Wyniki ogólnopolskiego sondażu „Energooszczędność w moim domu” [3] pokazują, że najważniejszą korzyścią z posiadania mieszkania w budynku energooszczędnym jest zmniejszenie kosztów utrzymania. Twierdzi tak 47% uczestników badania. Na dalszych miejscach znalazły się: ochrona środowiska naturalnego (22% wskazań), poprawa jakości i komfortu życia (16%) oraz pozytywny wpływ na zdrowie mieszkańców (12%). Wyniki badania potwierdzają, że wielu Polaków nie łączy energooszczędnego budownictwa z większym komfortem mieszkania i pozytywnym wpływem na zdrowie, natomiast zdaniem ekspertów stanowią one najważniejsze zalety obiektów energooszczędnych.

I choć przekonują oni potencjalnych inwestorów, że otoczenie, w jakim przebywamy na co dzień, ma duży wpływ na nasze samopoczucie, to jednak aspekty zdrowotne mają wciąż drugorzędne znaczenie dla osób planujących budowę lub zakup nowego domu czy mieszkania. Przyjrzyjmy się więc, jakie korzyści, oprócz ewidentnych oszczędności w ramach kosztów eksploatacyjnych, płyną z energooszczędnego budownictwa.

Rys. 1. Wyniki ogólnopolskiego sondażu „Energooszczędność w moim domu”
[źródło: http://greencrosspoland.org]

Komfort życia w energooszczędnym domu lub mieszkaniu

Do najważniejszych czynników, zapewniających wysoki komfort życia w domu lub mieszkaniu energooszczędnym, należy zaliczyć:

• wysoką jakość powietrza wewnętrznego,
• komfort cieplny,
• właściwe oświetlenie zarówno światłem naturalnym, jak i sztucznym,
• wyposażenie wnętrz wykonane z niskoemisyjnych materiałów,
• komfort akustyczny,
• przyjazne otoczenie budynku i komfort użytkowania.

1. Wysoka jakość powietrza wewnętrznego

Główną zaletą budynków energooszczędnych jest wysoka jakość powietrza wewnętrznego. Dobrą jakość powietrza gwarantuje równowaga pomiędzy odpowiednią wentylacją, temperaturą i wilgotnością, co z definicji powinien zapewnić dobrze zaprojektowany energooszczędny dom. Prowadzone od wielu lat badania wykazały istotny związek pomiędzy złą jakością powietrza a licznymi chorobami, w tym wieloma odmianami groźnych alergii. Problem ten określany jako „syndrom chorego budynku” pojawił się i gwałtownie narastał w latach 70. XX w. (lata kryzysu energetycznego), wraz z podjęciem działań zmierzających do ograniczenia energochłonności budynków. Zaczęto wtedy poszukiwania rozwiązań, mających poprawić jakość powietrza i jednocześnie umożliwić oszczędzanie energii cieplnej. Najlepszym i najbardziej ekonomicznym rozwiązaniem okazała się odpowiednio zaprojektowana wentylacja nawiewno-wywiewna z odzyskiem ciepła.

Taki system wentylacji ma wiele zalet w stosunku do wentylacji naturalnej. Przede wszystkim zapewnia stałą wymianę powietrza oraz usuwa zanieczyszczenia powstające w wyniku użytkowania budynku. Ponadto, dzięki zastosowaniu filtrów w układzie wentylacji, kurz oraz pyłki nie przedostają się do powietrza w pomieszczeniach, zmniejszając tym samym ryzyko alergii. Dodatkowo poprzez stałą wymianę powietrza możliwe jest zachowanie odpowiedniej jego wilgotności (poniżej 45%), która ogranicza rozmnażanie się roztoczy zimą oraz pozytywnie wpływa na kondycję środowiska wewnętrznego.

Rys. 2. Świeże powietrze jest bardzo ważne dla zdrowia
[Źródło: http://bi.gazeta.pl]

2. Komfort cieplny

Poziom komfortu cieplnego zależy od takich czynników, jak temperatura i wilgotność względna powietrza wewnętrznego, prędkość ruchu powietrza czy średnia temperatura powierzchni przegród. Podstawową cechą budynków energooszczędnych są szczelne i ciepłe przegrody. To właśnie te elementy w dużej mierze decydują o wysokim stopniu komfortu cieplnego, jaki panuje wewnątrz takich budynków. Wszystkie przegrody zewnętrzne (ściany, podłogi, stropy, okna) charakteryzują się niskim współczynnikiem przenikania ciepła. Zapewnia to stałą i stosunkowo wysoką temperaturę wewnętrznej powierzchni ściany, nieznacznie tylko różniącą się od wewnętrznych przegród, co znacząco poprawia komfort cieplny odczuwalny dla osób przebywających w pomieszczeniu.

Jakość zastosowanych materiałów, a także wykonanie przegród zewnętrznych znacząco wpływają na komfort cieplny panujący w pomieszczeniach. Budynek energooszczędny musi spełniać wiele wymagań dotyczących szczelności powietrznej i izolacyjności cieplnej przegród. Ograniczone jest też występowanie mostków cieplnych, które skutkują dodatkowymi stratami ciepła i zwiększają ryzyko rozwoju pleśni, a energooszczędna stolarka okienna powoduje, że nie występuje uczucie chłodu w jej pobliżu, dzięki czemu przestrzeń przy oknie może być efektywnie wykorzystana.

Jeżeli budynek energooszczędny zostanie poprawnie zaprojektowany i zbudowany, nie będzie problemów z przegrzewaniem w okresie lata. W ciągu kilku upalnych dni budynki te mogą mieć problemy z utrzymaniem temperatury w strefie komfortu, ponieważ szczelne i dobrze izolowane przegrody zewnętrzne nie będą oddawać ciepła tak szybko, jak jest to konieczne. Taka sama sytuacja wystąpi w przypadku budynków tradycyjnych, w których temperatura wewnętrzna jest w większym stopniu zależna od temperatury zewnętrznej. Budynki energooszczędne będą natomiast lepiej chroniły przez przedostawaniem się ciepła do wewnątrz, dzięki bardzo dobrze zaizolowanym przegrodom zewnętrznym i elementom zacieniającym.

Rys. 3. Porównanie temperatury w budynku tradycyjnym i budynku energooszczędnym
[źródło: http://mieszkajenergooszczednie.pl]

Rys. 4. Komfort cieplny jako system ze zdolnością samoregulacji [autor – Jerzy Sowa]

3. Właściwe oświetlenie

Oświetlenie można podzielić na naturalne i sztuczne oraz ogólne, miejscowe i złożone. Najwięcej zalet posiada oświetlenie naturalne, co wynika z samej jego istoty. Natężenie światła naturalnego zależy od pory roku, dnia, stanu pogody. Można w pewnym stopniu regulować wielkość natężenia światła naturalnego w pomieszczeniach, jednak zabiegi takie są bardzo kosztowne i nie zawsze przynoszą zamierzone efekty. Między innymi z tych względów stosowane jest na dużą skalę oświetlenie sztuczne. Najważniejszymi warunkami, jakie musi spełniać dobrej jakości światło sztuczne, są: zbliżenie jego charakterystyki do cech światła naturalnego oraz niedopuszczenie do zbytniej jaskrawości źródeł światła [4].

W budynkach energooszczędnych staramy się jak najlepiej wykorzystywać zyski cieplne ze słońca, między innymi poprzez zwiększanie powierzchni szklenia przegród zewnętrznych. Dzięki temu otrzymujemy również większy dostęp pomieszczeń do światła dziennego, które jest niezwykle istotne dla naszego samopoczucia i zdrowia. Co więcej, pozwala nam to zmniejszyć ilość zużywanej energii elektrycznej na potrzeby oświetlenia.

Rys. 5. Właściwe oświetlenie jest bardzo istotne w budynkach energooszczędnych
[źródło: http://www.administrator24.info]

4. Komfort akustyczny

Komfort akustyczny wewnątrz budynku zależy od: poziomu dźwięku i hałasu, czasu pogłosu oraz poziomu hałasu zewnętrznego, przenoszonego przez elementy konstrukcji, system wentylacji i nieszczelności. Wiąże się ze wszystkim, co można usłyszeć w budynku, a jest emitowane na zewnątrz lub wewnątrz niego.

Im lepiej zaizolowane i bardziej szczelne przegrody zewnętrzne, tym lepszy komfort akustyczny wewnątrz budynku. Dlatego obiekty energooszczędne charakteryzują się dużo lepszym komfortem akustycznym w porównaniu do budynków tradycyjnych. Wszelki hałas emitowany na zewnątrz (m.in. ruch uliczny) będzie znacząco wytłumiony dzięki przegrodom budynków energooszczędnych, zanim dotrze do wnętrza. System wentylacji musi być tak zaprojektowany, aby oddzielić akustycznie środowisko wewnętrzne od zewnętrznego.

5. Wyposażenie wnętrz wykonane ze zdrowych materiałów

Wyposażenie wnętrz powinno być wykonane ze zdrowych – niskoemisyjnych materiałów. Kupując wykładziny, meble, zasłony, należy zwrócić szczególną uwagę na to, z czego je wykonano. Trzeba również sprawdzić skład wybieranych farb i lakierów oraz innej chemii budowlanej, np. klejów lub uszczelniaczy. Istotne jest, aby zastosowane materiały nie emitowały lotnych związków organicznych (LZO, ang. Volatile Organic Compounds, VOCs). Dopuszczalna zawartość lotnych związków organicznych w tych produktach jest regulowana polskimi przepisami i np. dla farb matowych do malowania wnętrz wynosi maksymalnie 30g/l. Aby uniknąć zakupu np. szkodliwej farby, należy uważnie czytać instrukcje na opakowaniach i sprawdzić, czy zakupiony produkt posiada stosowne certyfikaty. Ekologiczne produkty posiadają certyfikat EU Ecolabel, który jest potwierdzeniem ekologicznej receptury oraz najwyższej jakości produktu. W przypadku fug, klejów, mas i substancji uszczelniających należy wybierać produkty posiadające certyfikat GEV EMICODE na najwyższym poziomie EC1 i EC1 plus. Na etapie użytkowania nie powinno się dopuścić do zawilgocenia pomieszczeń, które wzmaga wydzielanie szkodliwych substancji i może powodować rozwój drobnoustrojów.

Rys. 6. Logo ekoetykiety [źródło: www.ecoyou.pl]

6. Przyjazne otoczenie budynku i komfort użytkowania

Stosunkowo nowym trendem jest budownictwo przyjazne środowisku naturalnemu (ekologiczne). Jego założeniem jest znaczne zminimalizowanie wpływu, jaki na nasze otoczenie wywiera budowanie domów. Polega to głównie na wykorzystywaniu materiałów nieuciążliwych dla środowiska, a także na ograniczaniu emisji szkodliwych dla otoczenia substancji, oszczędności wody, lokalizacji pozwalającej na harmonijne wkomponowanie brył budynków w krajobraz, minimalizacji generowanych odpadów komunalnych oraz optymalizacji transportu. Idea budynków ekologicznych wypływa z szacunku dla środowiska naturalnego, co umożliwia zachowanie jego walorów, a mieszkańcom daje poczucie bliskości natury. Przekłada się to również na bardziej ekologiczny, zdrowy tryb życia.

Budownictwo energooszczędne jest pierwszym krokiem w tym kierunku, zwłaszcza jeśli chodzi o ograniczenie niskiej emisji. Budynek zużywający niewiele energii, szczególnie na ogrzewanie i przygotowanie ciepłej wody użytkowej, zachęca właścicieli do wyposażenia go w systemy grzewcze wykorzystujące ekologiczne – niskoemisyjne paliwa (w zakresie emisji pyłów, NO_x, SO₂), bo ma to uzasadnienie ekonomiczne. Takie systemy dają również duży komfort obsługi, gdyż nie wymagają ciągłego udziału człowieka w procesie dostarczania paliwa do kotła, jak to jest w przypadku paliw stałych, w szczególności węgla.

Życie w energochłonnym budynku

Znaczne zapotrzebowanie na energię do ogrzewania budynku może doprowadzić do wielu niekorzystnych zjawisk oraz wpłynąć ujemnie na nasze zdrowie i komfort życia. Jednym z takich zjawisk jest ubóstwo energetyczne, rozumiane jako sytuacja, w której gospodarstwo domowe zmuszone jest do wydania 10% swoich dochodów na opłacenie rachunków za energię do ogrzania domu. Według urzędu regulacji Energetyki (URE) [2], nawet 1,5 mln rodzin w Polsce może być zagrożonych ubóstwem energetycznym. W całej Europie liczba osób, których dochody nie są wystarczające do zapewnienia dostatecznego ogrzewania, może sięgnąć nawet 125 mln. Każda kolejna podwyżka cen energii sprawia, że liczba ta rośnie. Przyczynami ubóstwa energetycznego są: rosnące ceny energii, niska efektywność energetyczna budynków i dochody niewystarczające na pokrycie niezbędnych wydatków. Statystycznie, przeciętna polska rodzina wydaje tylko na ogrzewanie i prąd aż 16% budżetu, czyli tyle, ile Finowie, Hiszpanie czy Włosi na utrzymanie całego domu lub mieszkania.

Następstwa ubóstwa energetycznego [1]:

1) Negatywny wpływ na zdrowie fizyczne, co dotyka głównie odbiorców wrażliwych społecznie, takich jak: dzieci, osoby starsze i osoby przewlekle chore. Permanentne zimno i wilgoć mogą prowadzić do problemów układu oddechowego, m.in. astmy czy bronchitu.

2) Negatywny wpływ na zdrowie psychiczne. Osoby, które znalazły się w sytuacji ubóstwa energetycznego, są podatne na problemy związane ze zdrowiem psychicznym. Złe warunki mieszkaniowe mogą wywołać stan niepokoju, prowadzący do społecznego wykluczenia oraz izolacji; mają negatywny wpływ na samoocenę.

3) Degradacja budynków. Wilgoć w mieszkaniach może bardzo szybko spowodować pogorszenie stanu budynku. Niewłaściwa izolacja okien, ścian czy drzwi przyczynia się do wzrostu strat ciepła. Im bardziej pogarszają się warunki mieszkaniowe, tym trudniej jest utrzymać temperaturę na właściwym poziomie i tym samym zatrzymać proces zawilgocenia.

4) Nadmierne zadłużenie. Gospodarstwa domowe o niskich dochodach nie są w stanie opłacać rachunków za energię elektryczną, co prowadzi do zadłużenia. Konieczność opłacania wysokich rachunków za energię prowadzi do zmniejszenia się dochodów, jakie mogą być przeznaczone na inne podstawowe artykuły, takie jak żywność czy transport.

5) Zwiększenie emisji dwutlenku węgla. Niski standard energetyczny budynku prowadzi do wzrostu zużycia energii, niezbędnej do jego ogrzania, co przyczynia się do wzrostu emisji dwutlenku węgla.

Jednym z najlepszych sposobów na przeciwdziałanie zjawisku ubóstwa energetycznego jest termomodernizacja istniejących zasobów mieszkaniowych oraz budowa nowych energooszczędnych domów, szczególnie komunalnych.

Podsumowanie

Rys. 7. Zbiorcze zestawienie czynników wpływających na komfort życia w energooszczędnym budynku i skutki ubóstwa energetycznego [źródło : opracowanie własne KAPE S.A.]

W domach energooszczędnych odpowiednie okna, ciepłe dobrze zaizolowane przegrody, efektywny system ogrzewania i skuteczna wentylacja poprawiają komfort życia i mikroklimat w budynku.

Niewłaściwe wykonanie izolacji elementów konstrukcyjnych budynku lub jej brak prowadzi do znacznego zwiększenia energochłonności, co w konsekwencji oznacza większe koszty ogrzania budynku lub – w wypadku ograniczonego budżetu – niedogrzanie (zjawisko ubóstwa energetycznego). Niedogrzanie budynku i znaczące wahania temperatury (niska zimą, wysoka latem) negatywnie wpływają na zdrowie, zwłaszcza osób starszych i dzieci.

Na każdym etapie budowy domu powinno się dysponować odpowiednią wiedzą, aby uniknąć błędów prowadzących do powstawania zawilgoceń, grzybów, pleśni, itp.

Pleśń i grzyb wydzielają toksyczne chemikalia – mykotoksyny, które mogą być powodem poważnych problemów zdrowotnych, takich jak astma, dysfunkcja nerek, bezsenność, drętwienie kończyn i wiele innych. W najgorszym wypadku mogą stać się przyczyną raka u osób z osłabionym układam immunologicznym.

Wszystkich wyżej wymienionych problemów możemy uniknąć, rozwijając budownictwo energooszczędne i ekologiczne.

Rys. 8. Budownictwo energooszczędne wymaga odpowiedniej wiedzy, ale jest opłacalne
[źródło: http://greene.pl]

Dr inż. Arkadiusz Węglarz
Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

ChronmyKlimat.pl
Energooszczędne 4 kąty

Literatura
1. Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 2009/5
2. Strona Urzędu Regulacji Energetyki, [www.ure.gov.pl]
3. Strona kampanii „Energooszczędność w moim domu”, [www.energooszczednoscwmoimdomu.pl]
4. Strona Wydziału Ekonomicznego Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie poświęcona ergonomii, [www.ergonomia.zut.edu.pl]