Dom państwa Kwiatkowskich znajduje się w Słomczynie przy ulicy Wilanowskiej. Prosta bryła budynku jednym przypomina stodołę, a innym kojarzy się z nowoczesną architekturą. Ponieważ stoi tu od niedawna nie ma jeszcze regularnego adresu. Mimo to wzbudza wzmożone zainteresowanie. Dom jest prawie pasywny. Oznacza to, że wszystko co znajduje się w domu i emituje ciepło jest maksymalnie wykorzystane, do ogrzania wnętrza: światło słoneczne, wszelkie urządzenia elektryczne, a nawet ludzie. By było to możliwe, ściany, oka i drzwi budynku muszą zapewniać domowi bardzo dobrą izolacyjność cieplną oraz szczelność.

Front domu

Skąd pomysł na dom pasywny?

Rodzina miała zamiar zainwestować w dom energooszczędny. Budowy "zwykłego" domu w ogóle nie brała pod uwagę. Według polskich norm współczynnik przenikalności ciepła ścian budynku powinien wynosić 0,3 W/(m²*K). – Budowanie ścian z takim współczynnikiem oznacza konieczność oblepienia ich styropianem już po pierwszej zimie ze względu na bardzo wysokie rachunki za prąd, czy gaz – twierdzi pan Jan i dodaje, że nie ma sensu budowania według polskich norm, bo wkrótce i tak zostaną podniesione przez Unię Europejską. Miał więc powstać dom energooszczędny. Właściciel firmy Dom Polski 2000, przekonał jednak inwestora do budowy domu pasywnego. Według pana Jana firma chciała mieć taki dom w okolicach Warszawy, żeby móc się nim chwalić i dlatego zaproponowała mu bardzo korzystną cenę. Różnica między domem energooszczędnym i pasywnym wyniosła tylko 50 tysięcy złotych.

Opłacalność inwestycji

Dom pasywny państwa Kwiatkowskich bez instalacji, ale wykończony od zewnątrz kosztował 340 tysięcy zł brutto. Rodzina zaoszczędziła jednak 30 tysięcy zł na instalacji grzewczej: w domu zbędne jest ogrzewanie podłogowe i większość grzejników.

Znacznemu obniżeniu ulegną rachunki za energię.

Istotnym założeniem domu pasywnego jest to, że zużywa nie więcej niż 15 kWh energii na m² rocznie na ogrzewanie. Powierzchnia domu państwa Kowalskich wynosi 162,5 m². Żeby policzyć koszty trzeba uwzględnić sprawność systemu grzewczego. W przypadku powietrznej pompy ciepła będzie to około 1,8. A więc zapotrzebowanie na energię do ogrzewania to 162,5 * 15 = 2437,5 kWh/rok. Zapotrzebowanie na energię końcową do ogrzewania (z uwzględnieniem sprawności) to 2437,5 / 1,8 = 1354 kWh/rok. Cena energii elektrycznej około 53 gr/kWh a więc koszt roczny ogrzewania to 1354 * 0,53 = 718 zł na rok. Oczywiście trzeba jeszcze sprawdzić powierzchnie. Ogrzewanie takiego samego domu z tym samym systemem ogrzewania zbudowanego zgodnie z WT2008 kosztowałoby około 5744 zł na rok czyli osiem razy więcej. Tak przedstawia się sytuacja przy ogrzewaniu elektrycznym, bo przy zastosowaniu prądu z alternatywnych źródeł energii np. z paneli fotowoltaicznych rachunki mogłyby być jeszcze niższe.

Usytuowanie

Dom usytuowany jest w taki sposób, że największe przeszklenia budynku znajdują się od strony południowej. Z kolei od północy są tylko 2 niewielkie okna na piętrze (rys. 16). Takie rozwiązanie ma zapewnić możliwie najlepsze wykorzystanie ciepła słonecznego. Ciepło "łapane" jest od strony południowej natomiast od strony północnej gdzie wpada mniej słońca przeszklenia muszą być jak najmniejsze. – Ponieważ głównym grzejnikiem domu pasywnego jest słońce, w pochmurny dzień czuć wyraźnie spadek temperatury i trzeba być bardziej uważnym na zamykanie drzwi i okien – mówi pan Jan.

Południowa strona budynku z największymi przeszkleniami

Wnętrze. Widok rozległych przeszkleń od południa i wschodu

Budowanie

W połowie listopada 2009 rozpoczęły się prace nad płytą fundamentową, która w połowie grudnia uzyskała wytrzymałość pozwalająca na kontynuację prac konstrukcji domu. Fundamenty domów pasywnych są charakterystyczne. Nie ma tu ław fundamentowych i posadzki na gruncie. Jest płyta wylana na powierzchni całego domu. Jeszcze przed gwiazdką domek był zmontowany i można było rozpocząć zakładanie instalacji i wykańczać dom od zewnątrz. Do końca lutego był przestój związany z oczekiwaniem na kredyt i na instalacje. Potem trudność polegała na synchronizacji ekip. Czasem trwało to nawet 2 tygodnie zanim weszła kolejna ekipa. Rodzina wprowadziła się pod koniec sierpnia 2010. Całe przedsięwzięcie trwało więc około 10 miesięcy i można powiedzieć, że ciągle jest w toku ze względu na konieczność budowy tarasu i uporządkowania ogrodu. Ekipa producenta ścian Dom Polski 2000, która montowała ściany miała wprawę w montowaniu domów prefabrykowanych. Pozostałe ekipy nie były wyspecjalizowane w domach pasywnych: hydraulik znalazł się po sąsiedzku a elektryk przyjechał specjalnie z Radomia.

Drzwi i okna

Drzwi i okna domu pasywnego są bardzo masywne i ciężkie. Drzwi ważą ok. 150 kg. Niezwykle istotną cechą jest ich wysoka szczelność i izolacyjność cieplna. W tym celu szyby w oknach pasywnych są zbudowane z trzech warstw szkła, a przestrzenie między nimi wypełnione gazem szlachetnym. Zarówno drzwi jak i okna w domu Państwa Kwiatkowskich mają certyfikat pasywności.

Widok drzwi i okna o standardzie domu pasywnego

Konstrukcja

W domach pasywnych istotny jest stosunek kubatury do powierzchni ścian zewnętrznych. Im prostsza bryła tym lepiej. Na słupkach, ustawionych od strony zachodniej będzie rozpościerał się duży taras z pergolą. Taras będzie samonośną konstrukcją, ze względu na to, by uniknąć przerwania warstwy izolacyjnej ścian, co mogłoby doprowadzić do powstania mostków cieplnych.

Serce budynku

Serce budynku pasywnego składa się z dwóch komór. Pierwszą stanowi gruntowy wymiennik ciepła. Przez charakterystyczny grzybek (czerpnia terenowa) pobierane jest z zewnątrz powietrze, które stąd przedostaje się przez przewody pod ziemią (pod ziemią ulega ociepleniu do temperatury gruntu) do budynku. Latem powietrze przepływające pod ziemią ulega ochłodzeniu co zapewnia domowi naturalną klimatyzację. Drugą komorą jest specjalne urządzenie z pompą ciepła, którego zadaniem jest ogrzanie wody i nawiewanego powietrza oraz odzysk ciepła z powietrza wywiewanego. Ta jedna pompa ciepła na której zasilanie potrzebne jest 500 W energii elektrycznej, czyli tyle co 5 żarówek setek zapewnia ciepłą wodę i ogrzanie całego budynku. – Póki co system się sprawdza – mówi pan Jan– kiedy mieliśmy temperatury rzędu -2÷-5 ºC stopni system obywał się bez pozostałych urządzeń grzewczych, których zadaniem jest wspomaganie pracy pompy – dodaje.

Wentylację całego budynku zapewnia system nawiewno–wywiewny, który nawiewa świeże powietrze do środka i wywiewa zużyte. W domu w Słomczynie w pokojach znajdują się charakterystyczne nawiewniki a w kuchni i łazience wywiewniki. Taki układ zapewnia prawidłową cyrkulację powietrza w budynku.

Należy jednak dodać, że pompa ciepła sprawdza się w tym domu ze względu na jego parametry pasywności: dużą izolacyjność ścian, dachy, stolarki okiennej i drzwiowej oraz wysoką szczelność powietrzną. Właściciele domów tradycyjnych, którzy wybraliby tę opcję ogrzewania swoich budynków nie byliby zadowoleni. Aby ogrzać zwykły dom pompa musiałaby dmuchać znacznie większe ilości powietrza o temperaturze 50–60˚C, a to mogłoby okazać się zupełnie nieopłacalne i mało komfortowe.

Widok urządzenia grzewczo-wentylacyjnego

Certyfikat

Dom państwa Kwiatkowskich nie ma certyfikatu pasywności. Podczas przeprowadzonej próby szczelności okazało się, że szczelność ścian, nie spełnia wymagań dla budynku pasywnego. Dziś trudno stwierdzić co było przyczyną: czy nie dokładne wykonanie, czy zawodność materiałów. Warstwą, która ma uszczelniać ściany jest warstwa folii paroszczelnej na wewnętrznej stronie ściany. Problem powstaje wtedy, kiedy folia jest gdzieś przerwana albo nieudolnie połączona. Podczas próby było wyraźnie widać, że przez gniazdka instalacji elektrycznej dmuchało powietrze, które musiało dostać się do wnętrza ścian. Instalacje były ponownie uszczelniane akrylem i sylikonem. – Kiedy wszystko wykończymy zrobimy już ostateczną próbę szczelności – mówi pan Jan. Właściciele przewidują, że certyfikat mógłby im się przydać przy sprzedaży domu, ponieważ może mieć istotny wpływ na cenę.

Oszczędzanie energii

Prawie cały sprzęt RTV i AGD w domy państwa Kwiatkowskich jest nowy w związku z tym ma podwyższony standard energooszczędności. Właściciele nie wydają się jednak się poświęcać temu wiele uwagi.

Czy inwestycja się opłacała?

Dom miał powstać szybko. Państwo Kwiatkowscy zainteresowali się technologią domów prefabrykowanych i technologią domów szkieletowych, które z definicji są energooszczędne. Rodzina uznała, że postawienie raz szczelnych, ciepłych ścian opłaca się jej znacznie bardziej niż korzystanie z paneli słonecznych, które wymagają przeglądów i serwisu. – Styropian w ścianach raz się włoży i on jest – mówi pan Jan - myślę więc, że ze zwrotem z tej inwestycji nie będzie dużego problemu. To, że inwestycja się zwróci nie ma wątpliwości. Kiedy? Zależy między innymi od wzrostu cen energii, której wartość wzrasta znacznie szybciej niż byśmy sobie tego życzyli.

Hałas

Ściany budynku pasywnego doskonale chronią przed hałasem. Budynek stoi przy bardzo ruchliwej ulicy Wilanowskiej. Mimo to w środku panuje cisza i zupełnie nie słychać przejeżdżających aut. Jeśli chodzi hałas pracy wentylatorów rekuperatora to szumią one tylko na najwyższych obrotach a zdarza się to bardzo rzadko. W trybie normalnej pracy są praktycznie niesłyszalne.

Katarzyna Teodorczuk

Reportaż został przygotowany w ramach projektu "Z energetyką przyjazną środowisku za pan brat" i ukaże się w broszurze pt. "Dom Pasywny" – jednej z cyklu 11 broszur. Każda broszura jest produktem edukacyjnym wykorzystującym wkład wiedzy fachowej partnerów projektu KAPE i IEO oraz InE. Broszury służyć mają przybliżeniu czytelnikowi danego produktu lub usługi opartej na innowacyjnych rozwiązaniach w zakresie energetyki przyjaznej środowisku.

W cyklu ukażą się następujące broszury: Bezodpadowa biogazownia, Dom pasywny, Energetyka rozproszona, Energia w gospodarstwie rolnym, Energia w obiekcie turystycznym, Energooszczędny dom i mieszkanie, Inteligentne systemy zarządzania użytkowaniem energii, Samochód elektryczny, Urządzenia konsumujące energię, Zielona energia, Zrównoważone miasto.

Wszystkie broszury są bezpłatne i są dostępne w formie drukowanej w Instytucie na rzecz Ekorozwoju, a wkrótce będą do pobrania w formie PDF ze strony www.ine-isd.org.pl.

Projekt "Z ENERGETYKĄ PRZYJAZNĄ ŚRODOWISKU ZA PAN BRAT" finansowany jest ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.