Dokument do pobrania w pliku pdf: Poglądy partii politycznych na politykę energetyczną Polski tuż przed wyborami parlamentarnymi 2011.

W pytaniach szczególnie uwzględniono temat efektywności energetycznej. Instytut na rzecz Ekorozwoju wraz z Koalicją Klimatyczną starał się określić priorytety działań partii w czasie przyszłej kadencji parlamentu. Ankieta sprawdzała także stosunek partii politycznych do udziału społeczeństwa obywatelskiego w podejmowaniu decyzji dotyczących przyszłości sektora energetycznego w Polsce.

Badanie realizowane było we wrześniu 2011 roku, na kilka tygodni przed wyborami. Miało ono formę ankiety zamkniętej i było kierowane do partii politycznych startujących w wyborach parlamentarnych we wszystkich okręgach. Ankieta przekazywana była bezpośrednio lub w formie mailowej do komitetów wyborczych. Większość z dwudziestu dwóch pytań w niej zawartych pozwalała jedynie na dwa warianty odpowiedzi: "tak" lub "nie". W dwóch zagadnieniach respondenci mieli uszeregować kwestie od, ich zdaniem, najważniejszych do najmniej ważnych.

Z siedmiu partii objętych badaniem odpowiedzi udzieliły cztery: Platforma Obywatelska PO), Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL), Ruch Poparcia Palikota (RPP) oraz Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD), z którego list startuje także Partia Zielonych 2004. Dwie pierwsze wymienione ugrupowania w momencie badania tworzyły koalicję rządzącą. Polska Partia Pracy oraz ugrupowanie Polska Jest Najważniejsza, mimo wielokrotnych próśb, nie wypełniły ankiety nie podając przyczyny.

W odpowiedzi na ankietę Prawo i Sprawiedliwość (PiS) – tworzące drugi co do wielkości klub parlamentarny mijającej kadencji, wydało oświadczenie o następującej treści: "Prawo i Sprawiedliwość domaga się renegocjacji pakietu klimatyczno-energetycznego oraz rozliczenia zobowiązań wynikających z protokołu z Kioto. Po przeprowadzeniu tych negocjacji będzie możliwe udzielenie odpowiedzi na te pytania". Nieuwzględnienie opinii największej obecnie partii opozycyjnej odbyłoby się, zdaniem organizatorów badania ankietowego, ze szkodą dla całego badania. W niniejszym raporcie uwzględnione zatem zostały poglądy tej partii wyrażane w programie wyborczym, na stronie internetowej lub podczas wystąpień medialnych działaczy. Z oczywistych względów opinie te przedstawione zostały tylko odnośnie pytań, na które udało się znaleźć jednoznaczne odpowiedzi w wymienionych źródłach.

Wyniki

1. Ocena dotychczasowych prac parlamentu i działań rządu w zakresie polityki energetycznej

1.1. Polityka międzynarodowa

• Największe partie opozycyjne mijającej kadencji nie akceptują międzynarodowej polityki energetycznej i klimatycznej rządu. Prawo i Sprawiedliwość w swoim programie wyborczym zaznacza, że błędem obecnego rządu było podpisanie pakietu klimatyczno-energetycznego. Sojusz Lewicy Demokratycznej wspólnie z Zielonymi 2004 opowiada się za pełniejszą realizacją przez polski rząd zobowiązań międzynarodowych. Partie wchodzące w skład Rady Ministrów z oczywistych względów popierają tę politykę. Za właściwą uznaje ją również Ruch Poparcia Palikota.

• Odkąd w czerwcu 2011 roku na posiedzeniu Rady Europy Polska zgłosiła veto wobec przyjęcia 25% celu redukcyjnego do 2020 roku, wzmocniła ona wśród państw członkowskich swoją opinię kraju bardzo nieprzychylnego ambitnej polityce klimatycznej UE. Tymczasem w badaniu aż trzy partie (w tym jedna mająca większość w rządzie) zaznaczyły, że popierają politykę unijną oraz 30% cel redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2020 roku. Przeciwnego zdania były tylko Polskie Stronnictwo Ludowe, w ówczesnym rządzie kontrolujące resort gospodarki oraz Prawo i Sprawiedliwość.

• Ugrupowania jednogłośnie zgadzają się z ambitną polityką unijną w zakresie efektywności energetycznej oraz z wprowadzeniem wiążącego 20% celu oszczędności energii do 2020 roku. Nieznana jest jednak opinia Prawa i Sprawiedliwości dotycząca tego celu.

1.2. Polityka wewnętrzna

• Cele polityki energetycznej obecnego rządu nie znajdują uznania wśród partii opozycyjnych. Zadowolone są z nich wyłącznie partie rządzące – Platforma Obywatelska i Polskie Stronnictwo Ludowe.

• W ramach oceny polityki energetycznej rządu jedynie Platforma Obywatelska jest zadowolona z dotychczasowych działań promujących wykorzystywanie energii odnawialnej w Polsce. Nawet współrządzący i kierujący resortem gospodarki PSL przyznaje, że działania te nie były wystarczające.

• Wysoką akceptacją partii cieszy się natomiast decyzja rządu o budowie elektrowni jądrowej w Polsce. Przeciwny jest jej jedynie Sojusz Lewicy Demokratycznej.

• Niemal jednogłośne jest także poparcie partii dla polityki rządu w zakresie pomocy rozwojowej oraz humanitarnej dla obszarów dotkniętych skutkami katastrof klimatycznych. Krytycznie odnosi się do niej jedynie Prawo i Sprawiedliwość.

1.3. Polityka zwiększania efektywności energetycznej

• Działania rządu w zakresie zwiększania efektywności energetycznej popierają tylko partie wchodzące aktualnie w jego skład: Platforma Obywatelska i Polskie Stronnictwo Ludowe.

• Wszystkie partie są natomiast zgodne co do zasadności wprowadzenia w Polsce białych certyfikatów – mechanizmu rynkowego wspierającego efektywność energetyczną u odbiorców energii.

2. Priorytety partii w zakresie polityki energetycznej w parlamencie przyszłej kadencji

Poniżej w kolejności od najważniejszych do najmniej ważnych zostały przedstawione działania, jakie według partii politycznych należy podjąć w polityce energetycznej. W tej części badania niestety nie można było uwzględnić poglądów ugrupowania Prawo i Sprawiedliwość.

Platforma Obywatelska:

1. Wsparcie dla efektywności energetycznej w produkcji energii
2. Wsparcie dla rozwoju gazu łupkowego
3. Wsparcie dla odnawialnych źródeł energii
4. Wsparcie dla rozwoju energetyki jądrowej
5. Rozbudowa i modernizacja sieci przesyłowych
6. Wsparcie dla efektywności energetycznej u odbiorców końcowych
7. Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych
8. Walka z ubóstwem energetycznym
9. Wsparcie dla technologii "czystego węgla" (np. CCS) 
10. Inne: Wprowadzenie inteligentnych sieci tzw. "smart grid".

Polskie Stronnictwo Ludowe:

1. Wsparcie dla rozwoju gazu łupkowego
2. Wsparcie dla efektywności energetycznej w produkcji energii
3. Wsparcie dla efektywności energetycznej u odbiorców końcowych
4. Wsparcie dla odnawialnych źródeł energii
5. Rozbudowa i modernizacja sieci przesyłowych
6. Walka z ubóstwem energetycznym
7. Wsparcie dla technologii „czystego węgla"(np. CCS)
8. Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych
9. Wsparcie dla rozwoju energetyki jądrowej

Ruch Poparcia Palikota:

1. Wsparcie dla odnawialnych źródeł energii
2. Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych
3. Rozbudowa i modernizacja sieci przesyłowych
4. Wsparcie dla efektywności energetycznej u odbiorców końcowych
5. Wsparcie dla rozwoju gazu łupkowego
6. Wsparcie dla efektywności energetycznej w produkcji energii
7. Wsparcie dla technologii "czystego węgla"(np. CCS)
8. Wsparcie dla rozwoju energetyki jądrowej
9. Walka z ubóstwem energetycznym

Sojusz Lewicy Demokratycznej:

1. Inne: budowanie demokracji energetycznej – inteligentnej energetyki prosumenckiej, gdzie każda/y staje się jednocześnie producentem i konsumentem energii
2. Walka z ubóstwem energetycznym
3. Wsparcie dla efektywności energetycznej w produkcji energii
4. Wsparcie dla efektywności energetycznej u odbiorców końcowych
5. Rozbudowa i modernizacja sieci przesyłowych
6. Wsparcie dla odnawialnych źródeł energii
7. Wsparcie dla rozwoju gazu łupkowego
8. Wsparcie dla technologii "czystego węgla"(np. CCS)
9. Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych

Sumując opinie wszystkich partii kwalifikacja działań od najbardziej do najmniej ważnych wygląda następująco:

1. Wsparcie dla efektywności energetycznej w produkcji energii
2. Wsparcie dla odnawialnych źródeł energii
3. Wsparcie dla rozwoju gazu łupkowego
4. Wsparcie dla efektywności energetycznej u odbiorców końcowych
5. Rozbudowa i modernizacja sieci przesyłowych
6. Walka z ubóstwem energetycznym
7. Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych
8. Wsparcie dla rozwoju energetyki jądrowej
9. Wsparcie dla technologii „czystego węgla"(np. CCS)

3. Popierane przez partie mechanizmy poprawy efektywności energetycznej

3.1. Najbardziej i najmniej skuteczne narzędzia zwiększenia efektywności energetycznej

Komitety wyborcze wskazały, które z podanych metod zwiększenia efektywności wykorzystania energii uważają za najbardziej i najmniej efektywne. Wybrane mechanizmy zaprezentowane zostały w kolejności od najbardziej do najmniej istotnych. Również w tym pytaniu nie można było zaprezentować poglądów Prawa i Sprawiedliwości.

Platforma Obywatelska:

1. Mechanizmy rynkowe (np. mechanizm białych certyfikatów)
2. Dofinansowanie projektów z funduszy celowych (np. fundusz termomodernizacyjny)
3. Rozwiązania fiskalne (np. ulgi podatkowe dla urządzeń o wysokiej klasie energetycznej)
4. Regulacje prawne (np. ustawowy obowiązek oszczędności energii dla przedsiębiorstw)
5. Kampanie informacyjne i edukacyjne

Polskie Stronnictwo Ludowe:

1. Mechanizmy rynkowe (np. mechanizm białych certyfikatów)
2. Rozwiązania fiskalne (np. ulgi podatkowe dla urządzeń o wysokiej klasie energetycznej)
3. Dofinansowanie projektów z funduszy celowych (np. fundusz termomodernizacyjny)
4. Regulacje prawne (np. ustawowy obowiązek oszczędności energii dla przedsiębiorstw)
5. Kampanie informacyjne i edukacyjne

Ruch Poparcia Palikota:

1. Kampanie informacyjne i edukacyjne
2. Rozwiązania fiskalne (np. ulgi podatkowe dla urządzeń o wysokiej klasie energetycznej)
3. Regulacje prawne (np. ustawowy obowiązek oszczędności energii dla przedsiębiorstw)
4. Mechanizmy rynkowe (np. mechanizm białych certyfikatów)
5. Dofinansowanie projektów z funduszy celowych (np. fundusz termomodernizacyjny)

Sojusz Lewicy Demokratycznej:

1. Mechanizmy rynkowe (np. mechanizm białych certyfikatów)
2. Dofinansowanie projektów z funduszy celowych (np. fundusz termomodernizacyjny)
3. Rozwiązania fiskalne (np. ulgi podatkowe dla urządzeń o wysokiej klasie energetycznej)
4. Regulacje prawne (np. ustawowy obowiązek oszczędności energii dla przedsiębiorstw)
5. Kampanie informacyjne i edukacyjne

Komitet wyborczy Sojuszu Lewicy Demokratycznej uzasadnił wybór trzech narzędzi poprawy efektywności energetycznej jako tak samo ważnych argumentując, że konieczny jest "miks" różnych instrumentów stosowanych do różnych grup docelowych (np. dofinansowanie w większym stopniu jest potrzebne grupom o niższych dochodach, mechanizmy rynkowe i fiskalne – grupom o wyższych dochodach).

Gdyby podsumować wybory wszystkich ugrupowań, za najważniejsze mechanizmy uznałyby one (w kolejności według najbardziej istotnych):

1. Mechanizmy rynkowe
2. Rozwiązania fiskalne
3. Dofinansowanie projektów z funduszy celowych
4. Regulacje prawne
5. Kampanie informacyjne i edukacyjne

3.2. Poparcie dla działań efektywnościowych w sektorze publicznym

• Komitety wyborcze są zgodne, że sektor publiczny powinien mieć obowiązek oszczędzania energii.

• Również nie ma sprzeczności co do tego, że powinien istnieć obowiązek uwzględniania kryteriów środowiskowych przy zamówieniach publicznych.

3.3. Działania na rzecz efektywności energetycznej w budownictwie

• Sprzeciwu nie budzi także kwestia stałego dofinansowania funduszu termomodernizacji i remontów.

• Wszystkie partie biorące udział w ankiecie byłyby skłonne wprowadzić politykę fiskalną przyjazną rozwiązaniom proefektywnościowym w budownictwie. W jej ramach niższym opodatkowaniem lub zwolnieniem z podatków cieszyłyby się produkty i usługi o wysokiej efektywności energetycznej.

3.4. Działania zmierzające do poprawy efektywności energetycznej transportu

• Wszystkie partie uważają, że należy wzmocnić rolę planowania przestrzennego, tak aby mógł rozwijać się w Polsce bardziej przyjazny środowisku transport publiczny.

• Podobnie, wszystkie uważają, że na obszarach silnie zurbanizowanych transport publiczny powinien rozwijać się kosztem prywatnego.

• Kontrowersje wywołuje jednak pytanie czy kolej powinna być faworyzowana względem transportu drogowego. Koalicja rządząca jest przeciwnego zdania. Taki postulat popierają natomiast SLD i RPP.

4. Współpraca z organizacjami pozarządowymi

• Wszystkie ugrupowania uważają, że organizacje pozarządowe powinny brać czynny udział w decyzjach rządu. Chciałyby, aby NGO-sy w postaci stron lub w roli ekspertów partycypowały w pracach nad aktami prawnymi dotyczącymi energetyki. Żadna z partii biorących udział w ankiecie nie zaznaczyła odpowiedzi, że przewiduje "jedynie konsultacyjną rolę organizacji pozarządowych".

• Koalicja rządząca, w przeciwieństwie do opozycji wysoko ocenia debatę publiczną dotyczącą przyszłości energetyki.

• Tylko Platforma Obywatelska neguje potrzebę szerokiej debaty społecznej na temat rozwoju energetyki jądrowej w Polsce oraz nie chce referendum w tej sprawie.

• Wszystkie partie są zgodne, co do tego, że samorządy lokalne powinny odgrywać większe znaczenie w zaspokajaniu potrzeb energetycznych społeczeństwa.

Wnioski

Efektywność energetyczna cieszy się przychylnością wszystkich partii politycznych biorących udział w badaniu. To właśnie wsparcie efektywnego wytwarzania energii jest działaniem cieszącym się średnio najwyższym priorytetem w przyszłej polityce energetycznej. Partie za ważne uważają też próby zwiększenia efektywności energii u odbiorców końcowych. Do realizacji obydwu zadań ugrupowania najchętniej sięgałyby po środki pozytywne – mechanizmy rynkowe (np. białe certyfikaty) oraz rozwiązania podatkowe wspierające urządzenia i usługi cechujące się wysoką efektywnością. Najniższym uznaniem spośród narzędzi zwiększania efektywności cieszą się kampanie informacyjne i edukacyjne. Mniej chętnie partie wprowadzałyby również prawne obowiązki uzyskiwania efektywności energetycznej, choć nie są przeciwne takim metodom – wszystkie ugrupowania zgodziłyby się na wiążący, 20% cel efektywności energetycznej oraz uważają, że powinien istnieć ustawowy obowiązek oszczędzania energii w sektorze publicznym.

Większe kontrowersje budzą inne działania z zakresu polityki energetycznej. Spośród partii opozycyjnych tylko Ruch Poparcia Palikota popiera międzynarodową politykę energetyczną rządu. Największe partie opozycyjne uważają, że jest ona za bardzo lub za mało zbieżna z polityką unijną. Opozycja nie akceptuje także kierunków prowadzenia krajowej polityki energetycznej. Niezadowolenie wywołuje stan promocji odnawialnych źródeł energii oraz polityka efektywności energetycznej, za to niskim priorytetem wśród partii cieszą się tak mocno promowane przez rząd technologie czystego "węgla". Duże poparcie wśród przeciwników politycznych ma decyzja rządu o budowie elektrowni jądrowej. Sprzeciwia się jej jedynie Sojusz Lewicy Demokratycznej tworzący wspólną listę z Zielonymi 2004. Za to wszystkie partie z wyjątkiem Platformy Obywatelskiej krytycznie oceniają debatę publiczną w Polsce towarzyszącą decyzji o tworzeniu energetyki jądrowej i opowiadają się za referendum w tej sprawie.

Przy założeniu, że ugrupowania biorące udział w ankiecie miałyby swoją reprezentację w przyszłym parlamencie i udałoby im się osiągnąć międzypartyjny kompromis w zakresie długofalowej polityki energetycznej Polski, w ciągu najbliższych czterech lat należałoby się spodziewać następujących zmian w zakresie polityki energetycznej w naszym kraju:

• Przyjęcia przez Polskę 20% wiążącego celu efektywności energetycznej na poziomie UE.
• Znaczącego zwiększenia wsparcia dla rozwoju odnawialnych źródeł energii.
• Wsparcia rządu dla zwiększenia efektywności energetycznej w Polsce, w tym przedsięwzięcie różnorodnych środków zachęcających do zwiększania efektywności, kupowania energooszczędnych usług i produktów, a także wprowadzenia obowiązku oszczędzania energii w wybranych sektorach.
• Kierowania szczególnej uwagi na kwestie wsparcia wydobycia gazu łupkowego, a zarazem spadku zainteresowania rządu tzw. czystymi technologiami węglowymi oraz energetyką jądrową.
• Poddania koncepcji budowy elektrowni atomowej szerokiej debacie społecznej zakończonej referendum.
• Zwiększenia roli samorządów lokalnych w prowadzeniu polityki energetycznej.

Uwaga: Poglądy PiS, które nie udzieliło odpowiedzi na pytania Koalicji Klimatycznej, określone zostały na podstawie "Polska Nowoczesna, Polska Solidarna, Polska Bezpieczna" – programu wyborczego Prawa i Sprawiedliwości, oraz głosowań sejmowych nad ustawą o efektywności energetycznej.

***

Instytut na rzecz Ekorozwoju (InE) jest pozarządową organizacją typu think-tank powstałą w 1990 roku z inicjatywy kilku członków Polskiego Klubu Ekologicznego, działającą w formule fundacji. InE zajmuje się promowaniem i wdrażaniem zasad oraz rozwiązań służących zrównoważonemu rozwojowi Polski. Więcej informacji: www.ine-isd.org.pl.

Koalicja Klimatyczna jest porozumieniem 22 polskich organizacji pozarządowych. Jej misją jest wspólne działanie w celu zapobiegania wywoływanym przez człowieka zmianom klimatu dla dobra ludzi i środowiska. Więcej informacji dostępne jest na stronie: www.koalicjaklimatyczna.org.