Zmiany klimatu w powszechnej opinii kojarzą się głównie z topniejącymi lodowcami i huraganowymi wiatrami. I choć największy wzrost średnich temperatur dotyczy obszarów okołobiegunowych, to jednak klimat panujący w Europie również ulega przeobrażeniom. Jak pokazują krótkoterminowe ale bardzo precyzyjne prognozy Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, wzrost temperatury na terenie Polski wyniesie w latach 2011-2030 od 0,5 do 0,7°C w porównaniu do okresu 1971-1991. Możemy się także spodziewać, że zjawiska pogodowe staną się znacznie gwałtowniejsze. Długoterminowe prognozy wskazują na jeszcze dalej idące zmiany temperatury i malejącą wartość średnich rocznych opadów w Polsce. Raport Europejskiej Agencji Środowiska z 2014 roku podobnie przewiduje wyraźny wzrost intensywności i częstotliwości anomalii pogodowych. Między innymi czekają nas coraz częstsze powodzie wywoływane silnymi deszczami w Karpatach i Sudetach.

Zmieniający się klimat zmieni polskie lasy

Zmiany klimatu przełożą się bez wątpienia na stan polskich lasów, co wpłynie na całą gospodarkę. Drewno jest bowiem produktem lub surowcem w kilku istotnych branżach. Sama produkcja drewna w Polsce przyniosła w 2012 roku przychód w wysokości 7,89 mld złotych, a dochód w wysokości 296 mln złotych. Jest ono również podstawą przemysłu – produkcji papieru i mebli. Ta pierwsza gałąź wygenerowała w 2012 roku przychód w wysokości 29,44 mld złotych, z kolei działające w Polsce zakłady meblarskie – 25,89 mld zł¹.

Jak pokazuje wydawany corocznie „Raport o stanie lasów”, już teraz anomalie pogodowe mają wpływ na stan lasów w Polsce i są wskazywane jako jedno z głównych źródeł zagrożeń. Wśród najważniejszych z nich wskazuje się spadek ilości opadów w sezonie wegetacyjnym, przy jednocześnie dużych wahaniach tego wskaźnika w skali roku. Można było zaobserwować to zjawisko w maju i wrześniu 2013 roku, gdy na niektórych obszarach kraju zanotowano ilości opadów równe jedynie 20% średniej długoletniej. W przypadku maja 2013 roku przełożyło się to na trzeci stopień zagrożenia pożarowego, obowiązującego na 52% powierzchni kraju. Z drugiej strony w niektórych miesiącach tego samego roku spadło nawet dwa razy więcej wody niż zazwyczaj. Polskie lasy padają również ofiarami coraz silniejszych wiatrów, które wyrządzają najwięcej szkód spośród wszystkich czynników pogodowych. Jak pokazuje wspomniany już raport European Environment Agency, siła wiatru na terenie Polski rośnie od początku prowadzenia badań, czyli od roku 1871. W efekcie wymienionych powyżej zjawisk zagrożony jest główny produkt polskich lasów, czyli drewno sosnowe². Udział tego drzewa gwałtownie spadnie, co będzie wynikiem coraz mniej korzystnych warunków klimatycznych i wyparcia go przez bardziej ciepłolubne gatunki liściaste³. Nie możemy jednak liczyć na to, że drzewa liściaste będą bujnie rozwijały się na terenach wcześniej zajętych przez gatunki iglaste. Mają one bowiem dużo większe wymagania glebowe niż sosny, wobec czego nie będą radziły sobie tak dobrze na niskiej jakości glebach bielicowych, które stanowią podłoże w większości polskich lasów.

Utrzymanie szansy na rozwój w przyszłości

Z zagrożenia zdają sobie sprawę branże bezpośrednio zależne od produkcji drewna. Z jednej strony starają się one zminimalizować emisję gazów cieplarnianych, z drugiej natomiast – ograniczać zużycie drewna. Szeroko zakrojone działania na obu tych polach prowadzi IKEA, która w strategii People & Planet Positive stawia przed sobą ambitne założenia. Najważniejsze z nich dotyczą odnawialnych źródeł energii. Firma planuje, że do końca 2015 roku wyprodukowana przez nią energia ze źródeł odnawialnych stanowić będzie równowartość 70% mocy pobieranej z sieci. Do 2020 roku wartość ta ma osiągnąć 100%. By osiągnąć ten cel, do roku 2015 w odpowiednią infrastrukturę i innowacje zainwestowane zostanie 1,5 mld euro. Jak pokazuje Raport społeczny IKEA, do końca 2012 roku firma zrealizowała ten cel w 32%⁴. Drugim ze sposobów ograniczenia śladu węglowego jest zmniejszenie zużycia paliwa w logistyce, poprzez ograniczenie pustych przestrzeni w pojazdach. By tego dokonać, zrezygnowano z palet drewnianych i zastąpiono je papierowymi, które zajmują mniej miejsca i są lżejsze. IKEA podejmuje również działania w celu ograniczenia swojego negatywnego wpływu na drzewostan, i tak już zagrożony zmianami klimatu. Dzięki odpowiednim standardom, jakich muszą przestrzegać dostawcy, firma ma pewność, że drewno przez nią wykorzystywane nie pochodzi z lasów deszczowych, parków narodowych czy też nielegalnej wycinki. Według planów, do roku 2017 co najmniej 50% drewna wykorzystywanego przez firmę będzie pochodziło z recyklingu lub z lasów certyfikowanych przez FSC® (Forest Stewardship Council®). W roku 2013 udział ten wynosił 32,4%.

Nieco inną drogą podąża Antalis, jeden z liderów produkcji papieru i kartonu. Firma zdecydowała się w pierwszej kolejności zoptymalizować wykorzystanie surowca – czyli drewna. Działania te biegną dwutorowo. W ofercie firmy znajduje się szerokie spektrum papieru pochodzącego całkowicie lub częściowo z recyclingu lub też z drewna od certyfikowanych przez FSC® producentów. Duża część produktów jest w pełni biodegradowalna. Firma stosuje politykę „Sustainable Woodpulp and Paper Sourcing”, która zakazuje dostawcom wykorzystywania między innymi drewna nielegalnie wyciętego, pochodzącego z obszarów chronionych czy wyciętego przy złamaniu prawa zwyczajowego i/lub lokalnego. Równolegle Antalis dba o to, by klienci mieli pełną wiedzę na temat wpływu ich zakupów na środowisko. W tym celu stworzono prosty system oznaczeń, który prezentuje stopień, w jakim produkt jest przyjazny środowisku. Cechę tę określa liczba gwiazdek – im jest ich więcej, tym dany papier jest bardziej ekologiczny. Aby uzyskać pełną wiedzę o produktach, klient może wykorzystać wykres przygotowany przez firmę. Jedna jego oś wskazuje na to, jak ekologiczny surowiec został wykorzystany, a druga – jak przyjazny środowisku był proces produkcji. Dla przykładu papier oznaczony czteroma gwiazdkami został wyprodukowany z drewna certyfikowanego przez FSC® przy poszanowaniu normy ISO 14 000⁵. Klient może również skorzystać z przygotowanych przez firmę kalkulatorów, które pozwalają mu obliczyć wpływ zużycia przez niego papieru na środowisko. Informacje te dotyczą m.in. emisji CO₂ podczas produkcji, zużycia wody, drewna czy energii elektrycznej.

Działania na rzecz ograniczenia zmian klimatu i ochrony lasów podejmują również inne firmy korzystające z zasobów drewna. Sieć Leroy Merlin już w ponad połowie swoich sklepów wykorzystuje wyłącznie energię pochodzącą ze źródeł odnawialnych. Firma dba także o edukację ekologiczną w szkołach i otoczeniu sklepów. Coraz więcej produktów sieci jest przyjaznych środowisku⁶. CEMEX Polska, choć bezpośrednio nie wykorzystuje drewna, to poprzez swoje działania wydobywcze ma negatywny wpływ m.in. na wody gruntowe czy glebę. Kierownictwo przedsiębiorstwa – jednego z liderów produkcji cementu, betonu i innych materiałów – zdaje sobie sprawę z negatywnego wpływu działalności na środowisko, dlatego prowadzi procesy rekultywacyjne w wyrobiskach. Szczególny nacisk kładziony jest na odtworzenie bioróżnorodności obszaru i zredukowanie niekorzystnych zmian, do których doszło na etapie prowadzenia odkrywki. Pozwala to na ograniczenie szkodliwych dla lasów zjawisk, takich jak opadanie lustra wód gruntowych czy wzmożona erozja zboczy odsłoniętych w wyniku wydobycia wapienia i kruszyw kopalnych⁷.

Wszystkie te praktyki są dobrymi przykładami realizacji zasad zrównoważonego rozwoju. Coraz więcej osób związanych z branżą drzewną, papierniczą i meblarską zdaje sobie sprawę, że jedynym sposobem na rozwój w przyszłości jest zadbanie o łatwy dostęp do najważniejszego surowca – drewna. Jednak podejmowane do tej pory działania są jedynie początkiem. Kluczowe wydaje się, by firmy prowadzące już teraz szerokie działania na tym polu stały się wkrótce liderami, a realizowane przez nie pionierskie projekty zredefiniowały standardy w branży.

Przypisy:

1. Główny Urząd Statystyczny; Rocznik Statystyczny Przemysłu; Warszawa 2013 i Główny Urząd Statystyczny; Leśnictwo 2013; Warszawa 2013.
2. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Raport o stanie lasów w Polsce 2012, Warszawa 2013.
3. European Environment Agency; Climate change, impacts and vulnerability in Europe 2012, Kopenhaga 2012. www.eea.europa.eu/publications/climate-impacts-and-vulnerability-2012/at_download/file
4. IKEA Group Sustainability Report FY12 www.ikea.com/ms/en_IE/pdf/sustainability_report/IKEA_Group_Sustainability_Report_FY12_FINAL.pdf
5. Zobacz więcej www.antalis.pl/business/home/odpowiedzialny-biznes/eko-odpowiedzialnosc/green-star-system-antalis.html
6. www.leroymerlin.pl/zrownowazony-rozwoj/ochrona-natury.html
7. Raport zrównoważonego rozwoju CEMEX Polska 2011-2012, raportyspoleczne.pl/wp-content/uploads/raports/066e30029c76cd1c82bbe62a851d7a6e.pdf

Piotr Domański, Forum Odpowiedzialnego Biznesu
dla ChronmyKlimat.pl