Czy energia elektryczna może być tańsza? Jeśli tak, to dlaczego tak nie jest? Czy rynek dostawców energii elektrycznej jest konkurencyjny? Ubóstwo energetyczne to mit, czy rzeczywistość dnia dzisiejszego? Na te i inne pytania odpowiada w swoim opracowaniu E. Hille. Zapraszamy do lektury!

Poniższy materiał stanowi skrót opracowania, które w całości można pobrać TUTAJ.

W roku 2012 było w Polsce ok. 13,561 mln gospodarstw domowych. Najliczniejszą grupę stanowiły gospodarstwa jednoosobowe i dwuosobowe. W latach 2002-2012 nastąpił przyrost tych kategorii gospodarstw z ok. 46,7% do ok. 49,0%. W 2012 r. najwięcej mieszkań było w budynkach wielorodzinnych (58,2%).

Wraz ze zmianą systemu gospodarczego trwa proces systematycznej poprawy warunków mieszkaniowych w Polsce (np. zwiększa się powierzchnia lokali mieszkalnych) wpływających na zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych. Istotnym zmianom uległo też wyposażenie mieszkań oraz stosowane w gospodarstwach domowych technologie. Przy czym zapotrzebowanie na energię elektryczną rośnie z tego tytułu umiarkowanie, bo te urządzenia pobierające prąd są bardziej energooszczędne. Całość zjawisk powoduje jednak strukturalne zmiany kierunków użytkowania energii.

W okresie 2002-2012 poziom średniego zużycia energii elektrycznej przez gospodarstwo domowe zmienił się o ok. 6,7%, tj. średniorocznie wzrastał o ok. 0,6%. Przy czym w okresie 2009-2012 obniżył się o ok. 3,4% tj. o ok. 0,9% średniorocznie.

Dzisiaj typowe gospodarstwo domowe miejskie posiada mieszkanie w budynku wielorodzinnym (78,9%) w 61% ocieplonym. Nie prowadzi działalności gospodarczej i nie pozyskuje artykułów spożywczych ze źródeł własnych. Nie zużywa bezpośrednio paliw stałych, olejów opałowych lub OZE.

Typowe gospodarstwo domowe wiejskie zamieszkuje dom jednorodzinny (84,2%) w 40% ocieplony. Wykorzystuje paliwa stałe do ogrzewania, w tym wykorzystuje OZE w postaci biomasy. Prowadzi działalność rolniczą (28,6%), a 57,3% gospodarstw użytkuje działki na własne potrzeby żywnościowe.

Od połowy roku 2007 gospodarstwa domowe mogą korzystać z prawa wyboru sprzedawcy (TPA był stopniowo wdrażany od 1998 roku dla większych odbiorców). Jednocześnie gospodarstwa domowe pozostały (jako jedyne) pod ochroną regulacji cen energii przez URE (z wyłączeniem RWE – spór prawny). Jednak nadal dominuje dostawa energii w ramach umów kompleksowych.

Na średnią cenę energii dla gospodarstw domowych składa się kilka elementów taryfowych. Podstawowe stanowią opłata za energię i opłaty związane z dostawami i rozliczaniem.

W wyniku omówionych zjawisk ceny dla gospodarstw domowych ulegały zmianom. Poniżej zaprezentowano średnie krajowe ceny energii elektrycznej wraz z opłatami systemowymi, sieciowymi i abonamentowymi dla odbiorców grupy taryfowej G11

Dla kosztów gospodarstwa istotne są składowe sieciowe i cena energii. Dla tych składowych można zaobserwować wyraźne trendy zmian struktury udziałów poszczególnych kosztów w łącznym rachunku gospodarstwa domowego:

1. Udział stałego składnika sieciowego nieznacznie rośnie,
2. Maleje systematycznie udział kosztów energii,
3. Systematycznie rośnie udział zmiennego składnika sieciowego.

Powoduje to, że w strukturze zmiennych przychodów przedsiębiorstw energetycznych, w czterech dominujących grupach kapitałowych, zwiększa się udział przychodów przypisywanych infrastrukturze, a maleje udział przypisywany energii. W konsekwencji ogranicza to:

• skalę bieżących korzyści gospodarstw domowych z obniżania cen energii na rynku hurtowym,
• zagrożenie konkurencją ze strony kontraktów w ramach mechanizmu TPA,

ponieważ umożliwia utrzymanie poziomu przychodów w grupach, związanych z dostarczaniem energii przy niskiej (ograniczającej konkurencję w obrocie i alternatywne inwestycje) cenie energii.

W dłuższym horyzoncie czasu opisywana praktyka w zakresie struktury taryf może stymulować gospodarstwa domowe do:

• zwiększania efektywności energetycznej ukierunkowanej na ograniczenie wolumenu użytkowanej energii,
• działalności prosumenckiej, zwłaszcza na potrzeby własne (obniżając przepływy energii i tym samym udział składowej zmiennej kosztów), a na skalę przekraczającą potrzeby własne do poziomu korzyści wynikających z niskich stawek sieciowych stałych.

Po pierwszym okresie wdrażania reformy na rynku energii elektrycznej (początkowe lata 90-te), średnie ceny bieżące dla gospodarstw domowych systematycznie rosły aż do roku 2013 włącznie i wzrosły o ok. 350% w relacji do 1995 roku. Od drugiej połowy 2013 roku ceny samej energii uległy obniżeniu o 3,9-4,6% w 2013, a następnie o 6,2-6,5% w 2014 roku. Jednak po uwzględnieniu wzrostu stawek opłat dystrybucyjnych średnia cena energii elektrycznej wraz z opłatami systemowymi, sieciowymi i abonamentowymi uległa obniżce o tylko o ok. 4% łącznie w tym czasie.

Po uwzględnieniu inflacji sytuacja wygląda inaczej. Przez okres 1996-2007 realne ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych były średnio niższe niż w 1995 roku o ok. 15%. Jednakże po konsolidacji, już w roku 2009, osiągnęły realny poziom z roku 1995. W roku 2013 ceny te były realnie o ok. 5% wyższe niż w roku 1995 i o ok. 30% wyższe niż w latach 2001-2002 (najniższych w całym okresie).

Gospodarstwa domowe o dużej zmienności zapotrzebowania mogą korzystać z taryfy G12. Wybór takiej taryfy powinien skłaniać do użytkowania większej części energii elektrycznej w strefach tanich, a ograniczenia zużycia w strefach drogich.

Kierunki zmian struktury kosztów gospodarstw domowych korzystających z taryfy G12 są taki same jak dla odbiorców w taryfie G11, jednakże dynamika zmian jest znacznie mniejsza.

Zapowiadane od wielu lat uwolnienie cen dla gospodarstw domowych jest ciągle odkładane w czasie. Jednak prawo do zmiany sprzedawcy (TPA) i agresywne oferty niezależnych sprzedawców zaczynają powoli naruszać stagnację na rynku.

Zmiany wdrożone do sektora elektroenergetycznego od roku 2007 służą podtrzymaniu status quo w branży, hamując dynamikę postępu organizacyjnego i technologicznego. Nisko efektywne elementy segmentu wytwarzania i powiązane z nimi technologicznie branże węglowe oraz strategia ich rozwoju, wymagają wymuszonego finansowania. Jest ono realizowane przez integrowanie pionowe branży energii elektrycznej i wykorzystanie naturalnego monopolu dostaw do odbiorców końcowych, w tym gospodarstw domowych. Ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych mogą być niższe w przypadku zwiększenia konkurencji na rynku energii elektrycznej (podobnie dla innych odbiorców końcowych).