Podczas warsztatów na temat gazu łupkowego, zorganizowanych przez Koalicję Klimatyczną w kwietniu br., Saya Kitasei, analityk projektu Worldwatch Institute „Natural Gas and Sustainable Energy Initiative” („Gaz ziemny a zrównoważona energetyka”) przekonywała, że gaz z łupków może pełnić rolę sojusznika energii odnawialnych, jako że ma szersze zastosowanie niż węgiel czy atom, a energię pozyskuje się z niego szybciej przy równoczesnej niższej emisji gazów cieplarnianych. Przypomniała ona również, że gaz łupkowy może uniezależnić Polskę od dostaw gazu z Rosji, a równocześnie stwarza pole do inwestycji dla międzynarodowych koncernów zainteresowanych wydobywaniem surowca.

Jednak żeby mogła mieć miejsce bezpieczna eksploatacja złóż gazu łupkowego, należy spełnić szereg warunków i brać pod uwagę liczne zagrożenia związane z tego typu przedsięwzięciem. Surowiec ten musi być wydobywany w sposób odpowiedzialny, w przeciwnym razie narastać będą negatywne efekty jego wydobycia, które już teraz dają się we znaki wielu społecznościom, w których sąsiedztwie przeprowadza się odwierty. Zagrożenia obejmują przede wszystkim wycieki gazu, eksplozje, zanieczyszczenie gleby i wód gruntowych, w tym wody pitnej, a także zjawiska sejsmiczne.

Jak wynika z raportu "Addressing the Environmental Risks Associated with Hydraulic Fracturing", podstawą rzetelnej oceny źródeł i skali zagrożeń związanych z wydobywaniem gazu jest dokładne zapoznanie się z technologiami stosowanymi podczas eksploatacji oraz znajomość zabezpieczeń pozwalających zapobiegać szkodom dla środowiska. Autorzy raportu opisują najważniejsze zagrożenia, jakie stwarza dla środowiska gaz łupkowy oraz związane z nimi dobre praktyki, które sprawdziły się w Stanach Zjednoczonych.

Zanieczyszczenie wód gruntowych – jedna z głównych obaw związanych z wydobyciem gazu niekonwencjonalnego dotyczy przeprowadzanego pod ziemią szczelinowania hydraulicznego, które może doprowadzić do powstania szczelin sięgających daleko poza obszar docelowy, aż do formacji wodonośnych. W efekcie metan, związki chemiczne naturalnie występujące w skałach, a także substancje zawarte w wodzie wykorzystanej w procesie szczelinowania mogą się przedostać do wody pitnej. Niemniej, w USA większość złóż gazu łupkowego dzieli od formacji wodonośnych tysiące metrów skały (wyjątek stanowią płytkie złoża Antrim i New Albany). Osobne zagrożenie dla zasobów wodnych stanowią nieszczelne odwierty. Jeśli przestrzeń przy ścianie otworu nie jest odpowiednio uszczelniona, toksyczne substancje mogą przedostać się bezpośrednio do formacji wodonośnych. W USA istnieje szereg narzędzi służących zminimalizowaniu ryzyka przecieków: baza dobrych praktyk uaktualniana regularnie przez Amerykański Instytut Naftowy (American Petroleum Institute – API), lokalne regulacje prawne określające wymagane standardy stali i cementu stosowanych w otworach wiertniczych, a przede wszystkim regularne testowanie stosowanych technologii i monitorowanie przeprowadzanych operacji.

Erupcje gazu – przeprowadzanie odwiertów na obszarach, gdzie występuje zwiększone ciśnienie węglowodorów lub wtłaczanie płynów pod ciśnieniem podczas szczelinowania hydraulicznego wiąże się z zagrożeniami dla środowiska i dla społeczeństwa. Świadczą o tym między innymi wybuchy, które miały miejsce w Pensylwanii i Wirginii Zachodniej. Zdaniem operatorów szybu w Pensylwanii spowodowane były one niewydolnością głowic przeciwerupcyjnych w obliczu ciśnienia wyższego niż przewidywane, natomiast podczas odwiertu w Wirginii Zachodniej napotkano na niespodziewanie płytko zlokalizowane złoże metanu, w momencie gdy głowica przeciwerupcyjna nie została jeszcze zainstalowana. Tego typu wypadki zwracają uwagę na potrzebę ciągłego kształcenia pracowników stacji wydobywczych i przygotowywanie ich do odpowiedniego reagowania w sytuacjach awaryjnych.

Zagrożenia sejsmiczne – bardzo istotne jest ciągłe monitorowanie zjawisk sejsmicznych – nie można dopuścić do tego, aby mikrowstrząsy wywołane szczelinowaniem wystąpiły poza złożem gazu. Mimo że większość wstrząsów jest nieodczuwalna nawet przez sejsmografy, w latach 2008-2009 w Teksasie zarejestrowano trzęsienia ziemi o sile nawet 3,3 stopni w skali Richtera. Równocześnie w USA w 2009 roku monitorowano zaledwie 3% z ponad 75 000 operacji wydobywczych. Częstszy i bardziej konsekwentny monitoring jest niezbędny dla lepszego zrozumienia mechanizmów, które sprawiają, że wtłaczanie pod ziemię wody może spowodować zaskakująco silne zjawiska sejsmiczne. Mógłby on również wpłynąć na opinię publiczną i zwiększyć zaufanie społeczeństwa do technik w rodzaju szczelinowania hydraulicznego.

Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gleby – podczas wydobywania gazu łupkowego używa się wielu substancji chemicznych oraz wytwarza ogromne ilości odpadów zarówno ciekłych, jak i stałych. Należy więc podjąć odpowiednie działania, aby uniknąć zanieczyszczeń wód powierzchniowych i gleby podczas ich transportu, przechowywania i wywozu. Szczególną uwagę należy poświęcić wodzie, która wraca na powierzchnię po procesie szczelinowania – może ona zawierać wysokie stężenie soli mineralnych, arszenik, benzen, rtęć, a nawet związki radioaktywne. W związku z tym przed rozpoczęciem prac wydobywczych należy się upewnić, że dostępne są odpowiednie miejsca do składowania tego typu odpadów.

Pozostałe zagrożenia budzące niepokój wśród społeczeństwa to rozrastanie się infrastruktury, zanieczyszczenie powietrza, nadmierne zużycie wody oraz hałas. Jednak zdaniem autorów raportu dostępne są rozmaite metody zapobiegania negatywnym skutkom eksploatacji złóż gazu łupkowego i nie musi być ona ani uciążliwa, ani niebezpieczna dla środowiska. Najważniejsze jest odpowiednie przygotowanie i świadomość, że środki bezpieczeństwa mogą być bardzo kosztowne, ale należy w nie inwestować.

Raport (w języku angielskim) dostępny jest pod adresem: www.efdsystems.org/Portals/25/Hydraulic%20Fracturing%20Paper%20-%20World%20Watch.pdf

Agata Golec, ChronmyKlimat.pl
na podstawie raportu "Addressing the Environmental Risks Associated with Hydraulic Fracturing" autorstwa Marka Zobacka, Sayi Kitasei, Brada Copithorne’a