W Rotterdamie wprowadzono strategię, w której powierzchnie dachów są traktowane jako przestrzeń miejska możliwa do zagospodarowania z korzyścią dla mieszkańców. Wyszczególniono 4 funkcje dachów: dachy zielone porośnięte roślinnością, dachy zielone o zwiększonej retencji wody opadowej, powierzchnie dachowe służące rekreacji oraz z dachy solarne, z zainstalowanymi panelami fotowoltaicznymi. Funkcje można łączyć. Każdej z nich przydzielono kod kolorystyczny, a miasto podzielono na strefy z przypisaną najbardziej potrzebną w danym miejscu funkcją.

Takie podzielenie przestrzeni dachów przeznaczonych do zagospodarowania w mieście – swego rodzaju strefowanie, może sprawić, że miasto będzie funkcjonować w sposób bardziej zrównoważony i poprawi się jakość życia jego mieszkańców.

Strategię miasta Rotterdam mogliśmy poznać podczas międzynarodowej konferencji „Adaptacja odpowiedzią miast na zmiany klimatu”, która odbyła się 18-19 września 2018r. w Warszawie. Eksperci i przedstawiciele miast rozmawiali o zagrożeniach związanych ze zmianą klimatu i adaptacją do zmieniającego się klimatu.

Podczas dwudniowych obrad zaprezentowano i podsumowano efekty, realizowanego od lipca 2014 r., projektu dotyczącego miasta Warszawa, którego pełna nazwa brzmi: „Przygotowanie strategii adaptacji do zmian klimatu miasta metropolitalnego przy wykorzystaniu mapy klimatycznej i partycypacji społecznej”, w skrócie „ADAPTCITY”. Przedstawiono również ciekawe przykłady działań adaptacyjnych realizowanych w innych miastach europejskich.

O działaniach realizowanych przez miasto Rotterdam mogliśmy usłyszeć podczas sesji na temat narzędzi zarządzania ryzykiem i adaptacją. Prezentację „Rotterdam Roofscape. Zielone dachy w Rotterdamie“ wygłosiła Marloes Dout, która jest konsultantką ds. zrównoważonego rozwoju w gminie Rotterdam od 2014 roku i odpowiada za wdrażanie ekologicznych i wielofunkcyjnych dachów w kontekście adaptacji do zmian klimatu i transformacji energetycznej, koncentrując się na kampaniach informacyjnych dla mieszkańców miast na na temat zrównoważonego rozwoju.

Marloes Dout, konsultantka  ds.  zrównoważonego  rozwoju  w  gminie  Rotterdam, fot. Ewa Świerkula

Miasto  Rotterdam  stoi  przed  rozmaitymi  wyzwaniami  ekologicznymi. Zagęszczenie  ludności w centrum  miasta,  podnoszenie  się  poziomu  morza,  zwiększone  opady,  stres  cieplny  w  okresie  letnim  i  utrata  różnorodności  biologicznej  to  tylko  niektóre  z tych  problemów.  Pod  względem  gospodarki  wodnej  tradycyjne  rozwiązania,  takie  jak  wały  i  inne  zabezpieczenia  przeciwpowodziowe,  nie są wystarczające, aby zapobiegać powodziom.  Dlatego miasto szuka rozwiązań innowacyjnych.  

Jednym z takich rozwiązań jest program komunalnego zielonego dachu ustanowiony dziesięć lat temu, w 2008 r. W ramach projektu przeprowadzano kampanię informacyjną na temat korzyści zielonych dachów skierowaną do obywateli. Przyznano również dotacje tym, którzy zdecydowali się na budowę zielonego dachu na własnym terenie. Głównym celem programu było zatrzymanie wody deszczowej, aby zmniejszyć jej spływ do kanalizacji.

W czasie trwania projektu zauważono, że zielone dachy mogą łączyć wiele funkcji, od rekreacyjnej do miejsca wytwarzania energii z OZE poprzez zamontowanie na nich paneli słonecznych. Montaż paneli fotowoltaicznycznych na powierzchniach dachowych z roślinnością zwiększa efektywność paneli, ponieważ takie dachy mają niższą temperaturę niż tradycyjne powierzchnie dachowe panele fotowoltaiczne są bardziej wydajne.

Od  2017  roku  program  zielonych  dachów  przekształcił  się  w  "Wielofunkcyjny  program  Rooftop". Połączenie funkcji oferuje zarówno korzyści publiczne (redukcja wody deszczowej do  kanalizacji), jak i prywatne korzyści (przestrzeń rekreacyjna) dla użytkownika budynku.

Miasto zbadało potencjał powierzchni dachów i oceniło jakie potrzeby występują na danym terenie. Podzielono teren na poszczególne strefy. Aby ułatwić orientację poszczególnym funkcjom przydzielono kod kolorystyczny. 

W Rotterdamie opracowano mapę strefowania miasta. Zaznaczono kolorami, jakie dachy, o jakich funkcjach powinny powstać w konkretnych lokalizacjach w zależności od tego jakie tam występują problemy, jakie są potrzeby lokalne.

Rys. 2 mapa miasta Rotterdam – pokazuje strefowanie miasta, wydzielenie funkcji dla dachów w zależności od problemów występujących na danym terenie, źródło: Marloes Dout, “The Rotterdam Roofscape”, Międzynarodowa Konferencja „Adaptacja odpowiedzią miast na zmiany klimatu” Warszawa, 19.09.2018

Na przykład obszary one kolorem niebieskim to tereny, które mają problem z podnoszeniem się poziomu wód, więc powinny tu powstawać dachy o zwiększonej retencji wód opadowych (niebieskie). Żółte dachy mają pomagać tym obszarom, które potrzebują więcej energii. A w centrum wskazane jest, żeby było jak najwięcej dachów o funkcjach rekreacyjnych (czerwonych), które będą pełnić funkcje społeczne oraz dachów obsadzanych zielenią (zielonych).

W programie opracowanym w mieście Rotterdam wyróżniono 4 funkcje dachów:

źródło: Marloes Dout, “The Rotterdam Roofscape”, Międzynarodowa Konferencja  „Adaptacja odpowiedzią miast na zmiany klimatu”  Warszawa, 19.09.2018

Funkcja zielona - są to dachy z roślinnością ekstensywną (z rozchodników) oraz dachy intensywne.

Druga funkcja niebieska – dachy zielone ze zwiększoną retencją wodną, z dodatkową warstwą magazynującą nadmiar wody. Każdy dach zielony pozwala na retencjonowanie wód opadowych. Poprzez dachy o zwiększonej retencji wodnej należy rozumieć tego typu dachy zielone, które mają dodatkową warstwę magazynującą nadmiar wody, czy też urządzenia pozwalające na przetrzymywanie deszczówki na dachu i kontrolowanie spływu nadmiaru wody do kanalizacji.

Czerwona funkcja – kolorem czerwonym zaznaczono dachy służące rekreacji, można na nich uprawiać sport lub wypoczywać. To także mogą być dachy i tarasy zielone wyposażone w ławki, czy miejsca do rekreacji.

Żółty kolor przypisano dachom solarnym, na których zainstalowane są panele fotowoltaiczne. Jeśli panele solarne zainstalowano na dachach zielonych, czyli porośniętych roślinnością, to efektywność instalacji fotowoltaicznej jest większa (instalacja działa bardziej efektywnie na dachach porośniętych roślinnością).

Idealnie by było, żeby te funkcje można było połączyć, tworząc dachy wielofunkcyjne - na powyżej zamieszczonej mapie takie tereny dla dachów wielofunkcyjnych są np. zaznaczone kolorem brązowym: połączenie rekreacyjnych i zielonych oraz w kolorze jasnej zieleni: połaczenie zielonych i solarnych.

Na rys. 1 zostało pokazane jak bardzo ambitne cele wyznacza sobie Rotterdam na przyszłość. Jest to symulacja uwzględniająca najistotniejsze budynki w mieście. Pokazuje jakby one mogły wyglądać, gdyby zostały wzbogacone o różne funkcje w zależności od potrzeb danej części miasta.

Na przykład w portach, gdzie magazynowanie wody opadowej w celu odciążenia kanalizacji nie jest potrzebne (ponieważ woda wpływa bezpośrednio do morza) mogłyby zostać zainstalowane panele fotowoltaiczne, żeby tworzyć energię z OZE. W centrum miasta, gdzie występuje zjawisko miejskiej wyspy ciepła, można natomiast tworzyć dachy zielone, ponieważ roślinność na dachach niweluje negatywne skutki miejskiej wyspy ciepła. Tam gdzie potrzebne są tereny rekreacyjne można tworzyć dachy, na których mieszkańcy mogliby spędzać czas, wypoczywając i uprawiając sport.

Na poniższym zdjęciu (3) można zobaczyć przykład dachu, który otrzymał klasyfikację zielonego i czerwonego. Jest to dach zielony – ogród, a z drugiej strony taras dla mieszkańców - więc występuje tu funkcja rekreacyjna. Takie dachy mogą przyczyniać się do poprawy standardu życia mieszkańców oraz poprawiania infrastruktury miejskiej.

3. Dach rekreacyjny, źródło: Marloes Dout, “The Rotterdam Roofscape”, Międzynarodowa Konferencja  „Adaptacja odpowiedzią miast na zmiany klimatu”  Warszawa, 19.09.2018

Na kolejnym zdjęciu (4) pokazany jest dach, na którym oprócz zieleni zainstalowano panele słoneczne. Dach z roślinnością nie nagrzewa się do takich temperatur jak dach tradycyjny pokryty np. papą. Dzięki temu, że temperatura jest niższa, panele są bardziej wydajne, wytwarzają więcej energii elektrycznej.

4. Dach z roślinnością, na którym zainstalowano panale fotowoltaiczne, źródło: Marloes Dout, “The Rotterdam Roofscape”, Międzynarodowa Konferencja  „Adaptacja odpowiedzią miast na zmiany klimatu”  Warszawa, 19.09.2018

Jak podkreślała Marloes Dout w Holandii jest sporo tradycyjnych dachów, które mogą się rozgrzewać latem do 70 stopni. Natomiast jeśli zainstalujemy na takich dachach zieleń, to temperatura na powierzchni dachu może spaść nawet o 30 stopni.

Na poniższym zdjęciu (5) został pokazany taki dach, który w nazewnictwie stworzonym w Rotterdami określa się jako błękitno-zielony dach, czyli dach zielony z roślinnością, który ma dodatkowo zwiększoną retencję wodną.

Jest wyposażony w czujnik GPS oraz w specjalne systemy pozwalające na dodatkowe magazynowanie wody - plastikowe skrzynie, w których woda opadowa jest magazynowana. Woda przechowywana na dachu może być wypuszczona w ustalonym momencie, można nią podlać roślinność. Tworzy się w ten sposób miejsce na przechowywanie wody deszczowej z kolejnego opadu. Na tego typu dachu retencyjnym (dachu zielonym o zwiększonej retencji) można przechowywać do 20 cm wody (patrząc na wysokość warstw na powierzchni dachu).

5. Dach z roślinnością o zwiększonej retencji wodnej, źródło: Marloes Dout, “The Rotterdam Roofscape”, Międzynarodowa Konferencja  „Adaptacja odpowiedzią miast na zmiany klimatu”  Warszawa, 19.09.2018

Kolejne zdjęcie to przykład urban farming (6). Farmy miejskiej na dachu zielonym zbudowanym na starym biurowcu, w centrum miasta niedaleko dworca. To przykład jednego z najbardziej znanych dachów zielonych w Rotterdamie. Funkcjonuje na nim gospodarstwo rolne. Co piątek przychodzą wolontariusze, żeby wyrywać chwasty, pielęgnować rośliny. Dach ten pełni więc bardzo ważne funkcje społeczne. O popularności tego dachu świadczy to, że są nawet zapisy na listę oczekujących - tyle osób chce uprawiać warzywa na tej farmie miejskiej. Miasto chwali się tym obiektem, więc także wiele międzynarodowych delegacji przychodzi na ten dach.

6. Farma miejska w Rotterdamie na dachu starego biurowca, fot. Optigruen

I ostatni przykład dach zielony zinstalowany na obiekcie, który jest szpitalem (7). Naukowcy badają pozytywny wpływ roślinności na dachu na zdrowie pacjentów tego szpitala. Wiele osób prywatnych chętnie dokłada się do finansowania tego ogrodu na dachu z uwagi na to, że ma  takie prozdrowotne cechy.

7. Erasmus Medical Center, obiekt medyczny z dachami zielonymi o łącznej powierzchni 12 500m2, w tym 3 000m2 to ogrody na dachach, źródło: Marloes Dout, “The Rotterdam Roofscape”, Międzynarodowa Konferencja  „Adaptacja odpowiedzią miast na zmiany klimatu”  Warszawa, 19.09.2018

Podczas konferencji mogliśmy także poznać dane podsumowujące projekt, który rozpoczął się w Holandii w 2008 roku (10 lat temu). Wg danych przekazanych podczas konferencji we wrześniu 2018r. powstało 270 tys. m2 zielonych dachów, 95 tys. m2 dachów solarnych (żółtych), 30 tys. m2 dachów o zwiększonej retencji wodnej (niebieskich) i 20 tys. m2 dachów o funkcji rekreacyjnej (czerwonych). Czyli łącznie powstało prawie pół miliona m2 powierzchni dachów wielofunkcyjnych. Cel jest taki, żeby do 2030 roku powstały dachy wielofunkcyjne, których łączna powierzchnia będzie wynosić milion m2.

 

Katarzyna Wolańska, Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju, Eko-lokator, ChronmyKlimat.pl

 

źródła:

Marloes Dout, “The Rotterdam Roofscape”, Międzynarodowa Konferencja "Adaptacja odpowiedzią miast na zmiany klimatu” Warszawa, 19.09.2018

Międzynarodowa Konferencja „Adaptacja odpowiedzią miast na zmiany klimatu” Warszawa, 18‐19.09.2018, Książka abstraktów

 

przydatne linki:

www.resilientrotterdam.nl

www.rotterdam.nl/groenedaken 

adaptcity.pl/pobrania/materialy-konferencyjne/