Dysponując takim zapasem w stosunku do przyjętych zobowiązań redukcyjnych, Polska jest jednym z krajów Unii Europejskiej, na którego terytorium mogą być i są realizowane przewidziane w Protokole z Kioto mechanizmy projektowe, tj.: projekty wspólnych wdrożeń (Joint Implementation - JI) oraz wdrożony za pomocą Systemu Zielonych Inwestycji (Green Investment Scheme - GIS) międzynarodowy handel emisjami (International Emissions Trading - IET). Oba mechanizmy prowadzą do dalszych redukcji emisji gazów cieplarnianych.

System Zielonych Inwestycji (GIS)

Na mocy art. 17 Protokołu z Kioto, który wprowadza mechanizm międzynarodowego handlu emisjami, Polska ma prawo do sprzedaży swojej nadwyżki jednostek przyznanej emisji (Assigned Amount Units - AAUs) innym państwom, które mogą mieć problem z wywiązaniem się z celów redukcyjnych zapisanych w Protokole. Chociaż Protokół z Kioto nie definiuje metod redukcji, spadek emisji gazów cieplarnianych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej politycznie uważany jest m.in. przez państwa starej UE za „sztuczny” (tzw. „hot air”), gdyż ich zdaniem nie wynikał on ze świadomej polityki proekologicznej państw. Odpowiedzią na te zarzuty jest właśnie tak skonstruowany mechanizm sprzedaży nadwyżki AAUs, który jednocześnie gwarantuje, że państwo sprzedające ulokuje pieniądze pochodzące z ww. sprzedaży na cele związane z ochroną środowiska, a szczególnie na działania związane z ograniczaniem negatywnych skutków zmian klimatu i prowadzące do dalszych redukcji emisji gazów cieplarnianych.

W związku z tym zaistniała potrzeba stworzenia w Polsce odpowiedniego systemu, który umożliwi przekazywanie środków z ww. sprzedaży na cele związane z ochroną klimatu, a szczególnie na projekty prowadzące do dalszych redukcji emisji. Utworzony System Zielonych Inwestycji umożliwia zazielenianie sprzedawanych jednostek (tzw. greening), co oznacza, że środki uzyskane ze sprzedaży jednostek mogą być przeznaczone na projekty, które bezpośrednio redukują emisje gazów cieplarnianych, tzw. twarde zazielenianie (hard greening), bądź też projekty, które pośrednio przyczyniają się do redukcji emisji, poprzez szeroko pojęte działania, tj. budowanie polityk, strategii, edukację, czyli projekty, w których redukcje nie są mierzalne – tzw. miękkie zazielenianie (soft greening). Należy podkreślić, że do tej pory mechanizm ten nie został formalnie usankcjonowany w prawie międzynarodowym, ale poszczególne państwa zaczęły wdrażać własne systemy ze względu na fakt, iż dla potencjalnych kupujących jest to warunek konieczny do zawarcia umowy. Poza Polską system GIS stworzyły, m.in. Czechy, Węgry, Litwa, Łotwa.

System Zielonych Inwestycji (GIS) w Polsce został utworzony na mocy ustawy z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji1. Jednostką odpowiedzialną za wdrażanie systemu jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który został tzw. Krajowym Operatorem GIS. Natomiast nadzór nad Krajowym Operatorem oraz negocjacje w sprawie sprzedaży jednostek AAUs z partnerami zagranicznymi prowadzi Ministerstwo Środowiska. Do tej pory podpisano cztery umowy na sprzedaż jednostek AAUs, na łączną kwotę ok. 80 mln Euro. Pierwsza umowa podpisana w listopadzie 2009 r. z Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju (EBOR) działającym na rzecz Rządu Hiszpanii opiewała na kwotę 25 mln Euro, a kolejne umowy, z partnerami japońskimi reprezentującymi sektor prywatny, zostały podpisane w marcu oraz w kwietniu 2010 r. Ostatnia umowa, z EBOR działającym na rzecz Rządu Irlandii, została podpisana w maju 2010 r. W Ministerstwie Środowiska cały czas prowadzone są negocjacje z kolejnymi partnerami zainteresowanymi zakupem polskiej nadwyżki jednostek AAUs.

Bardzo istotny z punktu widzenia wiarygodności polskiego systemu jest fakt, że środki ze sprzedaży AAUs nie trafiają do budżetu państwa, tylko na specjalnie wyodrębnione konto w NFOŚiGW, tzw. rachunek klimatyczny. Dodatkowo możliwe jest umieszczenie środków na specjalnym subkoncie w ramach rachunku klimatycznego, dotyczącym określonej transakcji sprzedaży, co zwiększa transparentność systemu dla Kupującego.

Programy priorytetowe realizowane w ramach GIS to:

Mechanizm wspólnych wdrożeń ustanowiony art. 6 Protokołu z Kioto polega na wspólnej realizacji projektów redukujących emisję gazów cieplarnianych pomiędzy tzw. krajami rozwiniętymi, ujętymi w Załączniku I do Konwencji Klimatycznej. Mechanizm ten umożliwia zaliczenie redukcji uzyskanej w wyniku inwestycji jednego kraju w innym kraju wymienionym w Załączniku I. Zasada działania tego mechanizmu opiera się na zróżnicowaniu kosztów redukcji emisji gazów w poszczególnych państwach. Państwo – inwestor zmniejsza swoje koszty redukcji emisji (w porównaniu do kosztów, jakie musiałby ponieść realizując inwestycje krajowe) i zwiększa swój limit emisji. Natomiast państwo goszczące (gospodarz projektu) zyskuje przyjazne dla środowiska, nowoczesne technologie oraz obniżoną emisję gazów cieplarnianych.

Do końca września 2010 r. Minister Środowiska zatwierdził 17 projektów wspólnych wdrożeń, z których przewidywane redukcje emisji wyniosą ok. 18,5 mln ton CO_2ekw. Cztery największe projekty realizowane w Polsce dotyczą redukcji podtlenku azotu (N₂O). Z pozostałych sektorów największe znaczenie ma gospodarka odpadami, projekty w zakresie rolnictwa i energetyki oraz projekty dotyczące ciepłownictwa i górnictwa.

Należy podkreślić, że Polska ma duże doświadczenie w realizacji projektów wspólnych wdrożeń, a w chwili obecnej zdobywamy doświadczenie we wdrażaniu nowego systemu, unikalnego w skali światowej, jakim jest System Zielonych Inwestycji. Trzeba mieć nadzieję, że doświadczenie to posłuży w przyszłości jako przykład dla krajowych projektów redukcji emisji (tzw. domestic offset projects), które miejmy nadzieję zostaną stworzone zgodnie z przepisami dyrektywy EU ETS.

Przypisy:
1. Krajowa inwentaryzacja emisji za lata 1988-2008, KASHUE, 2010
www.kashue.pl/materialy/Inwentaryzacje_krajowe/NIR_2010_Polska_27.05.2010.pdf

Izabela Zborowska

KASHUE-KOBiZE dla ChronmyKlimat.pl

Izabela Zborowska jest ekspertem w Zespole Projektów Ekologicznych w Krajowym Ośrodku Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE) w Instytucie Ochrony Środowiska w Warszawie. Od 2007 r. pełni rolę eksperta rządowego w negocjacjach klimatycznych w ramach UNFCCC, jako ekspert od mechanizmów elastycznych oraz rynku węglowego. Była członkiem Zespołu Ekspertów COP14 i COP15 oraz członkiem delegacji rządowej na Konferencję w Poznaniu i Kopenhadze. Jest specjalistą w zakresie mechanizmów elastycznych Protokołu z Kioto (JI/CDM) oraz Systemu Zielonych Inwestycji (GIS).

Zastrzeżenie: Poglądy wyrażone w artykule są własnymi autora i nie należy ich utożsamiać z oficjalnym stanowiskiem KASHUE-KOBiZE lub polskiego rządu.