Wieloletnie badania prowadzone przez Instytut na rzecz Ekorozwoju na temat poziomu świadomości ekologicznej Polaków, pokazują, że jest on wciąż niski w porównaniu z poziomem świadomości ekologicznej obywateli Unii Europejskiej. Stanowić to może przeszkodę do wprowadzania zmian w gospodarce uwzględniających zrównoważony rozwój.

W okresie 2008-2011 roku Instytut na rzecz Ekorozwoju przeprowadził badania, które są kolejną edycją badań nad świadomością ekologiczną Polaków. Dopełniają one cykl badań prowadzonych od 1992. Jednocześnie Instytut na rzecz Ekorozwoju opracował kompleksowy raport „ŚWIADOMOŚĆ EKOLOGICZNA POLAKÓW – ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ ILOŚCIOWYCH Z LAT 1992-2011”.

Tematy, wokół których skoncentrowane są badania dotyczą: oceny zagrożeń ekologicznych, miejsca środowiska w systemie wartości, w tym postrzeganie ochrony środowiska w kontekście działalności gospodarczej, działań na rzecz środowiska, postrzegania odpowiedzialności za rozwiązywanie problemów środowiskowych, poczucia poinformowania o kwestiach środowiskowych oraz postaw w stosunku do polityki energetycznej.

W ostatnich latach Polacy mają coraz większe poczucie poprawy środowiska naturalnego, co wpływa na niższą ocenę wagi zagrożenia ze strony postępującej jego degradacji. Jednocześnie zmniejsza się strach przed zagrożeniami płynącymi z niedbałości o naturę, a co za tym idzie, podejście proekologiczne staje się mniej ważne. Pogłębiona analiza badań z 2 ostatnich dekad pokazuje zmniejszenie wielkości grupy proekologicznej z 31% w roku 1992 do 11% w roku 2008! Widać, co prawda, wzrost świadomości ekologicznej, ale płytkiej, czyli takiej, która w badaniach każe być proekologicznym, bo jest to modne. Jednocześnie postawy te wynikają z przesłanek ekonomicznych (oszczędność wody, prądu i gazu w związku ze wzrostem cen).

Raport pokazuje, że polska młodzież w wieku 18-24 wykazuje najniższe zainteresowanie i zrozumienie potrzeby bycia proekologicznym. Ma ona również, jak i całe społeczeństwo, bardzo niskie zaufanie do wiedzy dostarczanej przez nauczycieli, w tym akademickich.

W raporcie z ostatnio przeprowadzonych badań, uwidocznił się niepokojący fakt, że Polacy mają dramatycznie niskie zaufanie do rządu, samorządów, przedsiębiorstw jako do źródeł informacji o środowisku.

Przyjaznym postawom w stosunku do środowiska deklarowanym przez Polaków, nie towarzyszą działania. Przypuszczalnie należy łączyć to z deficytami zaufania: do kolektywnych aktorów życia społecznego, w których gestii leży wdrażanie rozwiązań systemowych w zakresie ochrony środowiska, oraz współobywateli. O skuteczności działań jednostkowych decyduje ich masowy charakter. Przejawem braku zaufania jest przekonanie o tym, że nie można liczyć na to, że inni podejmą działania w imię dobra wspólnego. A skoro brak wiary w skuteczność działań na poziomie systemowym oraz w podejmowanie działań przez innych, to koszty związane z podjęciem wysiłku indywidualnego idą, w przekonaniu jednostki, na marne. Jednocześnie ta rosnąca skłonność do zachowań proekologicznych nie jest w wystarczającym stopniu zagospodarowywana przez polityków i władze administracyjne. W sumie w jakimś stopniu marnowana.

Bez aktywnej partycypacji Polaków w działaniach na rzecz ochrony środowiska nie można budować zielonej gospodarki. Brak wiedzy w zakresie znaczenia środowiska dla rozwoju i przyszłych pokoleń, wiąże się niewątpliwie z mniejszym poparciem dla polityków, którzy w swych programach wyborczych proponują innowacyjne zmiany gospodarcze zorientowane na ochronę środowiska. To także małe zaangażowanie świata biznesu w rosnący rynek „zielonych” produktów i usług. – mówi dr Andrzej Kassenberg prezes Instytutu na rzecz Ekorozwoju.

Co więcej, Polska gospodarka wykazuje niską skłonność do eko-innowacji. Powodem tego może być niska świadomość ekologiczna oraz niewystarczająca wiedza z zakresu ochrony środowiska wśród polskich przedsiębiorców. Brak systemowych rozwiązań prawnych promujących proekologiczne podejście do gospodarki nie zachęca polskiego biznesu do zmian w „zielonym kierunku”.

Z badań wynika, że Polacy mają przyjazny stosunek do odnawialnych źródeł energii, co daje nadzieję, że odchodzenie od gospodarki opartej na węglu spotka się z akceptacją społeczną.

Ważne jest podjęcie działań, aby poziom świadomości ekologicznej Polaków rósł. Dużą rolę musi odegrać szkolnictwo, instytucje państwowe, a także media. To one właśnie powinny przełamać wciąż dużą obojętność w sprawie tak istotnej, jak ochrona środowiska.

Budowa zielonej gospodarki, to również temat ekologicznej reformy podatkowej, a więc wzrost podatków związanych z nieefektywnym wykorzystywaniem zasobów nieodnawialnych, a proporcjonalne obniżenie podatków związanych z pracą. Tutaj także potrzebny jest znacznie wyższy poziom świadomości ekologicznej obywateli, a przede wszystkim polityków.

Podczas seminaryjnego posiedzenia Komisji Środowiska Senatu RP „Świadomość ekologiczna w kontekście budowy „zielonej gospodarki” dr Marta Strumińska-Kutra (Akademia Leona Koźmińskiego) przedstawiła wnioski z badań Instytutu na rzecz Ekorozwoju na temat świadomości ekologicznej.

Następnie odbyła się dyskusja panelowa: ”W jaki sposób budować wysoki poziom świadomości ekologicznej na potrzeby „zielonej” gospodarki” prowadzona przez prof. Michała Kleibera - prezesa Państwowej Akademii Nauk. Udział wzięli w niej m.in. prof. Anna Karmańska – prorektor ds. dydaktyki i studentów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, prof. Katarzyna Barbara Duczkowska-Małysz – Katedra Analizy Rynku i Konkurencji Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, dr Jan Rączka – prezes Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, prof. Witold Orłowski – główny doradca ekonomiczny w PricewaterhouseCoopers oraz prof. Andrzej Mizgajski – prezes Fundacji Green Cross Poland, pracownik Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Instytut na rzecz Ekorozwoju
www.ine-isd.org.pl

Opracowania wyników badań na temat świadomości ekologicznej można pobrać ze strony Instytutu na rzecz Ekorozwoju pod adresem:
http://www.ine-isd.org.pl/lang/pl/page/raporty/id/40/.