Wydarzenie miało charakter otwarty i bezpłatny, zgromadziło liczne grono przedstawicieli samorządu, deweloperów i zarządców nieruchomości, mediów oraz osób zainteresowanych tematyką OZE i efektywności energetycznej. Formuła warsztatu jako punktu wyjścia do Platformy cyklu życia budynku, której zadaniem jest wymiana doświadczeń oraz budowa zaufanych relacji pomiędzy firmami zewnętrznymi a zarządcami wspólnot i spółdzielni sprawdziła się doskonale.

Wystąpienia podczas poszczególnych sesji tematycznych spotkały się z dużym zainteresowaniem zgromadzonych osób. Uczestnicy zadawali liczne pytania, bardzo aktywnie dyskutowali, wymieniając się swoimi opiniami i doświadczeniami. Intensywne rozmowy trwały również w trakcie przerw networkingowych pomiędzy sesjami.

Dyskusje w trakcie przerwy, fot. Konrad Wielądek

Warsztat składał się z trzech sesji ogólnych, polegających na referacie wprowadzającym i dyskusji wokół danego tematu. 

„Eko-lokator” – edukacja ekologiczna i współpraca grup zawodowych związanych z zarządzaniem budynkami 

Spotkanie otworzyło wystąpienie Hanny Kryszyńskiej - Koordynatorki projektu „Eko-lokator”, podczas którego zostały zaprezentowane cele projektu oraz przyszłe i przeprowadzone dotychczas działania. „Eko-lokator” skierowany jest do grup zawodowych związanych z zarządzaniem nieruchomościami, w szczególności do administratorów i zarządców budynków wielorodzinnych. Głównym celem przedsięwzięcia jest zwiększenie wiedzy i umiejętności wspomnianej grupy zawodowej w zakresie komunikacji z mieszkańcami zarządzanych przez siebie budynków na tematy związane z ochroną środowiska. Poruszana tematyka koncentruje się wokół problematyki wpływu budownictwa mieszkaniowego na zmiany klimatu oraz wynikającej z tego konieczności prowadzenia działań, mających na celu przeciwdziałanie zmianom klimatu i adaptację do tych zmian.

Warsztat na temat efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii w budynkach wielorodzinnych zakończył cykl szkoleniowy związany z tą tematyką - szkolenia odbyły się w Poznaniu, Krakowie, Toruniu i Lublinie. W ramach projektu zaplanowane są jeszcze moduły tematyczne dotyczące gospodarowania odpadami w budynkach mieszkaniowych, gospodarowania wodą, transportu wspólnotowego, roślinności na, wokół i w budynku oraz sposobów komunikacji z mieszkańcami na tematy związane z ochroną środowiska.

„Eko-lokator” jest projektem dwuletnim, w trakcie jego realizacji Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju przeprowadzi w sumie 24 szkolenia dla zarządców nieruchomości, 3 warsztaty i 3 debaty on-line oraz przygotuje liczne materiały edukacyjne udostępniane jako poradnik internetowy i artykuły w ramach aktualności znajdujące się na stronie projektu i w formie segregatora przekazywanego uczestnikom szkoleń.

Projekt „Eko-lokator” został uruchomiony z myślą o szeroko pojętej edukacji zarządców nieruchomości, których zadaniem jest nie tylko gospodarowanie podległymi im budynkami, ale również budowanie świadomości wśród mieszkańców zarządzanej przez nich nieruchomości.

Sesja I: Rola efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii  w rozwiązaniu problemów współczesnego miasta: zmiany klimatu i inne problemy ekologiczne

Referat wprowadzający wygłosił Arkadiusz Węglarz z Krajowej Agencji Poszanowania Energii. Jak poinformował prelegent, według GUS w Polsce w 2016 roku w miastach mieszkało 23 mln 149 tys. osób, czyli 60% populacji. Aż 57% Polaków to mieszkańcy budynków wielorodzinnych. Przy czym w miastach powyżej 20 tys. mieszkańców osoby takie stanowią aż 80%.

Sesja I, fot. Konrad Wielądek

Z danych Komisji Europejskiej wynika, że budownictwo i użytkowanie budynków w UE odpowiada za około połowę wszystkich wydobywanych surowców i zużycia energii oraz za około jedną trzecią zużycia wody. Wpływ na środowisko naturalne ze strony budownictwa wielorodzinnego jest więc bardzo duży i pojawia się na różnych etapach cyklu życia budynku - od produkcji wyrobów budowlanych, budowy budynków, użytkowania ich, remontowania aż po gospodarowanie odpadami. Wszystkie te fazy wiążą się z emisją gazów cieplarnianych, w której budownictwo ma znaczący udział – ok. 35% w skali UE. Miasta stają się coraz wrażliwsze na negatywne aspekty zmian klimatu, takie jak fale upałów, opady nawalne, silne wiatry, powodzie, niedobory wody czy susze. 

Konsekwencją opracowanego i ogłoszonego w 1960 r. tzw. Raportu U Thanta – „Człowiek i jego środowisko” było zapoczątkowanie procesu mającego na celu wypracowanie modeli w relacjach pomiędzy człowiekiem a środowiskiem. Jednym z istotniejszych kroków było pojawienie się w 1992 r. Globalnego Programu Działań, zwanego też Agendą 21. Dokument określał cele, zadania i środki, za pomocą których można osiągnąć ogólny cel zrównoważonego rozwoju. 

Zmiany klimatu niosą wiele zagrożeń dla miast. Światowe wydatki na adaptację do zmian klimatu w obszarach miejskich sięgną 80 mld USD rocznie. Miasta emitują znaczące ilości zanieczyszczeń i CO₂. Zurbanizowane tereny już dziś zużywają 70% energii pierwotnej oraz odpowiadają za emisję 80% gazów cieplarnianych. Jednym z najważniejszych wyzwań dla miast jest wzrost efektywności energetycznej i wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz obniżenie poziomu emisji zanieczyszczeń.

Sesja I, fot. Konrad Wielądek

Wyznaczony przez dyrektywy unijne kierunek energooszczędnego budowania ma swoje odzwierciedlenie w obowiązujących przepisach krajowych, które mobilizują do podjęcia działań powodujących obniżenie zapotrzebowania na energię użytkową, co oznacza m.in. wymagania związane ze wskaźnikiem EP. Współczynnik EP – to ilość energii nieodnawialnej, jaką budynek może pozyskiwać z nieodnawialnych surowców energetycznych, czyli energii zawartej w paliwach i nośnikach takich jak węgiel, gaz czy ropa naftowa. Zatem nowo powstające domy muszą mieć nie tylko odpowiednio ciepłe przegrody, ale powinny także spełniać zaostrzone wymagania dotyczące EP.

Jak poinformował prelegent spełnienie wymagań w zakresie na EP można uzyskać dzięki: zwiększeniu udziału odnawialnych źródeł energii, zmniejszeniu strat ciepła przez przenikanie i na podgrzanie powietrza wentylacyjnego, ograniczeniu zapotrzebowanie na energię do podgrzewania c.w.u., chłodzenia i oświetlenia, stosowaniu źródeł energii o niskich współczynnikach nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej. Dzięki powyższym wymaganiom, nowo powstające budynki mieszkaniowe będą efektywne energetycznie i będą wykorzystywać OZE.

Dla istniejących budynków wielorodzinnych jedyne rozwiązanie to głęboka termomodernizacja, czyli modernizacja po której budynek będzie miał zapotrzebowanie na energię końcową (z uwzględnieniem jakości systemu grzewczego) do celów ogrzewania i przygotowania ciepłej wody nie wyższe niż 60 kWh/(m²rok).

Na zakończenie swojego wystąpienia Arkadiusz Węglarz omówił Miejskie Systemy Energetyczne (MSE) jako najlepsze rozwiązanie w kontekście adaptacji do zmian klimatu. Jak mogliśmy się dowiedzieć MSE to: wytwarzanie ciepła i wytwarzanie chłodu, również w kogeneracji z produkcją energii elektrycznej, z wykorzystaniem paliw kopalnych, lokalnych zasobów – odpadów komunalnych, osadów ściekowych czy ciepła odpadowego z przemysłu (w tym biomasy), a także rozproszone źródła energii, w tym energii odnawialnej, również zależne od warunków atmosferycznych oraz magazyny ciepła i chłodu.

Sesja II: Efektywność energetyczna i OZE w wielkim mieście – jakie, jak, gdzie i kto?

W tej sesji omówione zostały wyniki badań focusowych przeprowadzonych przez Fundację Instytut na rzecz Ekorozwoju na początku realizacji projektu „Eko-lokator” i wynikające z nich rekomendacje dotyczące zarządzania budynkami. Prezentację poprowadziła Ewa Świerkula – Asystent Koordynatora Projektu.

Sesja II, fot. Konrad Wielądek

Z przeprowadzonych w trakcie badań wywiadów powstał niestety obraz mieszkańca interesującego się tylko rachunkiem ekonomicznym. Kiedy ma być podjęta decyzja o inwestycji, termomodernizacji czy zainstalowaniu OZE, koszty stają się podstawową kwestią. Sprawy związane z ochroną środowiska nie są istotne. Mieszkańcy, z którymi prowadzone były wywiady w trakcie badań nie mieli nawet świadomości tego, czy mieszkają w domu energooszczędnym. Dlatego w ramach projektu „Eko-lokator” i prowadzonych warsztatów Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju zachęca do dyskusji i stawia pytania. Czy w związku z tym motorem/liderem zmian, stosowania ekologicznych rozwiązań, energooszczędnego budownictwa itp. ma być  miasto (w tych zasobach, które posiada i na które ma wpływ), czy też deweloperzy sami będą chcieli budować zielone budynki wielorodzinne (czy może raczej czekają aż wymusi to na nich prawo/normy)? Czy rzeczywiście potencjalni nowi właściciele nie interesują się eko-standardami nowego mieszkania? Czy też do zmian/inwestycji mogą mieszkańców skutecznie namawiać zarządzający budynkiem wielorodzinnym? A może jest to jednak obraz błędny? Do odpowiedzi m.in. na te pytania uczestnicy powracali w dalszej części spotkania, w trakcie prezentacji i dyskusji.

Kolejnym prelegentem była Joanna Erbel, koordynatorka prac nad Polityką mieszkaniową Warszawy - Mieszkania 2030, reprezentująca Urząd m.st. Warszawy. Mieliśmy okazję zapoznać się z informacjami na temat opracowywanego właśnie dokumentu Polityka mieszkaniowa - Mieszkania2030. Jego celem jest wyznaczenie kierunków rozwoju mieszkalnictwa w Warszawie i podniesienie jakości zamieszkiwania. Dotyczy to zarówno mieszkań komunalnych, zasobu stołecznych Towarzystw Budownictwa Społecznego, jak i inwestycji na rynku prywatnym. Poszczególne jego elementy powstały przy współudziale mieszkańców, w trakcie konsultacji i debat. Polityka mieszkaniowa – Mieszkania2030 uwzględnia nie tylko mieszkania w zasobie m.st. Warszawy, lecz także szeroko rozumiane kwestie zamieszkiwania. Zakłada, że dla dobrego funkcjonowania miejskiej tkanki oraz kształtowania nowoczesnego, zrównoważonego mieszkalnictwa ważna jest sprawna współpraca pomiędzy miastem a wspólnotami i spółdzielniami.

Obecnie w zasobie miejskim jest około 84 tys. lokali, co stanowi 9% wszystkich mieszkań w Warszawie. Władze Miasta Stołecznego Warszawy mają jednak także wpływ na pozostały zasób – mogą podnosić jakość zamieszkiwania przez odpowiedzialną politykę planistyczną, wyznaczanie trendów w budownictwie, innowacje mieszkaniowe oraz tworzyć warunki do powstania silnych, wspierających się społeczności.

Mieszkania2030 to odpowiedź na widoczne w skali światowej tendencje, takie jak: starzenie się społeczeństwa, zmiany klimatyczne oraz konieczność odpowiedzialnego zarządzania zasobami. Podnoszenie jakości życia w Warszawie wymaga kompleksowego podejścia do mieszkalnictwa. Polityka mieszkaniowa Warszawy – Mieszkania2030 wspiera zrównoważony rozwój miasta m.in. poprzez: zwiększenie jego policentryczności, tworzenie osiedli wyposażonych w zróżnicowaną infrastrukturę oraz przestrzeń wspólną, poprawę jakości przestrzeni publicznej, ochronę bioróżnorodności, podnoszenie efektywności energetycznej budynków, tworzenie warunków do powstawania silnych, wspierających się społeczności oraz wyznaczanie standardów w mieszkalnictwie, które zagwarantują wysoką jakość życia w stolicy.

Drugim poruszonym tematem był Warszawski Standard Mieszkaniowy (WSM), który określi kryteria dla dobrego warszawskiego mieszkania oraz osiedla. Oparty będzie na zrównoważonym, wieloaspektowym podejściu do kwestii zamieszkiwania, uwzględniającym sprawy społeczne, kwestie planowania przestrzennego oraz oszczędnego i racjonalnego gospodarowania zasobami (energią, wodą, gruntem, materiałami i odpadami zgodnie z zasadami gospodarki cyrkularnej). Wdrożenie standardu ma służyć projektowaniu z jednej strony lepszych do życia oraz bardziej zrównoważonych budynków i osiedli (także efektywnych energetycznie), ale przy tym również przystępnych cenowo. WSM będzie dotyczył wszystkich nowych inwestycji realizowanych przez Miasto Stołeczne Warszawa oraz określał stopień rewitalizacji miejskich budynków mieszkalnych i ich otoczenia. Będzie również stanowił punkt odniesienia dla prywatnych inwestycji.

Następnym uczestnikiem panelu był Artur Łeszczyński Koordynator ds. Zrównoważonego Rozwoju i Innowacji w Skanska Residential Development Poland. Prezentacja dotyczyła zielonego budownictwa mieszkaniowego - nowo budowanych osiedli mieszkaniowych, na których wdrażane są rozwiązania ekologiczne. Skanska jest pionierem i jedną z trzech firm deweloperskich w Polsce, które środowiskowo certyfikują budynki mieszkaniowe - tego typu certyfikacji poddawane były dotąd tylko budynki biurowe. Jako pierwszy deweloper w kraju wprowadziła do wszystkich nowych projektów mieszkaniowych certyfikację BREEAM, odznaczenie przyznawane wysokiej klasy budynkom, wyposażonym w rozwiązania przyjazne dla ludzi i środowiska.

Aby sprostać wysokim wymaganiom stosowane są np. nietoksyczne, antyalergiczne i bezpieczne materiały, w tym farby i kleje z niską zawartością związków lotnych. W trakcie procesu budowlanego dąży się do maksymalnego ograniczania odpadów generowanych na budowach - średnio ok. 97% tychże podlega recyklingowi. Jak mogliśmy się dowiedzieć, jedno z nowo budowanych osiedli było zasilane na etapie budowy energią wiatrową. Od początku 2017 roku do połowy września 2017 roku zostało zużyte ok. 200 MWh energii pochodzącej z tego odnawialnego źródła, co pozwoliło tym samym zapobiec emisji ok. 160 ton dwutlenku węgla do atmosfery.

Duże znaczenie ma  efektywność energetyczna nowo powstających budynków, która przekłada się na aspekt ekonomiczny życia na osiedlu – co jest realizowane m.in. poprzez stosowanie w częściach wspólnych oświetlenia LED, czujników ruchu i energooszczędnych wind. Ważny jest również dobór odpowiednich okien – czyli takich, które posiadają optymalne parametry termiczne i charakteryzujące się wysoką izolacyjnością.

Kolejnym wymogiem certyfikacji BREEAM jest troska o lokalny ekosystem. Przez cały okres trwania budowy ekolog nadzoruje i troszczy się o to, by nowo powstająca inwestycja w jak najmniejszym stopniu ingerowała w środowisko naturalne, a nawet wspierała jego bioróżnorodność. Certyfikowane osiedla są też oceniane pod kątem komfortu dojazdu do centrum miasta, dostępności szkół, przedszkoli i ścieżek rowerowych. Deweloper planuje także działania wspierające osiedlowy car-sharing.

Przyszli mieszkańcy otrzymują również od dewelopera instrukcje dotyczące tego, w jaki sposób użytkować mieszkania, jakie sprzęty w nich instalować, aby dbać o efektywność energetyczną na co dzień.

Drugą część warsztatu zakończyło wystąpienie Krzysztofa Stasiewicza Członka Zarządu Wspólnoty Mieszkaniowej Pszczelna w Szczecinie, Licencjonowanego Zarządcy Polskiej Federacji Rynku Nieruchomości, który opowiedział o doświadczeniach związanych z instalacją odnawialnego  źródła energii - elektrowni fotowoltaicznej zamontowanej w budynku wielorodzinnym.

Sesja II, fot. Konrad Wielądek

Krzysztof Stasiewicz i obecny również na warsztacie Piotr Brzuszkiewicz tworzą "młody" dwuosobowy zarząd „młodej” lokalnej społeczności zgromadzonej w ramach wspólnoty mieszkaniowej Pszczelna w Szczecinie. Ich determinacja oraz zainteresowanie innowacyjnymi technologiami pozwoliły na opracowanie i wykonanie zadania dotyczącego montażu paneli fotowoltaicznych do produkcji energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, która zasila obecnie budynek. 

Instalacja fotowoltaiczna zasila w prąd elektryczny części wspólne  budynku tj. oświetlenie klatek, teren zewnętrzny oraz podziemny parking, pracę wind i systemy HVAC (system centrali operacyjnej).  Jest to jedyna wspólnota mieszkaniowa w Szczecinie, która posiada własną "elektrownię" do produkcji energii elektrycznej dzięki wykorzystaniu promieniowania słonecznego. W budynku znajduje się 85 lokali mieszkalnych. Struktura wieku mieszkańców wspólnoty to 30-40 lat, może dlatego stosunkowo łatwo było przekonać mieszkańców do nowinki technicznej.

Sesja II, fot. Konrad Wielądek

Jak mogliśmy się dowiedzieć wspólnota skorzystała z uruchomionego przez WFOŚiGW w Szczecinie programu PROSUMENT, który wspiera finansowo różnego rodzaju formy odnawialnych źródeł energii w tym m.in. instalacje fotowoltaiczne. Koszt inwestycji wyniósł 142 830 zł, w tym 40% to bezzwrotna dotacja, a 60% pożyczka z preferencyjnym oprocentowaniem w wysokości 1%. Jedyne środki jakie musiała zaangażować wspólnota to koszty ekspertyzy nośności dachu oraz drobna modernizacja elektrycznych obwodów administracyjnych co stanowiło ok. 12% kosztów całej inwestycji. Rata pożyczki wynosi 835 zł miesięcznie i jest spłacana ze środków jakie w planie gospodarczym były dotychczas przeznaczone na pokrycie kosztów energii elektrycznej w częściach wspólnych budynku.

Sesja III: Efektywność energetyczna i OZE w budynkach wielorodzinnych

W tej części warsztatu mogliśmy też zapoznać się z informacjami na temat istniejących programów finansowego wsparcia (funduszy krajowych i unijnych) inwestycji z zakresu poprawy efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii w budownictwie wielorodzinnym. Źródła finansowania przedsięwzięć z zakresu efektywności energetycznej  i OZE omówił doradca energetyczny z Wojewódzkiego Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie.

Prezentację Odnawialne źródła energii w budynkach wielorodzinnych poprowadzili wspólnie Ryszard Wnuk i Piotr Nowakowski z Krajowej Agencji Poszanowania Energii.

Sesja III, fot. Konrad Wielądek

Zostały zaprezentowane poszczególne technologie, jakie można zastosować w budynkach wielorodzinnych (np. PV, pompy ciepła, kolektory, turbiny), mogliśmy się dowiedzieć jak efektywnie dobrać technologię oraz podano przykłady realizacji. Prowadzący omówili również szanse i bariery wykorzystania odnawialnych źródeł energii w budynkach wielorodzinnych.

Ostatnią prezentację Dobre praktyki w poprawie efektywności energetycznej blokowisk w Armenii, Macedonii i Bośni przedstawiła Magda Ruszkowska-Cieślak z Fundacji Habitat for Humanity. Celem prowadzonego przez Fundację Habitat for Humanity projektu The Residential Energy in Low Income Households (REELIH) jest walka z ubóstwem i poprawa jakości życia właścicieli budynków o niskich dochodach (poprawa standardu życia w budynkach wielorodzinnych).  Osiąga się to poprzez podniesienie efektywności energetycznej domów, poprzez ich modernizację (realizacja prac na istniejących budynkach). Projekt otrzymuje dofinansowanie United States Agency for International Development (Amerykańskiej Agencji ds. Rozwoju Międzynarodowego).

Dyskusję i cały warsztat podsumowała Ewa Świerkula – Asystent Koordynatora Projektu „Eko-lokator”, która podziękowała również prelegentom i licznie zgromadzonym uczestnikom za ich aktywny udział w spotkaniu.

Podsumowanie i zakończenie warsztatu, fot. Konrad Wielądek

Osoby, które wzięły udział w spotkaniu warsztatowym uzyskały wiedzę, inspiracje i kontakty, które będą pomocne w ich codziennej pracy, a także we współpracy z innymi grupami zainteresowanymi tematem efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii.

Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju zaprasza do udziału w kolejnych działaniach w ramach projektu „Eko-lokator”: szkoleniach z zakresu gospodarowania odpadami w budynkach mieszkaniowych, gospodarowania wodą, transportu wspólnotowego, roślinności na, wokół i w budynku oraz sposobów komunikacji z mieszkańcami na tematy związane z ochroną środowiska (organizowanych w większych miastach na terenie całej Polski), debatach on-line (dostępnych na  stronie internetowej projektu), a także 2 kolejnych spotkaniach warsztatowych - „Gospodarowanie wodą w budynku wielorodzinnym” oraz „Roślinność na, wokół i w budynku”, które odbędą się w Warszawie.

Szczegółowe informacje, lokalizacje i terminy poszczególnych wydarzeń można znaleźć:

na stronie http://www.chronmyklimat.pl/projekty/eko-lokator/el-szkolenia

i profilu https://web.facebook.com/ekolokator

Katarzyna Wolańska, Eko-lokator, ChronmyKlimat.pl

Materiały z warsztatów do pobrania:

• Referat wprowadzający - Arkadiusz Węglarz - Krajowa Agencja Poszanowania Energii
• Sesja II - Analiza wynikow badań jakościowych - projekt Eko-lokator
• Sesja II - Efektywność energetyczna budynków mieszkalnych. Standardy Skanska Residential Development Poland - Artur Łeszczyński
• Sesja II - Elektrownia Fotowoltaiczna na budynku wielorodzinnym - Krzysztof Stasiewicz, Wspólnota Mieszkaniowa Pszczelna w Szczecinie
• Sesja III - Prywatna instalacja PV na bloku mieszkalnym
• Sesja III - Efektywność energetyczna w budownictwie – oferta finansowa – Daniel Markiewicz, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
• Sesja III - Odnawialne Źródła Energii w budynkach wielorodzinnych – Piotr Nowakowski, Ryszard Wnuk, Krajowa Agencja Poszanowania Energii
• Sesja III - Dobre praktyki w poprawie efektywności energetycznej blokowisk w Armenii, Macedonii i Bośni – projekt Habitat – REELIH- Magda Ruszkowska-Cieślak, Habitat for Humanity Poland

Galeria zdjęć na facebook