Celem ekspertyzy Instytutu na rzecz Ekorozwoju pt. „Propozycje mechanizmów wsparcia procesu przeciwdziałania zjawisku ubóstwa energetycznego w Polsce” jest wskazanie możliwych sposobów przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu. Poniżej przedrukowujemy streszczenie tego dokumentu.

Wskazanie możliwych sposobów przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu w sposób oczywisty wymaga w pierwszej kolejności zdefiniowania kogo uznajemy za znajdującego się w stanie ubóstwa energetycznego. Jest to o tyle istotne, że – tak jak zostało wykazane w rozdziale poświęconym opisowi stanu obecnego – prawo polskie nie używa pojęcia ubóstwa energetycznego, a bliskoznaczne pojęcie odbiorcy wrażliwego (zarówno energii elektrycznej, jak i paliw gazowych) jest definiowane poprzez fakt pobierania dodatku mieszkaniowego – co niekoniecznie jest rozwiązaniem trafnym.

Ekspertyza wskazuje, że – podobnie jak ubóstwo ekonomiczne – ubóstwo energetyczne może być definiowane na jeden z dwóch sposobów: absolutny i względny (relatywny). Ten pierwszy jest bardziej zobiektywizowany, lecz jednocześnie znacznie trudniejszy. Wymaga on bowiem wyznaczenia koszyka dóbr, które są niezbędne do zaspokojenia określonego standardu energetycznego. Wydatki niezbędne do nabycia takiego koszyka są porównywane z dochodem osiąganym w danym gospodarstwie domowym; za ubogie energetycznie uznaje się gospodarstwa domowe, w których wydatki takie przekraczają określony odsetek dochodów. Podejście relatywne w swojej czystej postaci opiera się na porównaniu poziomu wydatków ponoszonych na zaspokajanie potrzeb energetycznych do wybranej wielkości charakteryzującej poziom tych wydatków w społeczeństwie jako całości. W praktyce nie stosuje się czystego podejścia relatywnego, gdyż prowadzi ono do promowania marnowania energii (istnieje ryzyko, że za ubogich energetycznie nie będą uznani ubodzy oszczędzający energię, gdyż w ich przypadku odsetek wydatków na ten cel będzie oczywiście niższy).

Bez wcześniejszego przeprowadzenia odpowiednich badań przez statystykę publiczną nie było niestety możliwe sformułowanie na poziomie niniejszej ekspertyzy konkretnej definicji. Możliwe jest natomiast wskazanie rekomendacji wskazanych do wykorzystania na etapie jej późniejszego formułowania:

• wydaje się, że podstawą do sformułowania definicji powinno być podejście względne;
• niezbędne jest wyznaczenie modelowych wydatków energetycznych dla poszczególnych typów lokali mieszkalnych i uwzględnianie ich jako jednego z czynników kwalifikowania poszczególnych gospodarstw domowych do grupy ubogich energetycznie. Bez tego może zaistnieć sytuacja promowania marnotrawienia energii;
• zakwalifikowanie do grona ubogich energetycznie powinno być powiązane z istniejącymi już progami dochodowymi uprawiającymi do uzyskania pomocy ze strony państwa. Nie musi to być powiązanie bezpośrednie – wzorem Wielkiej Brytanii może ono następować poprzez warunek, by dochód gospodarstwa domowego pomniejszony o wydatki na cele energetyczne był niższy niż uprawniający do pomocy.

Przeprowadzony w ramach ekspertyzy przegląd wskazał z jednej strony na ułomności dotychczasowych instrumentów prawnych skierowanych na przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu, a z drugiej – ich niedostateczny poziom finansowania. Oznacza to konieczność dokonania zmian dotyczących odpowiednio: sposobu wydatkowania środków i źródeł ich pozyskiwania. W tym pierwszym obszarze niezbędne jest wyróżnienie trzech kategorii działań:

1) ukierunkowanych na ograniczenie technicznych przyczyn ubóstwa energetycznego. W tym zakresie wymienić należy przede wszystkim korektę mechanizmów wsparcia już obecnie przewidzianych w ustawie o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych i remontów. Ich problemem jest bowiem niedostosowanie do specyfiki gospodarstw domowych ubogich energetycznie. Gospodarstwa takie nie mają bowiem ani zdolności kredytowej, ani tym bardziej możliwości zgromadzenia własnych środków – zwłaszcza na kompleksowe przedsięwzięcia. Warto podkreślić, że opisany problem dotyczy wyłącznie przypadków, w których gospodarstwo ubogie energetycznie jest jednocześnie właścicielem lokalu mieszkalnego. Jeśli bowiem gospodarstwo takie jest jedynie najemcą lokalu to problem zgromadzenia odpowiednich środków na działania termomodernizacyjne jest problemem właściciela, najczęściej gminy.

Zmiany w przywołanej ustawie mogą być dokonane na jeden z kilku sposobów:

a) poprzez zwiększenie wysokości premii termomodernizacyjnej w przypadku budynków zamieszkałych przez gospodarstwa ubogie energetycznie;

b) poprzez zawieszenie obowiązku zaciągania kredytu na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego w budynkach zamieszkałych przez gospodarstwa domowe ubogie energetycznie. Istnieje jednak obawa, że zmiana ta nie przyniesie znaczących efektów – gdyż brak zdolności kredytowej oznacza zazwyczaj również brak możliwości samodzielnego zgromadzenia odpowiednich środków;

c) poprzez zawieszenie progu 25% zwiększenia efektywności energetycznej w wyniku realizacji termomodernizacji budynku zamieszkałego przez gospodarstwa ubogie energetyczne. Zmiana ta umożliwiłaby prowadzenie mniejszych przedsięwzięć, jednakże jednocześnie mogła prowadzić do nieefektywnego wydatkowania środków;

d) pokrycie wkładu własnego ze środków publicznych w przypadku podmiotów aplikujących o przyznanie premii termomodernizacyjnej, a nie posiadających zdolności kredytowej. W praktyce sprowadzałoby się to jednak do dodatkowego finansowana publicznego takich przedsięwzięć – różniących się od sposobu wymienionego pod pkt a jedynie osobą płatnika.

Spośród tych propozycji na rekomendację zasługuje przede wszystkim sposób pierwszy; pozostałe niosą bowiem za sobą negatywne konsekwencje – wskazane wyżej.

Dodatkowo warto jest rozważyć uruchomienie programu grantowego ukierunkowanego na poprawę efektywności energetycznej budynków mieszkalnych (bez względu na formę ich własności). Operatorem takiego programu może być zarówno Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (ze środków własnych), jak i organizacje pozarządowe (w oparciu o przekazane im środki publiczne);

2) ukierunkowanych na ograniczenie mentalnych przyczyn ubóstwa energetycznego. Będzie to możliwe jedynie poprzez skuteczne dotarcie do gospodarstw ubogich energetycznie nie posiadających odpowiednich kompetencji w zakresie zarządzania energią. W sposób oczywisty najskuteczniej będzie to w stanie zrobić ktoś z podobnego środowiska – zatem w ekspertyzie został opisany mechanizm „odpracowywania” długu wobec przedsiębiorstwa energetycznego poprzez udzielanie przez uprzednio przeszkolonych dłużników doradztwa w zakresie zarządzania energią. Oczywiście w tym zakresie kluczową rolę będzie odgrywała postawa przedsiębiorstw energetycznych, które w ramach krótkowzrocznej polityki mogą opisane działanie uważać za zbędne;

3) ukierunkowanych na bieżące złagodzenie dolegliwości ekonomicznej ubóstwa energetycznego. W tym zakresie istotną rolę już obecne pełni system pomocy społecznej. Konieczne do dokonania zmiany są tu relatywnie najmniejsze. Nie licząc kwestii samej identyfikacji ubogich energetycznie (kwestii definicyjnej), najważniejszą zmianą – zgodnie z sugestiami płynącymi ze strony środowisk samorządowych – jest włączenie dodatku energetycznego do dodatku mieszkaniowego. Obecna konstrukcja tego pierwszego sprawia bowiem, że koszy transakcyjne niejednokrotnie przekraczają jego kwotę.

Skuteczna realizacja tak obecnych, jak i wskazanych wyżej działań będzie wymagała znalezienia efektywnego źródła jej finansowania. Wobec dużej niepewności oparcia się bezpośrednio na budżecie państwa niezbędne będzie wprowadzenie zmian w ustawie o efektywności energetycznej. Może to nastąpić w różnych wariantach, szczegółowo omówionych w dalszej części ekspertyzy:

1) poprzez zrównanie z obowiązkiem umorzenia świadectw efektywności energetycznej wydatków poniesionych na podejmowane przez samorządy lub osoby dotknięte ubóstwem energetycznym przedsięwzięcia przynoszące oszczędności energii. Zaletą tego rozwiązania jest bezpośrednie motywowanie przedsiębiorstw energetycznych zobligowanych do umorzenia świadectw efektywności energetycznej do inwestycji w przedsięwzięcia ukierunkowane na zwalczanie ubóstwa energetycznego;

2) poprzez zmianę sposobu wyznaczania wielkości oszczędności energii uzyskiwanego w wyniku realizacji przedsięwzięć przeciwdziałających ubóstwu energetycznemu. Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami oszczędność energii obliczana jest w skali rocznej, co w przypadku małych przedsięwzięć (a do takich będą należały przedsięwzięcia wcześniej wymienione) nie tylko nie pozwala na samodzielne uzyskanie świadectwa efektywności energetycznej, lecz nawet czyni nieracjonalnymi ekonomicznie próby łączenia poszczególnych przedsięwzięć w celu uzyskania minimalnego progu umożliwiającego uzyskanie świadectwa;

3) poprzez wskazanie, że określony procent wpływów pochodzących z uiszczania opłat zastępczych musi zostać przeznaczony na przedsięwzięcia przeciwdziałające zjawisku ubóstwa energetycznego. Po zmianach legislacyjnych niezbędnych z punktu widzenia implementacji dyrektywy 2012/27/UE o efektywności energetycznej i ewentualnym utworzeniu Funduszu Efektywności Energetycznej (FEE) odpowiedni poziom finansowania przedsięwzięć ukierunkowanych na przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu może zostać zapewniony przez skierowanie na ten cel określonego ułamka przychodów FEE.

Spośród wymienionych wyżej trzech możliwych kierunków działań rekomendować należy przede wszystkim to trzecie, jako zapewniające odpowiednią wydajność.

 

Więcej informacji o analizie można znaleźć w dziale „Książki / Raporty”. 

Cały dokument można pobrać ze strony: http://chronmyklimat.pl/download.php?id=142.

 

źródło: Instytut na rzecz Ekorozwoju
www.ine-isd.org.pl