„Wśród oceanografów panuje uzasadnione i ugruntowane przekonanie, że oceany i morza pochłaniają około 1/3 emitowanego przez ludzi dwutlenku węgla. Aż 20 proc. udziału w tej absorbcji mają morza szelfowe, czyli takie, których głębokość nie przekracza 200 metrów" – powiedział PAP dyrektor Instytutu Oceanologii PAN, prof. Janusz Pempkowiak.

Według dotychczasowej wiedzy właśnie w takich morzach jak Bałtyk absorbcja CO₂ powinna być szczególnie intensywna. Prof. Pempkowiak, wraz z dr Karolem Kulińskim, postanowił zweryfikować tę obiegową opinię i zbadać, jak dużo dwutlenku węgla Bałtyk w rzeczywistości pochłania z atmosfery.

„Doszliśmy do wniosku, że opłaca się ustalić, jaką rolę pełni Morze Bałtyckie w procesie absorbcji CO₂. Jesteśmy przekonani, że takie oszacowanie jest istotne dla prognozowania przyszłych zmian klimatycznych" – wyjaśnił prof. Pempkowiak.

Naukowcy określili np. ile substancji chemicznych zawierających węgiel Bałtyk wymienia z Morzem Północnym oraz jak duży jest strumień związków węgla z rzek do Bałtyku. Wzięli pod uwagę jeszcze 10 innych komponentów obiegu węgla w Morzu Bałtyckim. Okazało się, że Bałtyk w rocznym rozrachunku emituje do atmosfery więcej CO₂ niż absorbuje.

„Okazało się, że Bałtyk absorbuje ok. 60 mln ton CO₂, głównie w rejonach pełnomorskich. Emituje zaś blisko 75 mln ton w ujściach rzek i w rejonach pełnomorskich" – tłumaczy rozmówca PAP. W rezultacie każdego roku do atmosfery Morze Bałtyckie emituje 15 mln ton CO₂.

Dlaczego Bałtyk sam emituje dwutlenek węgla? Prof. Pempkowiak wyjaśnia, że z wodami rzek do Bałtyku dostaje się mnóstwo związków organicznych, które są wymywane z gleby lub trafiają do wody ze ściekami. W wodzie morskiej ulegają one mineralizacji, czego efektem jest wytrącanie się CO₂. To właśnie ten nadmiar jest emitowany do atmosfery.

Najwięcej dwutlenku węgla Bałtyk emituje jesienią i zimą. Sytuacja odwraca się między kwietniem a październikiem, kiedy żyjące w nim mikroskopijne roślinki, określane jako fitoplankton, intensywnie poszukują dwutlenku węgla, aby móc się dynamicznie rozwijać.

„Do mórz szelfowych trafiają substancje odżywcze: azotany, fosforany. One umożliwiają wzrost fitoplanktonu czyli tzw. produkcji pierwotnej. Chcąc zwiększyć swoją masę, te maleńkie rośliny pochłaniają dwutlenek węgla. Kiedy zabraknie go już w wodzie morskiej, to jest absorbowany z atmosfery" – powiedział prof. Pempkowiak.

Nie wszystkie morza absorbują i emitują porównywalne ilości CO₂. Do Morza Śródziemnego wpływają zaledwie dwie duże rzeki i niewiele zanieczyszczeń. Dlatego akurat ono absorbuje więcej CO₂ niż emituje.

Zdaniem prof. Pempkowiaka również inne morza, o których sądzi się, że absorbują dużo CO₂, powinno się ponownie zbadać pod tym względem. "Sporo pomiarów wykonano na Morzu Żółtym, Morzu Chińskim, Morzu Czarnym i Północnym. Jednak miejsca, w ujściach rzek, w których zachodzą procesy związane z emisją i pochłanianiem CO₂, są bardzo rzadko badane przez naukowców" - mówi uczony.

Dyrektor Instytutu Oceanologii PAN przypomina, że dwutlenek węgla w ostatnich latach przyciąga szczególną uwagę, dlatego że jest jednym z gazów cieplarnianych. "Ocieplenie klimatu mniej więcej w 70 proc. wynika ze zwiększenia stężenia dwutlenku węgla w atmosferze" - wyjaśnia.

Jeżeli okaże się, że morza absorbują znacznie mniej dwutlenku węgla, niż sądzono, to będzie trzeba również zmniejszyć szacunki dotyczące ładunku CO₂ absorbowanego przez oceany. "To spowoduje, że przewidywania dotyczące stężenia CO₂ w atmosferze za 10 czy 20 lat mogą ulec przewartościowaniu" – zauważa rozmówca PAP.

Ma to ogromne znaczenie bo, jak tłumaczy prof. Pempkowiak, stężenie CO₂ w atmosferze jest bardzo istotnym czynnikiem, branym pod uwagę podczas przygotowywania modeli klimatycznych. Te z kolei pozwalają prognozować, jakie będą temperatury w różnych miejscach globu w nadchodzących latach. Zdaniem uczonego, takie przewartościowanie poglądów w świecie naukowym jest nieuchronne, ale zanim nastąpi, musi upłynąć jeszcze kilka lat.

Badania prowadzono w ramach projektu BALTEX sponsorowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, oraz w ramach programu „Baltic-C", w którym uczestniczyły różne państwa Unii Europejskiej m.in. Szwecja, Finlandia i Niemcy. Badania trwały około siedmiu lat i zakończyły się w 2011 roku.