Energooszczędne 4 kąty: Czy izolacja fundamentów i podłóg ma duże znaczenie z punktu widzenia energooszczędności budynków?

Henryk Kwapisz: Izolacja fundamentów i podłóg spełnia taką samą funkcję jak ocieplenie ścian czy dachów – w ten sposób ograniczane są pewne straty energii. Ciężko jednak generalnie określić jak dużo ciepła ucieka z domu przez podłogę, ponieważ zależy to od typu i wielkości budynku. Średnio ocenia się, że w ten sposób może być tracone ok. 10% energii.

Jednak termin „termoizolacja" jest kojarzony przede wszystkim z ocieplaniem ścian. Dlaczego?

Ściany izoluje się przede wszystkim dlatego, że jest to rozwiązanie najłatwiejsze z punktu widzenia technicznego. Renowacja często ogranicza się właśnie do ocieplenia ścian i wymiany okien, ponieważ tego typu prace najłatwiej jest nam wykonać. Dodatkowa izolacja dachu, podłogi czy wymiana wentylacji jest już sporym wyzwaniem technicznym.

Ponadto, co też trzeba jednoznacznie przyznać, w Polsce termomodernizacji są poddawane głównie budynki z tzw. wielkiej płyty. W przypadku tego typu budownictwa znaczna część ciepła jest tracona właśnie przez ściany zewnętrzne, ponieważ są to obiekty o relatywnie małej powierzchni w stosunku do kubatury. Powierzchnia ścian rzeczywiście przeważa, dlatego występują tam największe straty energii. Natomiast w przypadku domów jednorodzinnych utrata ciepła przez dach czy ściany jest porównywalna.

Zatem jeśli chcemy poprawić izolację domu jednorodzinnego, to na jakie elementy powinniśmy zwracać szczególną uwagę?

Tak naprawdę przy remoncie powinniśmy uwzględnić wszystkie elementy, które powodują straty energii. Jednoznacznie zalecamy, aby do renowacji domów podchodzić w sposób kompleksowy. Szczególnie w Polsce, gdzie dotychczasowe przepisy nie wymagały zbyt wiele, jeśli chodzi o efektywność energetyczną budynków, co obecnie się szczęśliwie poprawia. Termoizolacji nie powinno się zatem traktować wybiórczo. Oczywiście już sama wymiana okien da nam pewne korzyści, ale najlepsze rezultaty osiągniemy, jeżeli podczas renowacji domu weźmiemy pod uwagę wszystkie elementy. Jednak, żeby być w tej kwestii w pełni rzetelnym, to do najistotniejszych prac dotyczących poprawy efektywności energetycznej, należy zwiększenie izolacji dachu i ścian, wymiana okien, zamiana wentylacji grawitacyjnej na mechaniczną i dopiero w dalszej kolejności poprawa izolacyjności cieplnej podłóg i fundamentów.

A jeśli te wszystkie decyzje związane z budową domu są jeszcze przed nami, to kiedy powinniśmy zacząć zastanawiać się nad doborem izolacji?

Jeśli dopiero planujemy budowę domu, to decyzje odnośnie zastosowania izolacji powinniśmy podejmować jeszcze na etapie projektu, wybiegając jakby kilka kroków naprzód, ponieważ później jest trudno dokonać poprawek i są one bardzo kosztowne. Przykładowo, zaizolowane fundamenty obsypujemy gruntem, a więc późniejsze ich doizolowanie wiązać się będzie z koniecznością odkopywania, a co za tym idzie, z dodatkowym kosztem. Ocieplanie od wewnątrz nie jest rozwiązaniem zalecanym w warunkach polskich. Podobnie jest np. z podłogą — późniejsze zmiany zastosowanej izolacji będą trudne do wykonania technicznie i kosztowne.

Wśród cech charakteryzujących budownictwo energooszczędne często pojawia się sformułowanie „prawidłowa izolacja budynku". Jak należy je rozumieć?

Najprostszą zasadą prawidłowo zaplanowanej i wykonanej izolacji, którą zresztą zawsze podaje Instytut Domów Pasywnych w Darmstadt, jest ciągłość. Właścicielowi budynku najłatwiej sprawdzić jak powinna zostać zamontowana izolacja, gdy patrząc na przekrój architektoniczny, wykona obrys domu, nie odrywając przy tym długopisu od kartki. Mówiąc w uproszczeniu, najważniejsze jest, aby izolacja nie miała przerw.

Prawidłowe ocieplenie budynku musi być także zgodne z obowiązującym prawem. Przepisy zobowiązują nas do tego, aby izolacyjność cieplna przegród nie była gorsza niż jakaś określona wartość. W związku z tym izolacja musi mieć odpowiednią grubość, a tak naprawdę to opór cieplny (R), który jest funkcją dwóch parametrów (grubości izolacji i współczynnika przewodzenia ciepła — lambda). Im niższy współczynnik lambda lub im większa grubość, tym większy jest opór cieplny, czyli z perspektywy efektywności energetycznej jest lepiej. Z jednej strony mamy tu ściśle określone przepisy, z drugiej strony zaś wybór, nazwijmy go inwestorki, ponieważ zawsze możemy iść o krok dalej.

A na jakie jeszcze parametry warto zwracać uwagę, wybierając materiały do izolacji fundamentów i podłóg?

Cechą materiałów izolacyjnych szczególnie istotną w przypadku podłóg na gruncie oraz ścian fundamentowych jest nienasiąkliwość. Planując wykonanie ocieplenia, musimy zatem uwzględnić m.in. cechy gruntu, na jakim ma powstać dom oraz poziom wód gruntowych i dopiero na tej podstawie wybrać odpowiednie materiały izolacyjne.

Kolejnym parametrem, który jest bardzo istotny, jeśli chodzi o podłogi na gruncie i ściany fundamentowe, jest odporność, czyli wytrzymałość na ściskanie. Jest to szczególnie ważne w przypadku podłóg na gruncie, ponieważ izolacja nie może zacząć się uginać, co groziłoby nawet zawaleniem się domu lub chociażby pękaniem posadzki.

Oczywiście jest jeszcze szereg innych parametrów, które należy uwzględnić, wybierając materiały izolacyjne, jednak są to już kwestie bardzo techniczne, które najlepiej konsultować bezpośrednio z projektantem. Natomiast to co także jest istotne, a konsumenci rzadko zwracają na to uwagę, to posiadanie przez produkty wykorzystywane przy budowie lub renowacji tzw. deklaracji środowiskowych. Ponieważ kwestie te są szeroko omawiane w Unii Europejskiej, także w Polsce coraz więcej mówi się o tym, że każdy produkt powinien mieć oceniony swój wpływ na środowisko – od momentu wydobycia surowców, poprzez jego produkcję aż do momentu utylizacji jako odpadu. Jeśli budując lub remontując dom, użyjemy produktów, które mniej niekorzystnie wpływają na środowisko, to oczywiście lepiej. Warto zatem pytać także o kwestie środowiskowe. Tego typu informacje są póki co może mało popularne, jednak ich uzyskanie już teraz jest możliwe.

Czy takie informacje znajdziemy na opakowaniach materiałów stosowanych do izolacji budynków?

Na razie jeszcze nie i to jest właśnie jedna z bolączek. W tej chwili producenci nie mają takiego obowiązku, jednak myślę, że wkrótce się to zmieni, ponieważ w Europie jest silna presja w kierunku stosowania produktów, które w mniejszym stopniu oddziaływają na środowisko. Także konsumenci coraz większą uwagę zwracają na oznaczenia dostępne na opakowaniach produktów. Nauczyliśmy się chociażby patrzeć na to czy papier pochodzi z recyklingu. Z produktami budowlanymi na pewno też tak będzie, ale to wymaga jeszcze trochę czasu.

Obecnie każdy produkt izolacyjny musi mieć podany na etykiecie opór cieplny (R). Jeśli zatem mamy do wyboru kilka materiałów izolacyjnych, to łatwo możemy je porównać – ten, który ma największy opór cieplny będzie najlepszy. Musimy oczywiście pamiętać także o przeznaczeniu danego produktu. Bez względu na to czy to jest wyrób z wełny mineralnej, ze styropianu, czy z jakiegokolwiek innego materiału izolacyjnego to właśnie, chociażby wspomniana już, wytrzymałość na ściskanie będzie miała znaczenie i nie każdy produkt będzie nadawał się do izolacji podłogi czy fundamentów. Jednak tego typu informacje znajdziemy już na opakowaniach.

Wybór odpowiedniego materiału izolacyjnego to jedna sprawa, druga to sposób, w jaki prawidłowo zaplanować i wykonać izolację. Jakie są zatem główne zasady dotyczące izolowania fundamentów i podłóg?

Jeśli mówimy o izolacji fundamentów i podłóg, to musimy brać pod uwagę dwa typy budynków, ponieważ w Polsce wznosi się zarówno budynki podpiwniczone, jak i niepodpiwniczone. Zatem mamy albo podłogę położoną bezpośrednio na gruncie w przypadku budynków niepodpiwniczonych, albo podłogę, która znajduje się nad piwnicą, czyli zagłębioną częścią budynku.

W przypadku budynków podpiwniczonych istotne jest zaizolowanie ścian fundamentowych, aby ciepło z takiego obiektu nie uciekało do gruntu. Jeśli chodzi o budynki niepodpiwniczone, to w zasadzie izolujemy podłogę i kawałek fundamentów. Aby sprostać wymaganiom wynikającym z przepisów dotyczących warunków technicznych, wystarczy zaizolować pewien pas podłogi na styku z gruntem — średnio metr poniżej poziomu terenu. Rekomendujemy jednak, aby stosować ocieplenie na całej wysokości ścian fundamentowych i ścian piwnic, co pozwoli nam w większym stopniu ograniczyć straty ciepła, a każda zaoszczędzona kWh przyniesie nam przecież zyski. W przypadku izolacji poziomej również rekomendujemy, aby podłogę na gruncie zaizolować na całej powierzchni. Planując budowę domu, warto mieć na uwadze, że izolacja, jeśli chodzi o całkowity koszt budowy, stanowi niewielki odsetek (ok. 3%). W związku z tym inwestycja w nieco lepsze ocieplenie na pewno dość szybko się zwróci, a jak wspominałem, odkładanie takiej decyzji na później będzie w przypadku renowacji budynku znacznie bardziej kosztowne i skomplikowane.

A jakie błędy są najczęściej popełniane przy projektowaniu lub wykonywaniu izolacji fundamentów i podłóg?

W przypadku nowych budynków błędy popełniane są najczęściej już na etapie projektowym. Niestety izolacja bardzo często jest traktowana jako jakiś dodatek do konstrukcji budynku czy do jego estetyki. Zasadniczo na etapie wstępnym nikt nie myśli o tym, w jaki sposób prawidłowo wykonać ocieplenie domu. A praktycznie powinno się to planować już kiedy budynek jest konstruowany, ponieważ potem pewnych połączeń w izolacji nie da się dokonać, jeśli zawczasu się tego właściwie nie przemyśli. Powszechnym błędem jest zatem brak ciągłości izolacji.

Poza tym często izolacja układana jest w sposób niechlujny, co później wpływa na jej zdolności w zakresie ograniczenia strat ciepła. To jest szczególnie widoczne w przypadku ścian zewnętrznych. W przypadku podłóg jest zresztą podobnie, po prostu tego tak łatwo nie zobaczymy.

Często popełniane błędy związane są także z niewłaściwym doborem materiałów. Odnoszę wrażenie, że izolacja jest traktowana trochę tak, jakby wszystkie materiały były takie same, a przecież nie każdy produkt nadaje się do ocieplenia danego elementu konstrukcyjnego. Do izolacji np. podłogi czy do fundamentów trzeba zastosować stworzony w tym celu produkt. Oczywiście powinien on być relatywnie efektywny kosztowo, ale niekoniecznie najtańszy.

Aby ustrzec się przed błędami dotyczącymi wyboru materiałów, nie należy bazować tylko na wiedzy wykonawców. Warto samemu poszukać informacji na ten temat i zwrócić uwagę na etykiety i parametry, o których wcześniej wspominałem.

Czy pewne technologie budowy samych fundamentów są wskazane dla domów energooszczędnych lub pasywnych?

Stosując tradycyjne fundamenty, musimy liczyć się z tym, że izolacja będzie w różnych miejscach przerwana. Tworzyć się będą zatem mostki cieplne, czyli miejsca, gdzie występować będą niekontrolowane straty ciepła. Z punktu widzenia ekonomicznego nie wpłyną one może znacząco na nasz dom — będziemy zużywać o ok. 1-2% więcej energii. Jednak tego typu mostki mogą powodować wykraplanie się pary wodnej, a co za tym idzie powstawanie pleśni, co już oznacza nie tylko problemy estetyczne, ale wręcz kłopoty zdrowotne. Płyta fundamentowa rozwiązuje ten problem, zatem rzeczywiście jest to technologia absolutnie zalecana. Dzięki płycie fundamentowej jesteśmy w stanie zapewnić ciągłość izolacji, dlatego że pozioma izolacja połączy się z pionową.

A czy planując izolację fundamentów czy podłóg musimy brać pod uwagę rozprowadzenie instalacji?

Oczywiście. Ma to zasadnicze znaczenie np. w przypadku ogrzewania podłogowego. Wyobraźmy sobie strop pomiędzy nieogrzewaną piwnicą a pokojem na paterze. W tym przypadku zainstalowane ogrzewanie podłogowe powinno zasadniczo oddawać ciepło do pokoju, a nie do znajdującej się poniżej piwnicy. Zatem jeśli do ocieplenia pomiędzy piwnicą a pomieszczeniem mieszkalnym zastosujemy materiał o wyższym oporze cieplnym, to mniej ciepła będzie uciekało do nieogrzewanej piwnicy, a więcej pozostanie na piętrze. Zastosowanie gorszego materiału to nie tylko marnowanie energii, ale także możliwość niepotrzebnego ogrzewania pomieszczenia, które chcielibyśmy pozostawić chłodne (np. jeśli poniżej mamy piwniczkę przeznaczoną na przechowywanie produktów spożywczych). Izolacje powinniśmy więc bezwzględnie przemyśleć i to oczywiście przed podjęciem kroków dotyczących prowadzenia np. ogrzewania podłogowego.

Jak ważna jest właściwa izolacja cieplna z punktu widzenia poprawy efektywności energetycznej polskiego budownictwa?

Izolacja jest najistotniejsza. W przypadku nowych budynków sprawa jest dość prosta – od początku należy je prawidłowo wykonywać, dążąc w kierunku standardu budownictwa prawie zeroenergetycznego. Pamiętajmy, że w procesie budowy domu ocieplenie jest inwestycją relatywnie tanią. W związku z czym dołożenie ekstra kilku centymetrów izolacji nie podniesie nam zasadniczo kosztów, natomiast późniejsze zmiany będą już mniej opłacalne.

Jednak problemem jeśli chodzi o zużycie energii w sektorze budownictwa, a co za tym idzie emisję dwutlenku węgla, pyłów i innych zanieczyszczeń, są w Polsce głównie budynki już istniejące. Ich renowacja jest zagadnieniem daleko bardziej skomplikowanym, nad którym poważnie powinniśmy się zastanowić. W tej chwili powstają już inicjatywy mające na celu przygotowanie długookresowego planu działań, który pozwoliłby ograniczyć zużycie energii przez wszystkie budynki. Moim zdaniem dobre przemyślenie izolacji i właściwe zaizolowanie budynków to jest warunek absolutnie podstawowy, żeby dojść w Polsce do efektywności energetycznej.

Dziękuję za rozmowę.

Henryk Kwapisz – dyrektor relacji instytucjonalnych w ISOVER Saint-Gobain, od kilku lat aktywnie uczestniczy w konsultacjach dotyczących nowego prawodawstwa budowlanego oraz standaryzacji, a także współpracuje z organizacjami europejskimi w zakresie nowych regulacji UE.

Wywiad przeprowadziła Anna Dąbrowska.

ChronmyKlimat.pl
Energooszczędne 4 kąty