Główne wnioski:

• Prawie wszystkie (32 z 33) największe gospodarki kontynuują rozwój ustawodawstwa związanego z klimatem i energią.
• W 2012 roku istotne postępy w legislacji dokonały się w 18 krajach. Większość z nich miała miejsce w 13 krajach rozwijających się, w tym w Chinach.
• Te zmiany w prawie, zdaniem autorów raportu, będą napędem światowego wzrostu gospodarczego w nadchodzących dziesięcioleciach.

Dokument "Climate Legislation Study. A Review of Climate Change Legislation in 33 Countries" został przygotowany przez Globalną Organizacje Ustawodawców (The Global Legislators' Organisation, GLOBE) we współpracy z Instytutem Badawczym im. Granthama Londyńskiej Szkoły Ekonomii i Nauk Politycznych. Jest to już trzecia edycja raportu powstającego w ramach szeroko zakrojonego projektu badawczego, mającego na celu przegląd ustawodawstwa dotyczącego zmian klimatu na całym świecie, zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się.

Od prawa krajowego do międzynarodowych porozumień

Celem publikacji jest wsparcie prawodawców poprzez zapewnienie im szczegółowego podsumowania istniejących ustaw w najważniejszych gospodarkach świata. Dzięki temu mogą poznać najlepsze rozwiązania, zidentyfikować różne braki w ustawodawstwie i uniknąć ich przy tworzeniu własnego prawa. Dowodem, że takie działanie są potrzebne było korzystanie z doświadczeń Unii Europejskiej przez Australię i Koreę Południową przy tworzeniu swoich systemów handlu emisjami. Meksyk przy tworzeniu ustawy o zmianach klimatu wzorował się na Wielkiej Brytanii.

Dotychczasowe edycje raportu pokazały jeszcze jedną ważną rzecz: postęp we wdrażaniu prawodawstwa prawa dotyczącego zmian klimatu zachodzi na poziomie krajowym, zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. Stoi to w kontraście do postępów w międzynarodowych negocjacjach.

Media zbyt często skupiają się wyłącznie na międzynarodowych negocjacjach, podczas gdy równie ważną rolę w walce ze zmianami klimatycznymi odgrywają posłowie do parlamentów narodowych, którzy tworzą prawo krajowe.

John Gummer podkreśla, że zebrane dane pozwalają stawić czoła często przywoływanej tezie, że odosobnione działania, takie jak uchwalanie krajowego prawa i przyjmowanie zobowiązań mogą przyczynić się do pogorszenia konkurencyjności krajowych gospodarek. Już pierwsza edycja raportu wykazała, że działania na rzecz klimatu nie są jednostkowe i w związku z tym nie są tak ryzykowne, jak niektórzy przedstawiają.

Klimatyczne legislacje na świecie

Dokument omawia sytuację w 33 krajach. Aż 17 z nich znajduje się na liście 20 największych emitentów gazów cieplarnianych, a 24 państwa z czołowej 50, którym przyglądają się autorzy raportu, odpowiadają łącznie aż za 85% światowych emisji.

W tych 33 krajach zidentyfikowano aż 286 aktów prawnych związanych ze zmianami klimatu. Ponad połowa z nich (156) wiąże się z zapotrzebowaniem na energię, zaś 116 z dostępem do energii.

Strategie adaptacyjne, czy choćby systemy zarządzanie ryzykiem, rozwijane są w większości omawianych krajów, w tym w tych najbardziej narażonych na negatywne skutki zmian klimatu – na Jamajce i Filipinach, w Bangladeszu, Kenii, Mozambiku i Nepalu.

W ostatnich latach nastąpił duży postęp w kwestii opodatkowania węgla. Rozwija się przede wszystkim systemy handlu emisjami (Chiny, Kalifornia, w perspektywie 2015 roku – Australia i Korea Południowa), lecz także bezpośrednie podatki węglowe (Japonia, Indie, Republika Południowej Afryki).

Konieczność redukcji emisji gazów cieplarnianych z wylesiania i degradacji obszarów leśnych (REDD) były czynnikiem tworzenia i wprowadzania regulacji głównie w krajach, których lasy zajmują dużą część powierzchni. Takie akty prawne obowiązują już w Bangladeszu, Brazylii, Indonezji, Meksyku, Nepalu i Wietnamie.

Tylko w dwóch krajach – w Etiopii i Korei Południowej – większość działań koniecznych do podjęcia w odpowiedzi na zmiany klimatu omówionych jest w jednym akcie prawnym. Tytuły tych dokumentów wskazują wyraźnie, że są to jednocześnie strategie zielonego wzrostu (odpowiednio "Climate Resilient Green Economy Initiative" oraz "Framework Act on Low Carbon Green Growth").

Akty prawne w różnych krajach związane ze zmianami klimatu. Źródło: globeinternational.org (kliknij, aby powiększyć).

Ograniczone działania krajów rozwiniętych

Autorzy raportu w 2012 roku odnotowali zasadnicze zmiany legislacyjne w 18 krajach, ograniczone zaś w 14. Po raz pierwszy w jednym kraju odnotowano regres polityki klimatycznej.

Rok 2012 był kolejnym trudnym rokiem dla światowej gospodarki. Pogłębiający się kryzys w strefie euro i stagnacja gospodarek nie sprzyjały tworzeniu przyjaznego klimatowi prawa. Ważniejsze wydawało się samo pobudzanie wzrostu gospodarczego. Pomimo to, w Unii Europejskiej słychać było głosy nawołujące do przyjęcie celu redukcji emisji CO₂ do 2020 roku o 30% w stosunku do 1990 roku. Wewnętrzny sprzeciw, zwłaszcza państw, które swoje gospodarki opierają na węglu, na razie powstrzymał podjęcie decyzji w tej sprawie. Parlamentowi Europejskiemu udało się natomiast uchwalić nową dyrektywę o efektywności energetycznej.

W Stanach Zjednoczonych ustawa o czystym powietrzu (Clean Air Act) nałożyła nowe, restrykcyjne limity emisji na nowe elektrownie węglowe. Prace sfinalizowano w grudniu 2012 roku, nie zapominając również o starszych instalacjach.

Rząd Japonii, pomimo obaw powrotu do paliw kopalnych po katastrofie w Fukushimie, w kwietniu 2012 przyjął czwarty ramowy plan na rzecz środowiska, w którym zobowiązał się do redukcji emisji gazów cieplarnianych o 80% do 2050 roku. W październiku zaś wprowadził podatek węglowy.

Również Australia ma już ten krok za sobą. W 2015 roku planuje przejść na system handlu emisjami, a w minionym roku pojawiły się pierwsze zapowiedzi połączenia go z europejskim systemem najpóźniej w 2018 roku. Oprócz tego poczyniono tam postępy w celu wdrożenia ustawy o czystym powietrzu z 2011 roku.

Krajowy system handlu emisjami do 2015 roku chce wprowadzić także Korea Południowa, która w 2012 roku uchwaliła konieczną do tego ustawę. W pozostałych krajach rozwiniętych, w tym Polsce, która zrównoważony rozwój ma zapisany w najważniejszym akcie prawnym, jakim jest konstytucja, niestety można mówić o bardzo umiarkowanym postępie. W Kanadzie, która podjęła decyzję o decyzji o wycofaniu się z protokołu z Kioto, a później uchyliła flagową ustawę dotyczącą klimatu (Kyoto Implementation Act) – wręcz o regresie.

Osiągnięcia państw rozwijających się

Ograniczony rozwój ustawodawstwa w krajach rozwiniętych kontrastuje z działaniami podejmowanymi przez gospodarki wschodzące. Aż 13 państw rozwijających się zrobiło krok naprzód, w tym 4 – bardzo znaczący.

Kenia, Meksyk, Salwador i Pakistan w 2012 roku opracowało ustawy, które można określić mianem "ustaw flagowych" – aktów prawnych, które stanowią kompleksową podstawę polityk klimatycznych. Rok wcześniej uczyniło to aż 7 państw.

Krajem, który wyróżnił się najbardziej jest zdecydowanie Meksyk. W kwietniu 2012 roku tamtejszy parlament przegłosował ustawę o zmianach klimatu (General Law on Climate Change, GLCC). Dokument ten zobowiązuje do redukcji emisji o 30% do 2020 roku w porównaniu ze scenariuszem "biznes jak zwykle". W zeszłym roku w Meksyku przygotowano także grunt pod implementację REDD+.

W Kenii opracowano natomiast Climate Change Authority Act. Głosowanie nad nim odbyć się ma na początku 2013 roku. W tym samym czasie w życie wejdzie Climate Change Action Plan, który określa instrumenty adaptacji i mitygacji, mówi o strategii niskowęglowego rozwoju, mechanizmach finansowania i stworzenia krajowych struktur w celu efektywnej koordynacji.

Ponadto, w Salwadorze w maju 2012 przyjęto dokument określający narodową politykę środowiskową, a w Pakistanie we wrześniu – politykę klimatyczną.

Także wiele pozostałych krajów rozwijających się podjęło prace nad poprawą swojej odporności na zmiany klimatu i wpisały te działania w strategię długoterminowego zrównoważonego wzrostu.

Bangladesz przyjął ustawę o rozwoju zrównoważonych i odnawialnych źródeł energii, Brazylia – ważne poprawki do ustawy leśnej. Chile ułatwiło dostęp do sieci OZE i ustaliło sobie cel 20% energii z tych źródeł w 2020 roku. Indie ogłosiły 12. plan pięcioletni, zawierający wskazówki dla grupy ekspertów pracujących nad strategią niskowęglowego rozwoju oraz zalecenia zróżnicowania źródeł energii i zmniejszanie intensywności energetycznej procesów produkcyjnych. Kolumbia opublikowała natomiast strategię niskoemisyjnego rozwoju oraz krajowy plan adaptacji do zmian klimatu, a Wietnam zatwierdził krajowy plan działań REDD+, określający cel redukcji emisji z rolnictwa o 20% i zwiększenia powierzchni lasów do 44-45% w 2020 roku.

Na tym tle skromniejsze wydają się kroki, które podjęła Indonezja (regulacja na poziomie ministerialnym wspierająca rozwój geotermii), Republika Południowej Afryki (propozycja podatku węglowego w budżecie 2012-2013) oraz Chiny (postępy w tworzeniu prawa o zmianach klimatu).

Tworzenie i wdrażanie polityki politycznej w poszczególnych krajach.
Źródło: globeinternational.org.

Prezes GLOBE na każdym kroku powtarza, że "żadna międzynarodowa umowa nie będzie ani możliwa, ani wiarygodna bez odpowiednich, wiążących zobowiązań na poziomie krajowym". Właśnie opublikowany przegląd dobitnie pokazuje, że poszczególne państwa nie są tak bierne, jak próbuje się je przedstawić, John Gummer wierzy, że międzynarodowe negocjacje nabiorą dzięki temu w końcu rozpędu, a pozytywne tego skutki będziemy mogli obserwować już pod koniec roku podczas COP 19 w Warszawie.

Cały raport (w jęz. angielskim) do pobrania ze strony globeinternational.org.

Urszula Drabińska, ChronmyKlimat.pl