Zdaniem EKES, społeczeństwo obywatelskie jest bardzo zainteresowane tym, by przy odpowiednich warunkach regulacyjnych przeprowadzić znaczną część transformacji energetycznej ku zdecentralizowanej i zrównoważonej produkcji energii, i ma potencjał, by tego dokonać. We wszystkich odwiedzanych krajach przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego dostrzegali możliwości biznesowe i byli żywo zainteresowani uczestnictwem w produkcji opartej na energii odnawialnej, tak by generować przychody i móc zatrzymać je na poziomie lokalnej wspólnoty. Tam, gdzie stworzono sprzyjające ramy polityczne, mali producenci szybko weszli na rynek, stając się główną siłą napędową rozwoju energii odnawialnej, i odmienili krajobraz rodzimej energetyki. To wokół projektów w zakresie energii odnawialnych często skupiają się lokalne inicjatywy o znacznie szerszych korzyściach społecznych, ekonomicznych i środowiskowych niż tylko tych wynikających z produkcji energii. Projekty te sprzyjają współpracy, innowacjom społecznym i edukacji, podnoszą jakość usług i tworzą lokalne miejsca pracy. Jednocześnie posiadanie instalacji energii odnawialnej i czerpanie korzyści z wytwarzanej przez nią energii zwiększa akceptację obywateli dla nowej infrastruktury i dla potencjalnych niedogodności. Te ogromne możliwości społeczeństwa obywatelskiego, jeśli chodzi o wspólne inwestycje, wdrażanie i innowacje, są zasadniczym zasobem w procesie przejścia ku zrównoważonej energetyce.

Ten potężny wspólny potencjał społeczeństwa obywatelskiego, aby przyspieszyć przejście na energię odnawialną, oraz potencjał zdecentralizowanej produkcji energii, by poprawić rozwój lokalny i regionalny, wciąż pozostaje jednak niewykorzystany. Analiza pozwoliła zidentyfikować w odwiedzanych krajach kilka świetnych przykładów strategii zaangażowania wspólnoty, uproszczonych procedur administracyjnych, zachęt finansowych i ułatwionego dostępu do sieci i do rynków dla małych producentów energii ze źródeł odnawialnych. W żadnym państwie członkowskim zespół nie znalazł spójnie wdrożonej strategii rządowej nastawionej na wzmocnienie pozycji społeczeństwa obywatelskiego i utworzenie równych warunków działania w dziedzinie energetyki obywatelskiej opartej na źródłach odnawialnych. Wręcz przeciwnie, brak stabilności politycznej i niedawne reformy ramy prawnych w zakresie odnawialnych źródeł energii we wszystkich poddanych analizie państwach doprowadziły do większej niepewności, niechęci do podejmowania nowych inwestycji i obawy zainteresowanych stron dotyczących przyszłości energetyki obywatelskiej. Tam, gdzie skomplikowane i długotrwałe procedury uzyskiwania licencji są połączone z ciągle zmieniającymi się regułami udzielania wsparcia, gdzie zasady wejścia na rynek dyskryminują małych producentów i gdzie w niektórych przypadkach na energię odnawialną nakłada się nowe podatki i opłaty, małych i średnich producentów stawia się na wyraźnie gorszej pozycji w porównaniu z producentami energii na wielką skalę.

W analizie EKES-u stwierdzono pilną potrzebę nadania wyraźnie priorytetowego charakteru wsparciu dla zdecentralizowanego produkowania energii ze źródeł odnawialnych przez obywateli. Władze krajowe, lokalne i regionalne powinny ustanowić cele w zakresie rozwoju energetyki obywatelskiej, zwłaszcza z myślą o włączeniu jej w lokalne ramy planowania w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych. Do energetyki obywatelskiej należy podejść w odpowiedni sposób, zapewniając mechanizmy wsparcia. Trzeba opracować systemy dotacji, pożyczek i wsparcia produkcji, aby stworzyć długotrwałe i stabilne ramy dla inwestycji, zapewniające przyzwoity, choć nie przesadny zwrot. Procedury administracyjne dotyczące producentów energii obywatelskiej muszą być proste, szybkie i przystępne cenowo. Zalecamy zebranie wszystkich procedur w ramach punktów kompleksowej obsługi, gdzie informowano by potencjalnych inwestorów i doradzano im na każdym etapie tego procesu – od planowania do wdrażania – i gdzie załatwiano by wszelkie niezbędne formalności.

EKES wskazuje, że należy dalej opracowywać i wdrażać politykę w zakresie energii ze źródeł odnawialnych na szczeblu UE i państw członkowskich, w ramach stałego dialogu z podmiotami społeczeństwa obywatelskiego, aby zagwarantować powszechne zrozumienie, wspólne cele, wsparcie na rzecz realizacji i długoterminowe korzyści kultury współpracy i wzajemnego zaufania. W tym kontekście pomocny może okazać się europejski dialog na temat energii EKES-u. W szczególności niezbędny będzie udział podmiotów społeczeństwa obywatelskiego w przejrzystym opracowywaniu krajowych planach działań dotyczących energetyki przez państwa członkowskie, z myślą o realizacji celów na rok 2030 w zakresie klimatu i energii, a także monitorowaniu wdrażania i jego przeglądu. Należy dokonywać regularnego monitorowania i przeglądu unijnych, krajowych i regionalnych strategii, programów finansowych i działań wsparcia, przy aktywnym udziale społeczeństwa obywatelskiego, tak by służyły one, a nie szkodziły rozwojowi energetyki obywatelskiej. Chodzi zwłaszcza o ścisłe monitorowanie takich kontrowersyjnych środków, jak audyty, aby móc szybko dostrzec i skorygować ewentualny ujemny wpływ na energetykę obywatelską.

Coraz szybszy rozwój energetyki obywatelskiej wymaga zmiany paradygmatu w planowaniu sieci. Lepsze zarządzanie siecią na różnych poziomach geograficznych oraz koordynacja pomiędzy operatorami systemów przesyłowych to kluczowe czynniki udanego i powszechnego stosowania energii odnawialnej. Potrzeba ogromnych nakładów na rozbudowę i modernizację sieci oraz jej przystosowanie do wyzwań wynikających ze zdecentralizowanej i nieciągłej produkcji energii. W unijnych funduszach strukturalnych i w Funduszu Spójności należy wyasygnować niezbędne środki na realizację do 2020 r. celów dotyczących klimatu i energii i w ten sposób oraz zadbać o to, by ograniczenia sieci nie zahamowały postępów w dziedzinie energii odnawialnej.

EKES zauważa, że publiczne debaty na temat energetyki są zazwyczaj zdominowane przez obawy związane z cenami i w związku z tym mogą być podatnym gruntem dla populistycznych haseł. Potrzebna jest otwarta i przejrzysta debata publiczna na temat kosztów i cen energii. Należy przedstawić jasne i wyczerpujące informacje o kosztach związanych z subsydiowaniem energii odnawialnej, paliw kopalnych oraz energii jądrowej, a także o korzyściach wynikających z zaprzestania importu energii oraz korzyściach dla zdrowia i środowiska, których nie da się przeliczyć na pieniądze.

Ponadto, co równie istotne – choć zakłada się, że ostateczny bilans transformacji energetycznej w przypadku miejsc pracy i dochodów gospodarstw domowych będzie dodatni, to jednak niektórzy producenci energii konwencjonalnej już teraz odczuwają straty w udziałach na rynku, co wpływa też ujemnie na zatrudnienie.  Trzeba jak najszybciej wyjść naprzeciw temu problemowi. Należy przyjąć krajowe strategie i ściśle koordynować je z polityką rozwoju energii odnawialnej, tak by zapewnić sprawną transformację, zadbać o kwalifikacje potrzebne w nowych miejscach pracy i w sposób ukierunkowany zająć się ewentualnymi negatywnymi skutkami społecznymi: zwolnieniami, gospodarstwami domowymi w trudnej sytuacji socjalnej itp. Rzeczywisty problem ubóstwa energetycznego należy rozwiązać za pomocą konkretnych i ukierunkowanych środków, a nie traktować go jako argument dla utrzymywania sztucznie niskich cen energii, jak to ma miejsce np. w Bułgarii.

Podobnie realny problem zwolnień w sektorze konwencjonalnych źródeł energii (z których niektóre niekoniecznie mają związek z rozwojem energii ze źródeł odnawialnych) nie może być wymówką dla wstrzymywania rozwoju zdecentralizowanej energetyki odnawialnej, jak to się dzieje np. w Polsce. Rządy powinny wziąć na siebie odpowiedzialność za zarządzanie skutkami społeczno-gospodarczymi z przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, co w ostatecznym rozrachunku będzie korzystne dla wszystkich sektorów społeczeństwa.

Cały raport w j. polskim można przeczytać tutaj: EKES_Spoleczenstwo_Obywatelskie_a_OZE.pdf