Warsztat został zorganizowany przez Fundację Instytut na rzecz Ekorozwoju w ramach projektu „Eko-lokator – edukacja ekologiczna i współpraca grup zawodowych związanych z zarządzaniem budynkami”, który dofinansowany jest ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.

Warsztat składał się z trzech sesji ogólnych, polegających na referacie wprowadzającym i dyskusji wokół danego tematu.

„Eko-lokator” – edukacja ekologiczna i współpraca grup zawodowych związanych z zarządzaniem budynkami

Spotkanie otworzyło wystąpienie Hanny Kryszyńskiej - Koordynatorki projektu „Eko-lokator”, podczas którego zostały zaprezentowane cele projektu oraz zaplanowane i przeprowadzone dotychczas działania.

Projekt „Eko-lokator” został uruchomiony z myślą o szeroko pojętej edukacji zarządców nieruchomości, których zadaniem jest nie tylko gospodarowanie podległymi im budynkami, ale również budowanie świadomości wśród mieszkańców zarządzanej przez nich nieruchomości.

Poruszana tematyka koncentruje się wokół problematyki wpływu budownictwa mieszkaniowego na zmianę klimatu oraz wynikającą z tego konieczność prowadzenia działań, mających na celu przeciwdziałanie zmianie klimatu i adaptację do tej zmiany.

Warsztat na temat gospodarowania wodą w budynkach wielorodzinnych zakończył cykl szkoleniowy związany z tą tematyką - szkolenia odbyły się w Gdańsku, Warszawie, Wrocławiu i Rzeszowie.

W trakcie trwania projektu zaplanowane są jeszcze szkolenia w ramach modułów tematycznych dotyczących transportu wspólnotowego, roślinności na, wokół i w budynku, gospodarowania odpadami w budynkach mieszkaniowych oraz sposobów komunikacji z mieszkańcami na tematy związane z ochroną środowiska. Prelegentka zaprosiła również do obejrzenia debaty on-line związanej z tematyką gospodarowania wodą w budynkach wielorodzinnych.

„Eko-lokator” jest projektem dwuletnim, w trakcie jego realizacji Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju przeprowadzi w sumie 24 szkolenia dla zarządców nieruchomości, 3 warsztaty i 3 debaty on-line oraz przygotuje liczne materiały edukacyjne udostępniane jako poradnik internetowy i artykuły w ramach aktualności znajdujące się na stronie projektu i w formie segregatora przekazywanego uczestnikom szkoleń. Na początku projektu zostały również przeprowadzone badania opinii.

Projekt „Eko-lokator” został uruchomiony z myślą o szeroko pojętej edukacji zarządców nieruchomości, których zadaniem jest nie tylko gospodarowanie podległymi im budynkami, ale również budowanie świadomości wśród mieszkańców zarządzanej przez nich nieruchomości.

Sesja I: Woda głównym problemem współczesnego miasta? Zmiany klimatu i inne problemy gospodarki wodnej

Referat wprowadzający wygłosiła Katarzyna Gudelis-Taraszkiewicz.

Prelegentka rozpoczęła swoje wystąpienie od wprowadzenia w problematykę zmiany klimatu. Działalność człowieka w ciągu ostatniego stulecia bardzo mocno wpłynęła na klimat. Przez gazy cieplarniane klimat jest coraz cieplejszy, wzrasta także temperatura oceanów. Występują ekstremalne zdarzenia pogodowe, które dotykają całą planetę, także nasz kraj, powodując ogromne straty.

Jak wskazała Katarzyna Gudelis-Taraszkiewicz zasoby wody pitnej na Ziemi są stałe (wody pitnej nie przybywa, ani nie ubywa), problemem jest to, że zwiększa się liczba ludności na świecie, która korzysta z tych zasobów. Ziemia składa się z 71% z wody i 29% z lądu. Przy czym woda słodka to 2,5%, a woda pitna to tylko 1% całych zasobów wodnych.

W bardzo dużym tempie  rośnie natomiast liczba ludności na świecie. Do końca tego stulecia na Ziemi będzie żyło 12 000 000 000 ludzi.

Sesja I – wystąpienie Katarzyny Gudelis-Taraszkiewicz, fot. Katarzyna Wolańska

Jak podała prelegentka ONZ szacuje, że w 2030 roku około 60% ludności Ziemi będzie mieszkało w miastach. Ponad ¾ obywateli Europy mieszka na obszarach miejskich i jest uzależniona od dostępu do czystej wody. W Polsce ta tendencja się trochę odwraca, ponieważ Polacy opuszczają miasta i przeprowadzają się na tereny wiejskie. Życie wśród bloków z betonu wybrało niecałe 61% Polaków.

Woda słodka przestaje być zasobem odnawialnym, ponieważ zużywamy jej więcej i szybciej niż jesteśmy w stanie odtworzyć. Naukowcy twierdzą, że już w 2050 roku mogą skończyć się zasoby wody pitnej. Z takim wyzwaniem ludzkość jeszcze nigdy się nie mierzyła – podsumowała tę część swojego wystąpienia  Katarzyna Gudelis-Taraszkiewicz.

W dalszej części wystąpienia mogliśmy się dowiedzieć, że oszczędzanie wody to nie tylko długość kąpieli, czy częstotliwość prania, ale przede wszystkim wybory jakich dokonujemy kupując różne dobra, w tym żywność. Mogliśmy zobaczyć podczas prezentacji różne przykłady tzw. „śladu wodnego”, czyli ile wody zostało zużyte w cyklu produkcyjnym różnych towarów. I tak np. produkcja 1 samochodu, to 379 000 l wody, produkcja 1 kartki papieru 16 l, 1 kg mięsa drobiowego 4 330 l, 1 filiżanka kawy 140 l, 1 stek wołowy to 7 000l. Dla porównania człowiek do przeżycia potrzebuje średnio ok. 42 000 l wody przez całe życie!

Kolejnym problemem omówionym przez prelegentkę była niepokojąca tendencja obniżania się poziomu wód gruntowych i tzw. pustynnienie terenu.

Na terenach nie zurbanizowanych 80% wody deszczowej przesiąka do gruntu (infiltruje). Na terenach zurbanizowanych infiltruje tylko 20% wody opadowej, a większość spływa po powierzchni.

Dzieje się tak dlatego, że miasta są silnie zabetonowane. Wskaźnik wielkości nieprzepuszczalnej powierzchni dla Polski wynosi 100-150m2 na 1 osobę. Jak podała prelegentka według Światowej Organizacji Zdrowia, aby w miastach żyło się lepiej, ten wskaźnik powinien wynosić 50m2 na 1 osobę.

Zagospodarowanie wód opadowych w miastach to obecnie światowy problem, dotyczy też Polski. Podczas prezentacji mogliśmy zobaczyć liczne przykłady powodzi miejskich z wielu polskich miast.

Jak wskazała prelegentka problem z zarządzaniu wodą deszczową polega między innymi na tym, że jeszcze do niedawna dominowało tradycyjne myślenie, że szybkie odprowadzenie wody do kanalizacji deszczowej to sposób na zagospodarowanie wód opadowych. Teraz to myślenie powinno się zmienić, powinniśmy zapobiegać powodziom, zamiast koncentrować się na likwidowaniu skutków powodzi.

Dziś nie wolno już tylko zbierać i odprowadzać wody opadowej. Konieczne jest skuteczne zarządzanie wodą opadową i jej racjonalne zagospodarowanie – powiedziała podczas swojej prezentacji Katarzyna Gudelis-Taraszkiewicz. Jako jeden z elementów zmieniającego się myślenia o wodach opadowych wskazała nowe Prawo Wodne, które wprowadza opłaty za brak retencji – jeśli nie zatrzymamy wody deszczowej, zapłacimy za utraconą wodę.

Na zakończenie sesji I mogliśmy poznać pochodzące z całego świata przykłady rozwiązań zagospodarowania wód opadowych. Były to m.in.: dachy i tarasy zielone (dachy obsadzane roślinnością), tzw. deszczoogródki, pasy zieleni przy drogach z obniżonymi krawężnikami, niecki magazynujące wodę (które w okresach bez opadów są terenami rekreacyjnymi), zbiorniki retencyjne, zielone przystanki (obsadzane roślinnością), rowy chłonne i inne rozwiązania pozwalające na tzw. „małą retencję”, czyli retencjonowanie wody deszczowej w miejscu, gdzie występuje opad. Jak wskazała prelegenta wiele z tych rozwiązań to przykłady dotyczące budownictwa mieszkaniowego, w prezentacji mogliśmy zobaczyć kilka przykładów polskich osiedli, na których zastosowano systemy zarządzania wodą opadową.

Sesja II: Woda w wielkim mieście – jak, gdzie i kto? 

W sesji II omówione zostały przykłady działań prowadzonych w Warszawie i Łodzi oraz zagraniczne dobre wzory związane ze zintegrowanym zarządzaniem miastem w aspekcie wody w przestrzeni miejskiej.

Drugą cześć warsztatu rozpoczęło wystąpienie Leszka Drogosza z Biura Infrastruktury UM Warszawa, który omówił prowadzone przez miasto działania związane z błękitną infrastrukturą jako narzędziem adaptacji do zmiany klimatu.

Od lipca 2014 r. realizowany jest w Warszawie pionierski projekt „Przygotowanie strategii adaptacji do zmian klimatu miasta metropolitalnego przy wykorzystaniu mapy klimatycznej i partycypacji społecznej – ADAPTCITY”. Partnerami projektu są: Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju, Miasto stołeczne Warszawa, Unia Metropolii Polskich i Verband Region Stuttgart. W wyniku prac przeprowadzonych wspólnie z Komitetem Konsultantów Naukowych powstał zestaw map pokazujących zagrożenia klimatyczne, które stanowią ważne narzędzie wspierające sformułowanie strategii adaptacji obszarów miejskich do zmian klimatu. Kluczowe zagrożenia klimatyczne i ryzyka z nimi związane w Warszawie to upały, susze, burze i silne wiatry, podtopienia oraz powodzie. Przyjęcie Strategii adaptacji do zmian klimatu dla m.st. Warszawy planowane jest na rok 2018, najpóźniej na początek roku 2019.

Prelegent omówił również w jaki sposób realizowane są inwestycje w Warszawie związane z gospodarką wodną. Rozwijane są sieci wodociągowe i kanalizacyjne. Działamy na różnych poziomach. Jeśli chodzi o system miejski, budujemy centralny system sterowania siecią, który ma nas zabezpieczyć w przypadku zagrożeń. Celem jest ograniczenie liczby zrzutów i objętości ścieków odprowadzanych do rzeki Wisły kanałami burzowymi w trakcie pogody deszczowej do nie więcej niż 10 rocznie, wyeliminowanie zagrożenia wystąpienia lokalnych podtopień spowodowanych wybiciem ścieków z sieci kanalizacyjnej, eliminacja punktów przeciążenia sieci, centralizacja sterowania siecią kanalizacji ogólnospławnej.

Priorytetem jest budowa zbiornika retencyjnego w postaci kolektora liniowego o średnicy 3,2 metra długości 6250 m i objętości około 50000 m³ równolegle do ul. Wybrzeże Gdyńskie od Zakładu MPWiK Farysa do ul. Wenedów. Budowa zbiornika retencyjnego o objętości 78000 m³ na terenie OŚ Czajka. A także dodatkowo: budowa przewodów tłocznych z pompowni Powiśle do zbiornika liniowego (kolektor Wiślany), przewodów grawitacyjnych z przelewów Kościelna i Mostowa do zbiornika, przebudowa kol. Mokotowskiego i budowli zrzutowej „Płyta Desantowa”, czy przebudowa kolektora Lindego

Jeśli chodzi o miejscowe zagospodarowanie wód opadowych, to realizowana jest rewitalizacja obszaru Stawu Służewieckiego, aby przywrócić mu funkcję retencyjną, ale również stworzyć wyspy dla ptactwa wodnego, pomost widokowy, małą elektrownię wodną i 2 nowe parki.

Podobnie Zalew Bardowskiego ma być zbiornikiem retencyjno-rekreacyjnym, jego funkcja podstawowa to spłaszczenia ewentualnej fali powodziowej (przejmowanie nadmiaru wód z Rembertowa, Ząbek i Targówka) celem ochrony dolnych odcinków Kanału Bródnowskiego, a funkcja uzupełniająca jest rekreacyjna.

Leszek Drogosz przypomniał również efekty prowadzonego we współpracy z Fundacją Sendzimira projektu „Warszawa chwyta wodę”, w ramach którego odbył się cykl 10 warsztatów, podczas których Warszawiacy wspólnymi siłami stworzyli zielone miejsca szczególnie przyjazne wodzie. W prace zaangażowali się mieszkańcy osiedli, dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym, ich rodzice, nauczyciele oraz inni pracownicy szkół. W wyniku tego projektu powstało 7 ogrodów deszczowych oraz 3 niecki sprzyjające retencji.

Sesja II - wystąpienie Leszka Drogosza, fot. Konrad Wielądek

Miasto stara się również mieć wpływ na jakość powstającego budownictwa mieszkaniowego w ramach polityki #Mieszkanie 2030, przyjętej przez Radę m.st. Warszawy w grudniu  2017 r. Następnym krokiem mają być Standardy mieszkaniowe obejmujące również zakres zagospodarowania wód opadowych i adaptacji budynków do zmian klimatu.

Wystąpienia kolejnej prelegentki Kingi Krauze z Europejskiego Regionalnego Centrum Ekohydrologii PAN dotyczyło miasta Łodzi i zrównoważonego zarządzania wodami opadowymi w przestrzeni miejskiej.

Jak powiedziała prowadząca problem z zarządzaniem woda opadową jest bezpośrednim wynikiem  znacznego obniżenia retencji krajobrazowej miasta.

Kinga Krauze przedstawiła koncepcję Błękitno-Zielonej Sieci (BZS) jako podstawy zrównoważonego zagospodarowania przestrzeni miejskiej w Łodzi.

Jest to narzędzie zapewniające korzyści ekologiczne, gospodarcze i społeczne poprzez rozbudowę systemów przyrodniczych i stosowanie rozwiązań wykorzystujących naturalne procesy występujące w przyrodzie.

Dyskusja i pytania z sali w trakcie wystąpienia Kingi Krauze, fot. Konrad Wielądek

Jak mogliśmy się dowiedzieć w Łodzi powstały wytyczne do dokumentów strategicznych miasta w zakresie błękitnej infrastruktury. Zostały sformułowane rekomendacje do Studium Zagospodarowania i Kierunków Rozwoju Miasta Łodzi w zakresie zintegrowanego zarządzania wodami deszczowymi oraz Błękitno-Zielonej Sieci.

Sesja III: Gospodarka wodą w mieszkalnictwie – czy warto oszczędzać wodę?

Sesję III rozpoczęła Ewa Świerkula Asystent Koordynatora Projektu „Eko-lokator”, która omówiła wyniki badań jakościowych przeprowadzonych przez Fundację Instytut na rzecz Ekorozwoju na początku realizacji projektu „Eko-lokator” i wynikające z nich rekomendacje dotyczące zarządzania budynkami.

W badaniach wzięli udział przedstawiciele 4 grup: zarządcy nieruchomości, przedstawiciele administracji samorządowej, deweloperzy oraz właściciele i najemcy mieszkań w budynkach wielorodzinnych.

Prelegentka omówiła założone cele badania. Było to poznanie percepcji, w tym stanu wiedzy, opinii, wybranych grup (zarządców budynków wielorodzinnych, przedstawicieli administracji samorządowej, właścicieli mieszkań w budynkach wielorodzinnych/najemców i deweloperów) na temat ochrony środowiska ze szczególnym uwzględnieniem zmian klimatu i adaptacji do nich. Ocena różnych wybranych rozwiązań służących ochronie środowiska, ochronie klimatu i adaptacji do zmian klimatu, w tym identyfikacja barier utrudniających wdrażanie konkretnych rozwiązań, a także zaproponowanie nowych działań dostosowawczych lub zmian w sposobie budowania i zarządzania nieruchomościami.

A także pozyskanie wiedzy czy i jakie są różnice pomiędzy poszczególnymi grupami w zakresie postrzegania i aktywnego działania na rzecz ochrony środowiska ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień związanych z przeciwdziałaniem zmianom klimatu i adaptacją do nich.

Jak powiedziała Ewa Świerkula, uczestnicy oceniali pokazywane w trakcie badań rozwiązania związane z zagospodarowaniem wody deszczowej, gromadzeniem wód deszczowych i zwiększaniem retencji. Były to m.in. podziemne zbiorniki retencyjne, oczka wodne, ogrody deszczowe. A jeśli chodzi o świadomość poszczególnych badanych grup na temat rozwiązań związanych z zagospodarowaniem wody deszczowej to była ona różna.

Część z przedstawicieli administracji spotkała się z takimi rozwiązaniami w zabudowie jednorodzinnej lub w budynkach komercyjnych. Większość uważa, że jest to raczej rozwiązanie dla zabudowy jednorodzinnej. Problemem dla administratorów i zarządców jest przede wszystkim brak miejsca. Większość deweloperów nie stosuje w swoich inwestycjach tego typu rozwiązań. Dla większości deweloperów pomysł jest intersujący ze względu na projektowanie dużej ilości terenów zielonych w nowych inwestycjach. Mieszkańcy nie zauważają aby na terenie ich posesji gromadzona była deszczówka i nie wiedzą, co się z nią dzieje.

Sesja III – Ewa Świerkula omawia wyniki badań zrealizowanych w ramach projektu „Eko-lokator”, fot. Konrad Wielądek

Możliwość stosowania w budynkach wielorodzinnych rozwiązań mających na celu zagospodarowanie wody deszczowej była przyjmowana z rezerwą. Największą zaletą wskazywaną spontanicznie przez respondentów w czasie badań była możliwość oszczędzenia zużycia wody wykorzystywanej do pielęgnacji roślin. Przedstawiciele żadnej z badanych grup nie wskazywali spontanicznie takich zalet jak zmniejszenie wysokości podatku deszczowego, czy ograniczenie podtopień na skutek opadów nawałnicowych w miastach.

Podsumowując swoje wystąpienie Ewa Świerkula stwierdziła, że w przypadku tematyki zagospodarowania wody deszczowej dominują opinie, że inicjatorami takich rozwiązań powinni być sami mieszkańcy, wspólnoty, spółdzielnie, ewentualnie reprezentujący je zarządcy. Zarządcy podejmują próby rozmowy z mieszkańcami na tematy związane z proekologicznymi rozwiązaniami w budynkach. Również wśród mieszkańców zdarzają się społecznicy, podejmujące te kwestie. Najczęściej jednak inicjatywy te wynikają z chęci oszczędności lub poprawy jakości życia, rzadziej są przejawem świadomości ekologicznej.

W tej części warsztatu mogliśmy również wysłuchać wystąpienia Karoliny Maliszewskiej z Fundacji Sendzimira, która omówiła projekty związane z zagospodarowaniem wód opadowych.

Wspomniany już przez Leszka Drogosza z Biura Infrastruktury UM Warszawa na początku sesji II projekt „Warszawa chwyta wodę” zrealizowany w 2017 przez Fundację Sendzimira na zlecenie Zarządu Zieleni m. st. Warszawy w ramach programu zrównoważonego korzystania z wód powierzchniowych i opadowych na terenie miasta. Jak powiedziała prelegentka, aby działania nakierowane na podnoszenie jakości życia mieszkańców i przygotowujące miasto na sytuacje ekstremalne miały sens, muszą dotyczyć również gruntów pozostających pod zarządem deweloperów, spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych. Czyli błękitna infrastruktura powinna powstawać także na terenach mieszkaniowych. W ramach projektu Warszawa chwyta wodę zostały zorganizowane warsztaty dla urzędników, warsztaty tworzenia ogrodów deszczowych (przy szkołach i na osiedlach) i przeprowadzono wydarzenia edukacyjne. Powstała również mapa przykładowych miejsc sprzyjających retencji i materiały edukacyjne - broszura „Zielono-błękitne rozwiązania dla osiedli mieszkaniowych” oraz film. Wszystkie te materiały są dostępne na stronie Fundacji Sendzimira.

Prelegentka przypomniała również o projekcie „Łódzkie ogrody deszczowe”, zrealizowanym ze środków WFOŚiGW w Łodzi i NFOŚiGW w 2015 roku, w wyniku którego odbyły się warsztaty dla mieszkańców, założono 8 ogrodów deszczowych oraz powstały filmy i broszury instruktażowe.

Sesja III – wystąpienie Karoliny Maliszewskej, fot. Konrad Wielądek

Omówiła także program „Inicjatywy lokalne na rzecz bioróżnorodności”, realizowany ze środków NFOŚiGW (2015 – 2018), polegający na realizacji propozycji-inicjatyw zgłaszanych przez osoby indywidualne, spółdzielnie mieszkaniowe, lokalnych przedsiębiorców, gminy. Wiele z tych pomysłów skoncentrowanych było na zagospodarowaniu wód opadowych – mogliśmy zobaczyć przykłady ogrodów deszczowych, niecek retencyjnych, nasadzeń hydrofitowych wokół zbiorników wodnych, czy rondo filtrujące.

Warsztat zakończyło wystąpienie Julii Blanc-Michalskiej, która omówiła przykład Osiedla zrównoważonego Siewierz Jeziorna. Jest to dzielnica multi-funkcjonalna zlokalizowana na południu Polski, która ma własny Kodeks Architektoniczny i została zaprojektowana z myślą o efektywnym gospodarowaniu wodą i ograniczaniu jej zużycia. Wody opadowe na terenie osiedla są gromadzone i odzyskiwane, a następnie powracają do ekosystemu. Obszerny reportaż z naszej wizyty studyjnej na tym osiedlu mogą Państwo znaleźć na stronie internetowej projektu „Eko-lokator” w zakładce Poradnik/Gospodarowanie wodą.

Wystąpienia podczas poszczególnych sesji tematycznych spotkały się z dużym zainteresowaniem zgromadzonych osób. Uczestnicy w trakcie poszczególnych prezentacji zadawali liczne pytania, bardzo aktywnie dyskutowali z prowadzącymi, wymieniając się swoimi opiniami i doświadczeniami. Rozmowy trwały również w trakcie przerw networkingowych pomiędzy sesjami.

Wydarzenie miało charakter otwarty i bezpłatny, zgromadziło liczne grono przedstawicieli samorządu, deweloperów i zarządców nieruchomości, pracowników naukowych oraz osób zainteresowanych tematyką gospodarowania wodą. Już po raz drugi w ramach projektu „Eko-lokator” formuła warsztatu jako punktu wyjścia do Platformy cyklu życia budynku, której zadaniem jest wymiana doświadczeń oraz budowa zaufanych relacji pomiędzy firmami zewnętrznymi a zarządcami wspólnot i spółdzielni sprawdziła się doskonale.

Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju zaprasza do udziału w kolejnych działaniach w ramach projektu „Eko-lokator”: szkoleniach z zakresu transportu wspólnotowego, gospodarowania odpadami w budynkach mieszkaniowych, roślinności na, wokół i w budynku oraz sposobów komunikacji z mieszkańcami na tematy związane z ochroną środowiska (organizowanych w większych miastach na terenie całej Polski), a także debacie on-line (dostępnej na  stronie internetowej projektu) i kolejnym spotkaniu warsztatowy w Warszawie dotyczącym tematyki roślinności na, wokół i w budynku”.

Szczegółowe informacje, lokalizacje i terminy poszczególnych wydarzeń można znaleźć:

na stronie projektu http://www.chronmyklimat.pl/projekty/eko-lokator/el-szkolenia

oraz profilu https://web.facebook.com/ekolokator

Katarzyna Wolańska, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Eko-lokator, ChronmyKlimat.pl 

Materiały do pobrania:

• Sesja I - Woda problemem współczesnego miasta - Katarzyna Gudelis-Taraszkiewicz
• Sesja II - Błękitna infrastruktura – narzędzie adaptacji do zmian klimatu; Leszek Drogosz, Biuro Infrastruktury UM Warszawa
• Sesja II - Zrównoważone zarządzanie wodami opadowymi w przestrzeni miejskiej. Kinga Krauze, Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii PAN
• Sesja III - Projekt Warszawa chwyta wodę – Fundacja Sendzimira; Karolina Maliszewska
• Sesja III - Osiedle zrównoważone Siewierz Jeziorna – Julia Blanc-Michalska