„Dobry Klimat dla Powiatów” to projekt ekologiczny, w którym bierze udział powiat mrągowski. Przedsięwzięcie to stanowi właśnie poszukiwanie odpowiedzi na pytania: czy jako jednostka mam wpływ na klimat? Co ja mogę zrobić by go chronić, jak przeciwdziałać jego zmianom? Warto też zastanowić się, jaka jest nasza rola i jakim jestem elementem ekosystemu? Na wiele z tych pytań odpowiedzi znajdą się w naszej najbliższej okolicy. Wystarczy otworzyć szeroko oczy, by zacząć postrzegać zmiany.

Co robić?

Kluczem wbrew pozorom nie jest technologia, czy metody pozyskiwania nowych źródeł energii. Rozwiązania znajdziemy w naszej świadomości i postawie pojedynczego człowieka.

Istnienie klimatu wydaje się sprawą oczywistą, a jego zmiany trwają lata, będące dla wielu dość mglistą perspektywą – jednak nie możemy pominąć faktu jego przeobrażeń. Choć sprawa ochrony klimatu i przeciwdziałania skutkom zmian może być dla niektórych ludzi abstrakcją – to powinniśmy uświadomić sobie jedno – bez słów pozornie rzuconych na wiatr, powtarzanych do znudzenia nigdy nie powstałaby żadna nowoczesna technologia, nie zmieniłyby się niczyje postawy. Wszystko zaczyna się od głowy.

To co możemy zrobić dziś dla klimatu i dla siebie samych zależy od tego- co myślimy. Sprowokować pojedynczego człowieka by zechciał zacząć inaczej postrzegać rzeczywistość jest warunkiem prawidłowej komunikacji opartej na zaufaniu. Mądra komunikacja to warunek skutecznego oddziaływania.

Ja – czyli LISO

Może okazać się, że czas zmian klimatu jest znacznie bliższy niż nam się wydaje, że czasu na reakcję jest coraz mniej. W Polsce obecnie podejmuje się wiele inicjatyw, o charakterze ekologicznym mnie szczególne zainteresował projekt dotyczący ochrony klimatu opracowany przez ekspertów z Instytutu na Rzecz Ekorozwoju. Sprowokował mnie do zadania sobie pytania. Jaki mogę mieć wpływ na klimat, co wiem na ten temat, co wiedzą o tym inni?

Mazury, do których należy Powiat Mrągowski pretendowały do miana Siódmego Cudu Natury. Mazury to woda, las i powietrze… więc chronimy to, co wydaje się nam cudnym skarbem – banalnie proste. Ale jednak nie do końca.

Wśród 116 powiatów uczestniczących w projekcie „Dobry Klimat dla Powiatów” znalazł się Powiat Mrągowski- mój rodzinny, od dawna zaangażowany w zachowanie czystości środowiska naturalnego. Wyjątkowe położenie Powiatu Mrągowskiego oraz jego walory uzdrowiskowo- sanatoryjne, a także bogactwo wód gruntowych i niezwykły mikroklimat regionu czynią ten projekt szczególnie dla nas atrakcyjnym i ważnym. Pojezierze Mrągowskie postrzegane jest jako strefa rozwoju eko- turystyki. Mnogość drobnych gospodarstw rolnych warunkuje perspektywy dalszego rozwoju, który powinien być spójny z ochroną środowiska. A zatem tu właśnie ochrona klimatu ma olbrzymie znaczenie. Mój powiat jest miejscem, od którego postanowiłam zacząć. Nie trzeba szukać daleko, a zatem zaczynam od siebie.

LISO – Lider

Mamy jasno sformułowany cel – sprowokowanie wzrostu zaangażowania polskich samorządów w działania prowadzące do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych oraz służące adaptacji do zmian klimatu. Powiaty powinny podjąć inicjatywy dotyczące ochrony klimatu, a jednocześnie działać na rzecz rozwoju lokalnej gospodarki i obniżenia kosztów własnego funkcjonowania. Na początku przeprowadzono szereg ankiet z wybranymi mieszkańcami powiatu. Działacze społeczni, przedsiębiorcy i ludzie decyzyjni w powiecie – ich przyszło nam zapytać co sądzą na ten temat. Podobna anonimowa ankieta przeprowadzona w 116 powiatach Polski stanowić będzie źródło wiedzy o tym, jak postrzegamy samych siebie jako element ekosystemu. Wstępne wyniki ankiety w Mrągowie sprowokowały mnie do działania. Moi powiatowi„ ważni” pokazali , że nie do końca są świadomi jak ich działania wpływają na klimat.

Wpływam na rzeczywistość

Kluczowym działaniem dla tego projektu, jak wspomniałam był wybór Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, czyli LISO. W Powiecie Mrągowskim taką rolę po specjalnym szkoleniu powierzono Zofii Wojciechowskiej, czyli mnie, mieszkance Mrągowa. Wyszkoleni LISO docierają do swoich miejsc zamieszkania i tam zadając pytania, pobudzają do myślenia. To najważniejsze – wola działania wynikająca z właściwego myślenia. Spowodowanie powszechnego zainteresowania jest szansą, że jeżeli 116 LISO razem z samorządami, działaczami NGO zacznie o tym mówić ich głos szeroko słyszany może zmienić rzeczywistość.

Ważne działania

Głównymi elementami projektu są: organizacja lokalnych debat publicznych dotyczących zmian klimatu i polityki ograniczenia emisji gazów cieplarnianych na poziomie powiatów oraz przygotowanie pilotażowego programu niskowęglowego rozwoju jednego z miast powiatowych. Celem debat będzie wypracowanie rozwiązań służących poszczególnym powiatom, uwzględniających ich specyfikę i potrzeby w zakresie rozwoju lokalnej zielonej gospodarki oraz podjęcie działań adaptacyjnych do zmieniających się warunków klimatycznych. Ponadto odbędzie się także 16 samorządowych konferencji regionalnych, w wyniku, których wypracowane zostanie porozumienie polskich samorządów działających na rzecz ochrony klimatu. W ramach projektu zostanie również utworzona sieć 110 lokalnych informatorów oraz grupa przeszkolonych moderatorów dyskusji publicznych. Przeprowadzone zostaną oceny śladu węglowego dla wybranych i chętnych powiatów. Aktywni lokalni liderzy sprawdzą, jak radzą sobie ze zmianami klimatu samorządy w Kornwalii, powstanie też podręcznik lokalnej ochrony klimatu. Obecnie nakręcono już informacyjny film, a eksperci rozpoczęli pracę nad materiałami.

Skuteczne działanie – prawidłowa informacja

Efekt cieplarniany jest zjawiskiem naturalnym i powszechnie znanym. Pomimo że człowiek odpowiada za niewielką część emisji gazów cieplarnianych do atmosfery (ok. 0,04% wszystkich gazów cieplarnianych, ok. 4%, nie wliczając pary wodnej), to właśnie ona zaburza panującą w przyrodzie równowagę. Obecnie obserwowane koncentracje CO₂ przewyższają stężenia z ostatnich 650 000 lat. Od czasów rewolucji przemysłowej (połowa XVIII w.) stężenie dwutlenku węgla w atmosferze wzrosło o ponad 38%. Procesy naturalne, takie jak fotosynteza, pochłanianie dwutlenku węgla przez oceany i glebę kompensują naturalną emisję i część antropogenicznej (tzw. cykl węglowy w przyrodzie). Przyroda nie jest jednak w stanie zaabsorbować całości, na co wskazuje rosnąca koncentracja CO₂ w atmosferze.

Wzrost koncentracji gazów cieplarnianych (a w konsekwencji nasilenie efektu cieplarnianego) powoduje stały, powolny wzrost temperatury oraz wpływa na zjawiska zachodzące na planecie. W ciągu ostatniego stulecia temperatura Ziemi wzrosła średnio o ok. 0,8 st. C. W czwartym raporcie IPCC (Międzyrządowego Zespołu do spraw Zmian Klimatu powołanego przez ONZ) z 2007 r. stwierdzono, z ponad 90% prawdopodobieństwem, że to działania człowieka odpowiadają za skalę i tempo obserwowanych obecnie zmian klimatu. Na absorpcję wyemitowanego dwutlenku węgla przy produkcji jednej plastikowej butelki średniej wielkości drzewo potrzebuje- ponad miesiąca, jednego cheesburgera – ponad 7 miesięcy!

Przewidywania a rzeczywistość

Wciąż trwająca emisja gazów cieplarnianych ze źródeł antropogenicznych spowoduje dalszy wzrost ich koncentracji, a w konsekwencji – wzrost średniej temperatury na Ziemi. Według współczesnych najbardziej wiarygodnych, szacunkowych projekcji, jeżeli nie zostaną podjęte zdecydowane działania, średnia globalna temperatura powietrza może do końca tego wieku wzrosnąć o 1,8–4,0 st. C albo o 1,1–6,4 st. C.

Zaburzeniu ulegnie system klimatyczny, a ogromne skutki tego procesu to m.in.: wzrost liczby i intensywności ekstremalnych zjawisk pogodowych – huraganów, powodzi, susz, gwałtownych burz, fal upałów; zmiana wysokości opadów (na niektórych obszarach Ziemi będzie to skutkowało częstymi powodziami, na innych długotrwałymi suszami). Obserwujemy podniesienie się poziomu mórz i oceanów – głównie jako skutek topnienia lądolodów i lodowców górskich oraz zmiany gęstości, a zatem i wzrostu objętości wody morskiej (szacunki pokazują, że dalszy wzrost temperatury o ok. 1 st. C a to może spowodować podniesienie się poziomu wód oceanicznych o 31–110 cm);

Dla innych obszarów ziemi istotne znaczne ma zmniejszenie dostępności wody pitnej, m.in. w Afryce (według raportu IPCC do 2020 r. brak wody dotknie 75–250 mln osób), co spowoduje prawdopodobne nowe migracje ludzi w poszukiwaniu wody pitnej czy pożywienia, a zatem także eskalacja konfliktów społecznych i politycznych.

Weźmy pod uwagę, że nie możemy zapominać o zagrożeniu bioróżnorodności wielu cennych siedlisk roślinnych i zwierzęcych, m.in. raf koralowych, możliwe jest coraz intensywniejsze rozmarzanie wiecznej (wieloletniej) zmarzliny, zmiana twardej warstwy powierzchniowej w błoto, co zagrozi budynkom i infrastrukturze, a także spowoduje uwalnianie do atmosfery dużych ilości metanu i dwutlenku węgla wcześniej uwięzionych w zmarzlinie.

Co ja?

Tu wracam do pytania, co ja Zofia Wojciechowska mrągowski LISO mogę zrobić, żeby powstrzymać te zmiany? Jak być skutecznym moderatorem debat klimatycznych? Postanowiłam w swoich działaniach skoncentrować się na śladzie węglowym – co to jest ten tajemniczy ślad węglowy?

Co to jest ślad węglowy? Popularnym wskaźnikiem mierzącym obciążenie atmosfery jest ślad węglowy, będący całkowitą sumą emisji gazów cieplarnianych wywołanych bezpośrednio lub pośrednio przez daną osobę, organizację, wydarzenie, region lub produkt. Ślad węglowy obejmuje emisję sześciu gazów cieplarnianych wymienionych w protokole z Kioto: dwutlenku węgla (CO₂), metanu (CH₄), podtlenku azotu (N₂O) oraz gazów fluorowanych: fluorowęglowodorów (HFC), perfluorowęglowodorów (PFC) oraz sześciofluorku siarki (SF6).

Miarą śladu węglowego jest tCO₂eq – tona ekwiwalentu dwutlenku węgla. Różne gazy cieplarniane w niejednakowym stopniu przyczyniają się do globalnego ocieplenia, zaś ekwiwalent dwutlenku węgla pozwala porównywać emisje różnych gazów na wspólnej skali. Każdy z gazów cieplarnianych jest przeliczany na CO₂eq poprzez pomnożenie jego emisji przez współczynnik określający potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (ang. global warming potential (GWP)).

Wskaźnik ten został wprowadzony w celu ilościowej oceny wpływu poszczególnych gazów na efekt cieplarniany (zdolności pochłaniania promieniowania podczerwonego), odniesiony do dwutlenku węgla (GWP=1) w przyjętym horyzoncie czasowym (zazwyczaj 100 lat). GWP100 dla metanu wynosi 25, co oznacza, że tona metanu odpowiada 25 tonom CO₂eq, a jedna tona podtlenku azotu – prawie 300 tonom CO₂eq (GWP100=298).

A więc zaczynam śledzić ślady węglowe w moim powiecie. Co kto spala, jakie są tego skutki? Spotykam się z ludźmi, których działania mogą ów ślad zmniejszyć. Po prostu postanowiłam tropić ślad węglowy i tłumaczyć. Tłumaczyć, tłumaczyć… Zachowanie klimatu zaczyna się od myślenia.

Mówiąc mocniej: klimat zaczyna się w głowie…

---

Niniejszy artykuł wygrał konkurs dla dziennikarzy polskich i polonijnych „Mądre korzystanie z zasobów przyrody” organizowany pod patronatem  Stanisława Gawłowskiego Sekretarza w Ministerstwie Środowiska. Praca zajęła pierwsze miejsce i została nagrodzona dwoma  dyplomami – od Ministra Środowiska oraz kapituły Małopolskiego Forum Mediów Polonijnych i XX Światowego Forum Mediów Polonijnych. Autorem artykułu jest Zofia Wojciechowska, redaktor audycji Radia Wnet - Program Pomost: http://www.radiownet.pl/#/etery/program-pomost

Autorce pracy serdecznie gratulujemy.