Pomimo że „sezon grzewczy” w Polsce nie jest ograniczony konkretnymi datami, a jego długość zależy od warunków pogodowych, umownie przyjmuje się, że okres ten trwa od października do marca. Teoretycznie centralne ogrzewanie włączane jest, jeśli przez trzy kolejne dni temperatura utrzymuje się poniżej 10 st. C. W praktyce, wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe mogą same decydować, kiedy uruchomią system grzewczy – przeważnie na wniosek mieszkańców. Wiele osób, martwiąc się kosztami ogrzewania, jak najdłużej stara się odwlec decyzję o „odkręceniu” kaloryferów.

Nie można jej jednak zbyt długo przeciągać, bo zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2002 Nr 75 poz. 690), w pokojach mieszkalnych, przedpokojach, kuchni należy zapewnić temperaturę powietrza nie niższa niż 20 st. C., a w łazienkach – minimum 24 st. C.

Po ciepłym, a często upalnym lecie, jesienny spadek temperatur to okres powrotu do dyskusji o ubóstwie energetycznym [1]. W gospodarstwach domowych borykających się z tym problemem powraca konieczność dokonywania niełatwych wyborów – do jakiego stopnia można ograniczyć komfort cieplny, aby jak najbardziej obniżyć koszty ogrzewania, na co w pierwszej kolejności przeznaczyć pieniądze z domowego budżetu, które wydatki są najpilniejsze – czy w priorytetach tych będzie miejsce na wydatki związane z ogrzewaniem.

Jakie są przyczyny ubóstwa energetycznego?

Najistotniejsze to: zły stan techniczny budynku mieszkalnego, niewystarczający poziom efektywności energetycznej oraz niska sprawność systemów grzewczych. Najskuteczniejszym i wydawałoby się najprostszym rozwiązaniem jest więc przeprowadzenie kompleksowej termomodernizacji. Wyższy standard cieplny budynku przekłada się bowiem bezpośrednio na oszczędności w kosztach ogrzewania. Dlaczego w praktyce nie jest to jednak takie łatwe? Odpowiedź jest prosta – finanse. Kolejną istotną przyczyną występowania ubóstwa energetycznego jest bowiem sytuacja materialna gospodarstwa domowego. W budynkach o złym stanie technicznym mieszkają przeważnie osoby i rodziny o niższych dochodach, często z ledwością wystarczających na bieżące potrzeby. W takiej sytuacji plany remontowe schodzą na dalszy plan i w rezultacie nie są realizowane.

Niezbędne jest wtedy zewnętrzne wsparcie finansowe dedykowane podnoszeniu efektywności energetycznej budynków mieszkalnych. Niestety, mimo że ponad 86% [2] osób borykających się z problemem ubóstwa energetycznego zamieszkuje domy jednorodzinne – dla tego typu budynków brakuje mechanizmów wsparcia finansowego.

Kto może liczyć na wsparcie?

W trochę lepszej sytuacji są wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe, które mogą ubiegać się o premię termomodernizacyjną w ramach Funduszu Termomodernizacji i Remontów (FTiR). Jak pokazało badanie Instytutu na rzecz Ekorozwoju przeprowadzone dla fundacji Habitat for Humanity mechanizm ten jest doceniany i wykorzystywany przez spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe. Głównym jego problemem jest jednak warunek zaciągnięcia kredytu oraz w drugiej kolejności – wysokość premii, która jest traktowana jako zachęta, swoistego rodzaju „wisienka na torcie” – pokrywa jedynie odsetki od kredytu, który dany podmiot i tak musi spłacić. To niestety uniemożliwia skorzystanie z FTiR przez małe i niezamożne wspólnoty i spółdzielnie finansowe, które z przyczyn ekonomicznych nie mają możliwości zaciągnięcia kredytu.

Pomocny może się w tej sytuacji okazać konkurs ogłoszony przez NFOŚiGW w ramach poddziałania 1.3.2 Wspieranie efektywności energetycznej w sektorze mieszkaniowym w Priorytecie I Wspieranie efektywności energetycznej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014–2020. Jego celem jest głęboka i kompleksowa modernizacja energetyczna budynków wielorodzinnych, a skierowany jest on do wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych. Tu niestety napotykamy na kolejne ograniczenie – beneficjentami mogą być jedynie podmioty z obszarów wskazanych w Strategiach ZIT miast wojewódzkich. [3]

Wydaje się, że najistotniejsza z perspektywy potencjalnych uczestników konkursu jest forma wsparcia, którą jest mechanizm łączący pożyczkę z bezzwrotną dotacją, przy czym maksymalny poziom dofinansowania nie może przekroczyć 85%. Wnioski można składać jeszcze do końca października, a więcej informacji na temat konkursu dostępnych jest na stronie poświęconej programowi POIIŚ.

Dlaczego to takie istotne?

Zgodnie z danymi GUS w roku 2012, zaledwie połowa (54%) polskich mieszkań znajdowała się w budynkach ocieplonych. Liczba ta pokazuje jak wiele jest jeszcze do zrobienia. Dodatkowo, część już ocieplonych budynków powinna zostać poddana ponownej termomodernizacji - wcześniejsze prace nie zostały przeprowadzone w sposób optymalny i budynki te nadal mają zbyt duże zapotrzebowanie na energię. Jeśli chodzi o domy jednorodzinne to sytuacja jest dużo gorsza – niemal ¾ (72%) ogółu to budynki o niskim i bardzo niskim (38%) standardzie.[4] Dlaczego to takie istotne? Zgodnie z danymi Agencji Rynku Energii ok. 70% całkowitej energii zużywanej w gospodarstwie domowym przypada właśnie na ogrzewanie budynków. Zatem stan techniczny i poziom efektywności energetycznej budynków ma bezpośrednie przełożenie na koszty energii.

Stałe podnoszenie poziomu efektywności energetycznej, traktowanej przez wielu ekspertów jako kolejne paliwo, nie tylko przyczynia się do poprawy jakości życia, ale również do rozwoju gospodarczego. Działanie to powinno być zatem jednym z priorytetów polityki, a fundusze dedykowane jego realizacji powinny być dostępne, w szczególności dla osób i podmiotów najbardziej ich potrzebujących.

Aleksandra Stępniak
Instytut na rzecz Ekorozwoju

[1] Jak pisałam już w artykule Cieplejsze oblicze ubóstwa energetycznego – niesłusznie temat ubóstwa energetycznego pomijany jest latem. Utrzymanie odpowiedniej temperatury upalnym latem wymaga bowiem zwiększonych wydatków na energię elektryczną.
[2] D. Owczarek, A. Miazga, Ubóstwo energetyczne w Polsce – definicja i charakterystyka społeczna grupy, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa, 2015
[3] „Na szczęście” strategie te nie obejmują jedynie obszaru miasta, ale całej aglomeracji miejskiej.
[4] O. Rapf, C. Marian, F.A.Fata, Finansowanie poprawy efektywności energetycznej budynków w Polsce, Raport Buildings Performance Institute Europe, 2016 (dane pierwotne pochodzą z: Efektywność energetyczna w Polsce Przegląd 2013, Kraków 2014)

Więcej o problematyce ubóstwa energetycznego na podstronie tematycznej: http://chronmyklimat.pl/projekty/ubostwo-energetyczne/czym-jest-ubostwo-energetyczne