugi – poprzez działania edukacyjne skierowane do szerszej grupy odbiorców.

Pomoc w termomodernizacji budynków wielorodzinnych przebiega w oparciu o nasz program pomocy dla wspólnot mieszkaniowych i małych spółdzielni, z którego skorzystało już ponad 680 rodzin. Polega on na udzielaniu nieoprocentowanych pożyczek na cele remontowe oraz pomocy i doradztwie technicznym. W ten sposób jeden remont (instalacja centralnego ogrzewania i ciepłej wody, ocieplenie ścian, stropów, dachu, izolacja fundamentów, stropów w piwnicach, wymiana okien na klatkach schodowych) może służyć wielu rodzinom. Zeszłej jesieni, we współpracy z samorządem dzielnicy Targówek w Warszawie, udało nam się także przeprowadzić kompleksową termomodernizację dwóch budynków komunalnych, pomagając jednocześnie 44 rodzinom.

Nasze działania edukacyjne są zaś ważnym elementem projektów remontowych i budowlanych. We współpracy z innymi organizacjami Habitat for Humanity w naszym regionie, na bazie wspólnych doświadczeń, opracowaliśmy materiał edukacyjny, który w przystępny sposób dostarcza praktycznych wskazówek jak oszczędnie gospodarować wodą, ciepłem i energią w gospodarstwie domowym, jakie codzienne zachowania przyczyniają się wydatnie do ograniczenia wydatków w tych sferach. W pilotażowym programie edukacyjnym wzięło udział ponad 110 rodzin z Warszawy i Radomia. Uczestnicy spotkań edukacyjnych nie tylko słuchali, ale sami chętnie dzielili się skutecznymi sposobami na oszczędzanie.

Czy Habitat for Humanity otrzymuje informację zwrotną o skutkach realizowanych przez siebie projektów?

W przypadku rodzin i osób indywidualnych oraz wspólnot mieszkaniowych, którym pomogliśmy, pozostajemy z nimi w stałym kontakcie, chociażby ze względu na wiążące nas umowy pożyczki. Pozwala nam to regularnie monitorować sytuację beneficjentów. Dzięki temu jesteśmy w stanie ocenić, że prawie wszystkie rodziny, które otrzymały od Habitatu wsparcie w postaci nowych domów, osiągnęły nobilitację społeczną, przejawiającą się w uzyskaniu lepszej pracy, lepszych wynikach dzieci w szkołach i podwyższeniu jakości życia.

Jak identyfikują państwo osoby, którym trzeba pomóc?

Nabór do projektów budowanych ogłaszany jest w mediach publicznych. Ponadto, każdego dnia zgłaszają się do nas osoby indywidualne, wspólnoty mieszkaniowe w potrzebie remontowej czy też organizacje pozarządowe, dostarczające dachu nad głową dla najbardziej potrzebujących.

Habitat for Humanity współpracuje z innymi podmiotami, żeby udzielana pomoc była najbardziej efektywna.

Wieloletnie doświadczenie pokazuje, że pracując w partnerstwie z innymi, w szczególności z samorządami, organizacjami pozarządowymi i korporacjami jesteśmy w stanie wypracować efekty. Szczególnie pożądanym partnerem są samorządy, które z jednej strony mają wyłączny mandat dostarczania mieszkań dla najbardziej potrzebujących z drugiej zaś, są właścicielem terenów pod budowę. Współpraca z korporacjami polega na stworzeniu firmom możliwości realizacji polityki CSR, poprzez zaangażowanie się w wolontariat pracowniczy na budowach Habitatu. W zamian za to, firmy wspierają nas dotacjami finansowymi i materiałowymi. Organizacje pozarządowe natomiast są niezbędnym partnerem w wytypowaniu osób i grup najbardziej potrzebujących, które poza innymi potrzebami mają także potrzebę mieszkaniową.

W jaki sposób finansowane są te działania?

Fundacja Habitat aktywnie pozyskuje środki w formie darowizn finansowych i materiałów budowlanych od partnerów korporacyjnych. Ponadto, jak wspomniałam powyżej, fundusz rewolwingowy zasilany przez spłaty inwestycji przez beneficjentów pozwala na dalsze finansowanie. Niestety, brak jest w Polsce mechanizmów finansowych, które umożliwiałyby rozwój budownictwa społecznego na większą skalę.

Jakiego typu mechanizmy finansowe ma pani na myśli?

Mechanizmów wsparcia mieszkalnictwa społecznego w krajach unijnych jest wiele. Ja mam na myśli chociażby dostęp do środków finansowych w formie preferencyjnych kredytów, angażowanie środków publicznych w celu zachęcania ludzi do oszczędzania na mieszkanie, zachęcanie sektora komercyjnego w inwestowanie w mieszkalnictwo społeczne czy wreszcie dostęp do terenów budowlanych.

Jakie najczęstsze bariery napotykają państwo w swojej codziennej pracy?

Habitat jest w pewnym sensie firmą budowlaną, i spotyka takie same bariery jak inne, komercyjne podmioty sektora budowlanego. Największe ograniczenia dotyczą pozyskiwania terenów pod budowę, pozyskiwania środków finansowych na projekty, uzbrojenie terenu i sfinansowanie budowy i wreszcie utrudnienia administracyjno-prawne. Trzeba zaznaczyć że żadne z tych ograniczeń nie ma charakteru obiektywnego i ich usunięcie jest w całości zależne od państwa.

Który z projektów Habitat for Humanity Poland uznają państwo za swój sukces?

W moim odczuciu było to wybudowanie 112 nowych mieszkań. Nie można opisać szczęścia rodziny, która wcześniej mieszkała w altance lub gnieździła się w kawalerce z rodzicami, otrzymującej klucz do swojego mieszkania.

Co można by było zrobić lepiej?

Zdecydowanie w naszych działaniach musimy osiągnąć skalę, budować więcej i szybciej. Wydaje mi się jednak że w warunkach polskich jest to raczej niemożliwe. Chociaż pojawiają się niewielkie możliwości wykorzystania funduszy unijnych do celów mieszkaniowych, z których na pewno będziemy próbowali skorzystać.

Co jest potrzebne do tego, aby w Polsce powstawało więcej organizacji podobnych do Habitat for Humanity i aby mogły one działać w sferze przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu?

W Polsce muszą zaistnieć zmiany systemowe, aby pojawiło się więcej organizacji non-profit zajmujących się mieszkalnictwem czy energetyką. Przede wszystkim, potrzebna jest zmiana instytucjonalna, która umożliwi organizacjom nie nastawionym na zysk działać swobodniej w tym sektorze. Mieszkalnictwo czy też działania związane z energetyką nie są nawet uwzględnione jako działania pożytku publicznego, co ma znaczne implikacje podatkowe. Habitat od lat działa pod przykrywką ‘pomocy społecznej’, a przecież pomoc mieszkaniowa jest realną potrzebą 60% polskiego społeczeństwa, i powinna być uwzględniona jako działanie w ramach pożytku publicznego.

Poza tym, musi zaistnieć spójny system subsydiowania działań w tych obszarach. Brak środków publicznych sprawia, że nasze działania są marginalne a przyszłość niepewna.

Po trzecie wreszcie, musi powstać stabilny system prawny regulujący zasady oszczędzania na mieszkania, subsydiowania mieszań czy też wsparcia energetycznego osób najuboższych.

Agnieszka Tomaszewska-Kula, Instytut na rzecz Ekorozwoju
ChronmyKlimat.pl

Redakcja ChronmyKlimat.pl zezwala na przedruk tego artykułu pod warunkiem podania źródła wraz z aktywnym linkiem do portalu (ChronmyKlimat.pl).