"Polska zobowiązana jest do zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym. Rozwój produkcji biomasy i jej spalanie jest jednym z elementów programu „Polityka energetyczna Polski do 2030 r". Dla osiągnięcia wyznaczonych tam celów konieczne jest stworzenie warunków umożliwiających prowadzenie działalności w tym kierunku. Jedną z przeszkód jest formalna niemożliwość zagospodarowania popiołów pochodzących ze spalania biomasy" – to pierwszy postulat dr Krzysztofa Sadowskiego, członka zarządu i dyrektora ds. strategii i rozwoju w Elektrociepłowni Białystok.

Geneza zagospodarowania UPS w energetyce wytwórczej

W związku z rosnącym zapotrzebowaniem na energię i nowo powstającymi instalacjami, ilość wytwarzanych odpadów przemysłowych z sektora energetycznego ulega nieustannemu wzrostowi. Ze względu na wymogi ekologiczne i środowiskowe przedsiębiorstwa o charakterze "odpadotwórczym" mają obowiązek zagospodarowywania ubocznych produktów spalania. W zależności od charakteru wykorzystywanego paliwa a także kodu odpadów i odpowiednich regulacji prawnych UPS są utylizowane, składowane bądź zagospodarowywane. Technologie gospodarczego ich wykorzystania umożliwiają zredukowanie ilości odpadów i tym samym zmniejszenie ich ekologicznej szkodliwości. Niejednokrotnie dywagowano już na temat możliwości recyklingu UPS z paliw konwencjonalnych. Odbiorcami odpadów może być branża drogowa, cementowa, ceramiczna wykorzystując min. gipsy i popioły. W przypadku odpadów ze spalania 100% biomasy sprawa wydaje się bardziej skomplikowana. "Coraz więcej inwestorów stawia na instalacje oparte w całości na paliwie biomasowym jednocześnie nie wiedząc co zrobić z odpadami, których nikt nie chce wykorzystać. Dla przedsiębiorstw z energetyki wytwórczej, niezwykle istotnym jest by zarówno przed podjęciem inwestycji w instalacje do spalania biomasy, jak również w trakcie ich późniejszej eksploatacji być przygotowanym na szereg wymogów związanych z gospodarką odpadami" – mówi Maria Przekopowska, dyrektor zarządzający Center for Business Eductaion – organizatora debaty.

Obowiązujące i projektowane przepisy dotyczące UPS z biomasy

Prelekcję wprowadzającą wygłosiła Maria Duczmal, Radca prawny z Departamentu Gospodarki Odpadami Ministerstwa Środowiska, która stwierdziła iż "zagospodarowanie produktów ubocznych spalania biomasy jest dużym problemem, ponieważ obowiązująca ustawa o odpadach nie reguluje w ogóle samej kwestii biomasy". Prelegentka pokazała jednakże swoiste "światełko w tunelu" przypominając, iż trwają prace nad projektem nowej ustawy o odpadach. „Obecnie wspomniany projekt jest na etapie przesyłania do Komitetu Stałej Rady Ministrów"– dodała. Szczególne zainteresowanie wzbudził projektowany schemat decyzyjny stosowany przy podejmowaniu decyzji o rozróżnieniu między odpadami a produktami ubocznymi.

Rys. 1 – Źródło: Duczmal M., prezentacja multimedialna, seminarium "Zagospodarowanie produktów ubocznych spalania biomasy", 23 listopada 2011 roku, Warszawa

Jak przystosować składowiska do odbioru UPS z biomasy?

Jako następna wystąpiła Agnieszka Tołłoczko, pełnomocnik do spraw składowisk PGE Zespołu Elektrowni Dolna Odra. Przedstawiła referat opracowany na podstawie realizacji przebudowy składowiska odpadów paleniskowych Elektrowni Szczecin. Przebudowa wykonana jest w celu dostosowania składowiska do przyjmowania UPS z nowo budowanego kotła na biomasę. Prelegentka wskazała przy tej okazji szereg problemów związanych z brakami w otoczeniu regulacyjnym. W ocenie eksperta: "Aktualny stan prawny prowadzi do znacznego zwiększenia kosztów gospodarowania odpadami. Dotychczas wały składowisk budowane były z odpadów (popioło-żużli) zdeponowanych na składowisku co zapewniało odpowiednią stabilność budowli oraz oszczędzanie zasobów naturalnych. W celu zracjonalizowania gospodarki popioło- żużlami należy zmodyfikować Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów w sposób umożliwiający wykorzystanie popioło- żużla do budowy obwałowań. Obowiązujący zakaz wykorzystania odpadów do budowy obwałowań składowisk, w przypadku składowisk odpadów paleniskowych, jest nieuzasadniony ekonomicznie (wzrost kosztów budowy składowisk), technicznie (mieszanki popiołowo-żużlowe z powodzeniem wykorzystywane są m. in. do budowy nasypów drogowych) oraz ekologicznie (zwiększenie zużycia surowców ze źródeł naturalnych)".

Rys. 2: Realizacja przebudowy składowiska odpadów paleniskowych Elektrowni Szczecin. Źródło: Agnieszka Tołłoczko., prezentacja multimedialna, seminarium "Zagospodarowanie produktów ubocznych spalania biomasy", 23 listopada 2011 roku, Warszawa.

Właściwości UPS z biomasy oraz perspektyw i możliwości ich wykorzystania

Kolejnym prelegentem był dr Krzysztof Sadowski, członek zarządu i dyrektor ds. strategii i rozwoju w Elektrociepłowni Białystok, który przedstawił prelekcję w bloku dotyczącym właściwości UPS z biomasy oraz perspektyw i możliwości ich wykorzystania. Dr Sadowski opowiedział o produktach spalania biomasy i barierach odzysku w procesie R10. Ekspert zasugerował konieczność dokonania zmian w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 5 kwietnia 2011r. w sprawie procesu odzysku R10. "Potrzeba ta jest podyktowana brakiem możliwości zagospodarowania popiołu pochodzącego ze spalania biomasy w kotle fluidalnym na cele rolnicze. Aby umożliwić wykorzystanie popiołów należy dokonać zmiany ww. rozporządzenia, polegającej na tym, iż w załączniku do rozporządzenia w pkt. IV. Odpady mineralne należy wykreślić w kolumnie pt. Warunki odzysku następujący warunek: „- odpady spełniają wymagania dotyczące dopuszczalnych wartości zanieczyszczeń określonych dla nawozów wapniowych i wapniowo- magnezowych w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 października 2004 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu". Eksperci w dziedzinie nawożenia i gleboznawstwa (IUNG Puławy) oceniają, że dokonanie takiej zmiany nie zwiększa ryzyka zanieczyszczenia metalami ciężkimi gleb, na których, będą stosowane odpady, ponieważ pozostaje inny warunek, który określa, że "odpady są stosowane w taki sposób i w takiej ilości, aby ich wprowadzenie do gleby nie spowodowało przekroczenia w niej dopuszczalnych wartości metali ciężkich (Cr, Pb, Cd, Hg, Zn, Cu) określonych w załączniku nr 2 do rozporządzenia ministra Środowiska z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych, nawet przy długotrwałym stosowaniu".

Co na to "Połaniec"?

Kolejnym występującym ekspertem był Zdzisław Skorupa, kierownik projektu z biura realizacji inwestycji "Zielony Blok" w Elektrowni Połaniec GDF Suez Polska. Ekspert opowiedział o planach i rozważanych kierunkach zagospodarowania popiołów z kotła fluidalnego opalanego na biomasę w najnowszej inwestycji GDF Suez. Rozmiar i zasięg realizowanej inwestycji, sprawia że kwestia zagospodarowania UPS z biomasy nabiera strategicznego charakteru dla przedsiębiorstwa. Trafne decyzje w tym względzie mogą bowiem zaowocować dobrymi praktykami dla światowego sektora energetyki wytwórczej. Inwestycja w "Zielony Blok" jest obecnie największą inwestycją biomasową na świecie. GDF SUEZ rozważa obecnie następujące kierunki zagospodarowanie biomasowych UPS'ów, z uwzględnieniem koniecznych zmian w otoczeniu regulacyjnym:

• Popiół denny – wykorzystanie jako materiału podsypkowego do budowy dróg, zmieszanie z popiołem z węgla(?) i wykorzystanie jako składnika namiaru surowcowego do produkcji klinkieru: jego zawartość w mieszaninie wynosiłaby max. 3% całości popiołu. Przy czym, wskazany jest:
• Przegląd przepisów prawa i stosowanych praktyk w krajach UE dotyczących utylizacji popiołów lotnych i pozostałości ze złóż fluidalnych powstałych w wyniku spalania biomasy.
• Popiół lotny – ostateczny kierunek zagospodarowania będzie określony po wyprodukowaniu pierwszej partii popiołu i po wykonaniu analizy; obecnie rozważa się wykonanie linii do granulowania popiołu lotnego (zwilżania(?) i wykorzystaniu go do nawożenia pól, lasów. Wskazania:
• Uzyskanie akceptacji Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych odnośnie zastosowania popiołów i pozostałości ze złóż fluidalnych z biomasy do nawożenia i polepszania gleb obszarów leśnych) – konieczne jest stworzenie warunków umożliwiających prowadzenie działalności w tym kierunku
• Modyfikacja ubocznych produktów spalania z biomasy tak, aby zgodnie z wymogami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 5 kwietnia 2011 (Dz. U. 86 z 2011) mogły być używane do nawożenia bądź ulepszania gleb.

Zdaniem Zdzisława Skorupy "należy coś zrobić aby stworzyć możliwość zagospodarowania popiołów na cele rolnicze. Należy zrobić również rozpoznanie możliwości zastosowania UPS z biomasy w innych gałęziach gospodarki: np. do produkcji cementu oraz zapoznać się z doświadczeniami innych krajów w tym względzie". Przykłady wykorzystania klasyfikowanych UPS do produkcji spoiw specjalnych i materiałów budowlanych przytoczył następnie dr inż. Stefan Kubica z Instytutu Inżynierii Materiałów Polimerowych i Barwników.

Klasyfikacja kodów odpadów

"Problematyczną jest również kwestia uporządkowania klasyfikacji kodów odpadów" – mówił Jarosław Duda, główny specjalista ds. zarządzania ryzykiem GDF Suez Polska. Zdaniem dr Krzysztofa Sadowskiego: "Odpady denne ze złoża fluidalnego powstałe w wyniku spalania biomasy zwykle są kwalifikowane jako odpady równorzędne z odpadami ze złóż fluidalnych ze spalania węgla (kod 10 01 24) – jako niebezpieczne, gdyż nie ma w rozporządzeniu wyodrębnionej grupy dla tych odpadów. W zasadzie odpady te niczym się nie różnią od popiołów lotnych poza znacznie większą ilością piasku ze złoża. Propozycja jest taka by stworzyć wydzieloną grupę dla tych odpadów jako inne niż niebezpieczne z wymogami jak dla popiołu – kod (10 01 03)".

Wykorzystanie UPS w rolnictwie oraz jako źródło pokarmowe dla roślin

Ostatni blok tematyczny poświęcony był prezentacji dobrych praktyk i pomysłów na zagospodarowanie UPS z biomasy do: rewitalizacji siedlisk leśnych, jako potencjalnego źródła składników pokarmowych dla roślin oraz do rolniczego wykorzystania popiołów. Kolejno swoimi doświadczeniami dzielili się: dr Ireneusz Olejarski z Instytutu Badawczego Leśnictwa, prof. dr hab. Robert Maciorowski z Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego oraz Dr inż. Roman Wacławowicz z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.

Zdaniem prof. Maciorowskiego "istnieje silna bariera psychologiczna jeśli popioły do ewentualnego wykorzystania są odpadami z procesów wytwórczych energetyki zawodowej. Dobrym pomysłem natomiast jest wykorzystanie popiołów na terenach, z których dana partia biomasy została pozyskana do spalenia (o ile dana partia biomasy nie była mieszana z innym paliwem i substancjami do procesu spalania). W takim przypadku nie zaistniałoby żadne zagrożenie skażenia popiołami zarówno gleby jak i roślin".

Dr Krzysztof Sadowski z Elektrociepłowni Białystok stwierdził dodatkowo, iż "użycie odpadów paleniskowych ze spalania biomasy do nawożenia i polepszenia gleb na plantacjach energetycznych w celu ponownego wytworzenia biomasy nie powinno mieć ograniczeń wynikających żadnych aktów prawnych. Popiół z biomasy to składniki mineralne. Wydaje się czymś całkowicie naturalnym, że te pozostałości powinny być na powrót zwracane do gleby, co stworzyłoby zamknięty obieg składników w środowisku. Przeszkodą dla takiego sposobu zagospodarowania popiołów są aktualne przepisy dotyczące procesu odzysku R10. Ich skład np. w porównaniu do osadów ściekowych wydaje się być znacznie korzystniejszy dla celów polepszenia gleb".

Pozytywne wyniki badań nad wykorzystaniem UPS w rolnictwie

Zwieńczeniem debaty na temat wykorzystania popiołów ze spalania biomasy do wykorzystania w rolnictwie, były doświadczenia zaprezentowane przez dr inż. Romana Wacławowicza z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Ekspert pokazał pozytywne wyniki badań na temat wpływu popiołów przemysłowych pochodzących z Elektrociepłowni Czechnica oraz popiołów „lokalnych" na plonowanie pszenżyta jarego i właściwości siedliska glebowego.

Co dalej z UPS z biomasy? – wnioski z debaty branżowej

"Istota debaty jaka odbyła się podczas seminarium sprawia, iż jako organizatorzy nie możemy pozostać obojętni względem tak problematycznych kwestii jakimi są braki w otoczeniu regulacyjnym dotyczącym zagospodarowania UPS z biomasy" – mówi Maria Przekopowska. "Wykorzystanie biomasy w przedsiębiorstwach sektora energetyki wytwórczej wzrasta lawinowo więc problem zagospodarowania UPS również będzie się nasilać. Dlatego też, wraz z ekspertami seminarium zdecydowaliśmy się sformułować list otwarty, będący zbiorem postulatów i sugestii przedstawicieli i pracowników branży energetycznej, który będziemy przesyłać do stosownych organów regulujących rynek. Prezentując listę konkretnych propozycji dotyczących zreformowania regulacji, możemy wyrazić głęboką nadzieję, że konkretne resorty uwzględnią je w swoich pracach nad nowymi przepisami" – dodaje.

Kolejne debaty na temat UPS

Omawiane seminarium "Zagospodarowanie produktów ubocznych spalania biomasy" było kontynuacją krajowego "Forum spalania biomasy", które odbyło się w dniach 20- 21 kwietnia 2011 r. w siedzibie Politechniki Częstochowskiej i zgromadziło ponad 230 przedstawicieli kluczowych przedsiębiorstw w kraju. Forum jest największym w Polsce wydarzeniem poświęconym wykorzystaniu ekologicznego paliwa jakim jest biomasa, w przedsiębiorstwach energetycznych. Jak zapowiada Maria Przekopowska, dyrektor zarządzający Center for Business Education: "Wszelkie sugestie uczestników seminarium oraz debatę będziemy z pewnością kontynuować podczas II Krajowego Forum Spalania Biomasy, które odbędzie się w dniach 26-27 kwietnia 2012 roku. Ze względu na dużą liczbę uczestników przenieśliśmy wydarzenie z Częstochowy do Krakowa. Już dziś mogę zapewnić iż zagadnienia UPS'ów z biomasy będą istotnym elementem programu forum. Już dziś wszystkich zainteresowanych zapraszamy do zgłaszania wniosków i sugestii oraz zagadnień wartych omówienia oraz do uczestnictwa w dyskusji".

Ekspertem prawnym seminarium była kancelaria prawna CMS Cameron McKenna.