Mimo że w ustawie o samorządzie gminnym jest wyraźnie napisane, że zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną oraz gaz należy do zadań własnych gminy, jest to jedynie pusty zapis – mówi Andrzej Porawski ze Związku Miast Polskich.

Katarzyna Teodorczuk: Jedną z głównych kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem jest polityka energetyczna. Jak ujęta jest w tym kontekście lokalna polityka energetyczna?

Andrzej Porawski, Związek Miast Polskich: Polski rząd, przytłoczony stanem naszej energetyki i przemysłu, nie przywiązuje dużej wagi do lokalnej polityki energetycznej w negocjacjach klimatycznych.

Muszę jednak zaznaczyć, że podczas przygotowań do konferencji COP 14 w Poznaniu Związek Miast Polskich wspólnie z sekretariatem Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC) w Bonn i Samorządami na rzecz Zrównoważonego rozwoju (ICLEI), przy wsparciu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zorganizował sesję międzynarodową z udziałem ponad 300 osób. Okazało się tam, że rządy innych krajów uwzględniły lokalną energetykę w negocjacjach międzynarodowych. Za przykład może tu uchodzić Brazylia.

W ustawie o samorządzie gminnym napisane jest przecież, że zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy.

Tak, wyszczególnione jest nawet, że zadania własne obejmują również sprawy zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz. Jest to jednak pusty zapis w ustawie.

W prawie energetycznym znajdują się iluzoryczne uprawnienia. Jednocześnie w tej samej ustawie zapisane są istotne blokady, jak ta dotycząca oświetlenia ulic. W rzeczywistości na co dzień mamy do czynienia z monopolistycznymi praktykami elektroenergetyki i antygminnym lobbingiem sektora energetycznego i śmieciowego.

Jakiego rodzaju działania miasta podejmują na rzecz ochrony środowiska?

Od 1991 roku podejmowana są działania na rzecz ograniczenia niskiej emisji, zwłaszcza w centrach miast. Efekty pozostają niezinwentaryzowane.

Należałoby sporządzić podsumowanie nakładów własnych, z gminnego i powiatowego funduszu ochrony środowiska, wsparcia na cele środowiskowe z NFOŚiGW i funduszy wojewódzkich oraz z innych źródeł. Powszechnie znane jest jedynie imponujące podsumowanie Ekofunduszu, w którym dochodzi do tzw. "efektu dźwigni" – 4,5 razy.

Istnieje bardzo wiele działań lokalnych, świadczących o podejmowaniu problematyki środowiskowej, a w tym również energetycznej. Mam tu na myśli m.in. Lokalną Agendę 21. Agenda na poziomie gminy służy wdrażaniu programu zrównoważonego rozwoju, którego celem jest m.in. poprawa jakości środowiska i zmniejszenie zagrożeń ekologicznych. Ze względu na swój ograniczony zasięg, stwarza miejsce na dialog między gminą, jej mieszkańcami, miejscowymi organizacjami i prywatnymi przedsiębiorcami. Należy także dodać, że opracowanie Lokalnej Agendy 21 jest wspólnym dziełem lokalnej społeczności.

Świetnym przykładem skoordynowanych działań jest Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć "Energie Cités", w której kluczową rolę odgrywa Bielsko-Biała.

Jakie motywy skłaniają miasta do zaangażowania się w działania na rzecz środowiska naturalnego?

Motywy działań są o wiele częściej ekonomiczne niż proklimatyczne czy też środowiskowe. Wpisują się one w priorytet rozwoju polskich gmin od 1990 roku. Mam tu na myśli odrobienie zapóźnień cywilizacyjnych w podstawowej infrastrukturze.

Do jakiej sytuacji powinny dążyć polskie gminy, by optymalnie zadbać o środowisko?

Gmina powinna sama prowadzić aktywną politykę ekologiczną, w zakres której wchodziłaby termomodernizacja budynków publicznych, oszczędność energii cieplnej i elektrycznej, oświetlenie przestrzeni publicznych, ekologiczny transport publiczny i własna flota. Bardzo istotne jest również wykorzystanie biogazów z odpadów i ścieków, odnawialnych źródeł energii w gminnej energetyce cieplnej oraz lokalna polityka zamówień publicznych.

Jakie gmina odniesie z tego korzyści?

Przede wszystkim takie postępowanie prowadzi do redukcji kosztów własnych. W ten sposób wskazuje się również mieszkańcom kierunki działania. Nie bez znaczenia jest wprowadzenie bardziej efektywnych metod zarządzania oraz promocja i prezentowanie nowych technologii.

Co gmina może zrobić jako planista i regulator?

Gmina powinna opracować studium kierunków i uwarunkowań rozwoju. Stworzyć plany zagospodarowania przestrzennego uwzględniające standardy energetyczne, klimatyczne, środowiskowe. Istotne jest także ograniczanie ruchu samochodowego w centrach miast w powiązaniu z lokalną polityką transportową, parkingową oraz prorowerową.

Dobre efekty przynosi promowanie prośrodowiskowych rozwiązań poprzez zachęty w podatku od nieruchomości czy w innych opłatach lokalnych i odpłatności za usługi komunalne. Ważne jest również sporządzenie planów zaopatrzenia w media energetyczne.

Jedną z ról gminy jest funkcja usługodawcza?

Tak. Jako usługodawca gmina powinna zadbać o odpowiedni kształt oferty w zakresie usług komunalnych, stały i przyjazny system odbierania surowców wtórnych z ewentualnymi zachętami w opłatach. Gmina musi także zająć się zagospodarowaniem odpadów stałych i ścieków, jak również zadbać o zieleń miejską.

Jaka jest w tym rola edukacji?

Trzeba zadbać w gminie o przedszkolną i szkolną edukację. Ustanowić w gminach nagrody i wyróżnienia lokalne. Należy także zadbać o odpowiedni PR, m.in. poprzez wykorzystanie systemu informacji lokalnej do promowania liderów i dobrych przykładów. Pomocne może okazać się również wykorzystanie administracji i podmiotów komunalnych do bezpłatnego doradztwa w dziedzinach uznanych za priorytetowe.

Przedstawił pan sporą listę wyzwań. Jak gminom można pomóc w wypełnieniu tych ambitnych planów?

Tu wracamy do punktu wyjścia. Na dzień dzisiejszy potrzebny jest jasny zapis w ustawie o samorządzie gminnym, mający pokrycie w rzeczywistości. Rząd powinien także docenić wagę lokalnej polityki energetycznej w negocjacjach klimatycznych.

Dziękuję za rozmowę.

Dziękuję.

Katarzyna Teodorczuk, ChronmyKlimat.pl