Jak podkreśla magazyn „New Scientist”, Ziemia była do tej pory bardzo łaskawa dla rodzaju ludzkiego. Wszystkie nasze osiągnięcia w ostatnich dziesięciu tysiącach lat – rolnictwo, miasta, kultura, przemysł i populacja sięgająca 7 miliardów – miały miejsce w bardzo sprzyjającym okresie, w którym naturalne systemy regulacyjne utrzymywały wszystko (od klimatu do zaopatrzenia w wodę słodką) w granicach umożliwiających rozkwit cywilizacji.

Ta wiosna w historii ludzkości nosi nazwę Holocenu. Teraz jednak weszliśmy w nową erę zwaną Antropocenem, charakteryzującą się ludzką dominacją nad kluczowymi systemami podtrzymującymi życie na Ziemi. Staliśmy się samozwańczymi kapitanami statku kosmicznego „Ziemia”. W naszym nieodpartym pragnieniu panowania nad naturą być może zapomnieliśmy o znaczeniu systemów, które pozwoliły homo sapiens zdominować całą planetę.

Potrzeby i pragnienia 7-miliardowej populacji sprawiają, że Ziemia niebezpiecznie zbliża się do punktu krytycznego. Wiemy już o zmianie klimatu, ale co z pozostałymi zagrożeniami? Kiedy zanieczyszczenia, zakwaszenie oceanów, masowe wymieranie, martwe strefy oceaniczne i inne ekologiczne problemy zaczną bezpośrednio wpływać na nasze życie? Wiemy, że nie możemy w nieskończoność naginać wytrzymałości tych systemów, ale w jakim momencie dojdzie do ich załamania?

Odpowiedzi na to pytanie poszukała grupa 29 naukowców specjalizujących się w naukach o Ziemi pod przewodnictwem Johana Rockströma, dyrektora Sztokholmskiego Instytutu Środowiska. Wśród członków zespołu znajdował się laureat nagrody Nobla Paul Crutzen, klimatolog James Hansen z NASA, specjalista od punktów krytycznych Tim Lenton oraz niemiecki ministerialny doradca ds. zmian klimatu Hans Joachim Schellnhuber.

Zidentyfikowali oni 9 kluczowych globalnych systemów, które są konieczne do przetrwania gatunku ludzkiego. Następnie określili, w jakim stopniu nagięliśmy ich wytrzymałość oraz oszacowali, jak daleko jeszcze możemy się posunąć, by nie zagrozić własnemu przetrwaniu. Ostrzegli, że poza pewną granicą narażamy się na nieodwracalne i gwałtowne zmiany środowiskowe, które uczynią planetę miejscem znacznie mniej przyjaznym życiu.

Jak podkreśla Rockström granice te są zgrubne, co wynika z wielu niepewności i braku wystarczających informacji. Ponadto zachodzą między nimi skomplikowane i nie do końca zrozumiałe interakcje. Jednakże sam koncept granic jest postępem w stosunku do tradycyjnego podejścia stosowanego przez ludzi zajmujących się ochroną środowiska, polegającego na minimalizacji wszelkiego wpływu ludzkiej działalności na planetę. Zamiast tego idea granic definiuje nam coś w rodzaju „bezpiecznej przestrzeni” rozwoju naszej cywilizacji w określonych problematycznych obszarach. Oto te obszary:

1. Zakwaszenie oceanów
2. Utrata warstwy ozonowej
3. Spadek dostępności słodkiej wody
4. Utrata bioróżnorodności
5. Nadmiar azotu i fosforu w środowisku związany z przenawożeniem w rolnictwie
6. Zmiany w użytkowaniu gruntów (rozprzestrzenianie się obszarów rolniczych kosztem naturalnych ekosystemów)
7. Zmiana klimatu
8. Aerozole (wpływające zarówno na klimat, jak i na ludzkie zdrowie)
9. Zanieczyszczenia chemiczne

Wnioski zespołu Rockströma

Systemy podtrzymujące życie na Ziemi nie są w dobrej formie. Trzy z 9 zdefiniowanych granic zostało już przekroczone – w zakresie zmian klimatu, bioróżnorodności i saturacji azotowej. Szybko zbliżamy się do granic w zużyciu słodkiej wody i przekształcaniu gruntów na potrzeby miast i rolnictwa. Na niektórych obszarach oceanu już wyłania się granica związana ich z zakwaszaniem. Dla dwóch z pozostałych trzech dziedzin nie dysponujemy jeszcze wystarczającą wiedzą, aby takie granice sformułować.

Zespół Rockströma podkreśla jednak, że jest miejsce na optymizm. Potrafimy skutecznie walczyć z zagrożeniami na skalę globalną. Przykładem może być tu dziura ozonowa, która – po wycofaniu najgroźniejszych związków niszczących ozon – powoli zaczyna się zmniejszać. Efektywne działanie jest możliwe i może przynosić sukcesy.

Opracowanie, tytuł i wytłuszczenia: Marta Śmigrowska. Źródło: Ziemia na rozdrożu (tłum. Tomasz Kłoszewski)