Rozmawiamy z Andrzejem Gułą z krakowskiego Instytutu Ekonomii Środowiska o zanieczyszczeniu powietrza w polskich miastach i działaniach Krakowskiego Alarmu Smogowego

Dlaczego IEŚ zajmuje się problemem jakości powietrza?

Andrzej Guła: Instytut Ekonomii Środowiska zajmuje się wieloma obszarami, jednakże jednym z głównych z priorytetów naszych działań jest poprawa jakości powietrza w Polsce. Jeśli spojrzymy na jakość powietrza w naszym kraju, to na tle innych krajów europejskich Polska wypada bardzo źle.

Jednym z istotnych celów, jakie postawiliśmy przed sobą jest doprowadzenie do sytuacji, w której polityka państwa i samorządów w zakresie eliminacji niskiej emisji stanowiące główne żródło zanieczyszczenia powietrza w Polsce jest skuteczna. Narzędziem prowadzącym do poprawy jakości powietrza są plany gospodarki niskoemisyjnej (PGN). Obecnie plany te są instrumentami dość nieskutecznymi.

Jednym z powodów, dla których plany te nie mogą zostać skutecznie zrealizowane na poziomie gminy są bardzo istotne bariery regulacyjne na poziomie prawa krajowego. Mamy do czynienia z sytuacją, w której samorządy lokalne i wojewódzkie odpowiadające za jakość powietrza mają związane ręce. Nawet przy dobrych chęciach i właściwym przygotowaniu PGN-ów gminy nie są w stanie przeprowadzić skutecznych działań prowadzących do poprawy jakości powietrza.

Jedną z głównych barier, które należy wyeliminować na poziomie gmin jest brak w prawie polskim określenia jakości paliw stałych, w tym węgla. Nie mamy określonych standardów emisyjnych dla kotłów wykorzystywanych w gospodarstwach domowych. Można porównać to do sytuacji, w której powracamy do użytkowania w roku 2015 samochodów dwusuwowych i zaczynamy sprzedawać benzynę zawierającą ołów.

Porównywalne zjawisko ma obecnie miejsce w sektorze gospodarstw domowych, gdzie masowo spalany jest węgiel w niskiej jakości urządzeniach grzewczych, co powoduje gigantyczne zanieczyszczenie powietrza. W skali całego kraju blisko 70% domów jednorodzinnych ogrzewanych jest węglem. Najczęściej te domy charakteryzuje bardzo słaby standard energetyczny. Są to domy nieocieplone lub też ocieplone w sposób niedostateczny. Wszystkie te czynniki składają się na problem bardzo dużego poziomu zanieczyszczenia powietrza.

Jak temu zapobiec?

Niezbędna jest skuteczna polityka państwa. Niestety obserwujemy sytuację, w której przez ostatnie 25 lat jakość powietrza i polityka poprawy jakości powietrza należą do największych zaniedbań polityki ekologicznej państwa. Mamy do czynienia z bardzo słabną aktywnością rząd i Sejmu. Od wielu lat wiemy jakie reformy należy podjąć, żeby uniknąć problemu niskiej emisji, a mimo tego w dalszym ciągu ten problem pozostaje nierozwiązany.

Jaki jest obecny stan zanieczyszczenia powietrza w Polsce?

Muszę powiedzie, że mamy gigantyczny problem z jakością powietrza. Polska ma najbardziej zanieczyszczone powietrze w całej Europie. Jeżeli spojrzymy na zanieczyszczenie takimi substancjami jak pyły zawieszone, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, w tym rakotwórczy, mutagenny benzoalfapiren, to deklasujemy wszystkie kraje europejskie. W jakości powietrza idziemy łeb w łeb razem z Bułgarią. Problem jakości powietrza dotyka milionów Polaków. Każdego roku dziesiątki tysięcy ludzi choruje i umiera z powodu bardzo wysokich poziomów zanieczyszczenia powietrza

Mówi się, że zanieczyszczenie powietrza w miastach wynika głównie z obecności samochodów, czy to prawda?

Głowna przyczyną zanieczyszczenia powietrza w Polsce jest tzw. niska emisja, czyli emisja sektora komunalno-bytowego. Są to zanieczyszczenia pochodzące ze spalania węgla, drewna i innych paliw stałych w gospodarstwach domowych . Jeśli spojrzymy na zanieczyszczenie benzoalfapirenem to blisko 90% emisji tego związku w skali kraju pochodzi z właśnie z sektora komunalno-bytowego. W przypadku pyłu zawieszonego o frakcji większej – PM10 ponad 50% to emisje z gospodarstw domowych. To gospodarstwa domowe są obszarem numer jeden, jeśli chodzi o zanieczyszczenie powietrza w Polsce.

W ciągu ostatnich dwóch lat w Krakowie podjęto dosyć ważną i ambitną akcję zmniejszenia niskiej emisji w granicach miasta. Proszę powiedzieć na jakim etapie są obecne prace?.

Kraków jest miastem o wyjątkowym w skali kraju zanieczyszczeniu powietrza i specyficznym przypadkiem jeśli chodzi o niską emisję. Blisko dwa lata temu powstała akcja Krakowski Alarm Smogowy.

Jest to inicjatywa mieszkańców, który postanowili głośno domagać się od władz lokalnych i władz regionalnych podjęcia zdecydowanych i stanowczych kroków prowadzących do tego, że mieszkańcy będą mogli oddychać czystym, zdrowym i bezpiecznym powietrzem. Domagają się swojego konstytucyjnego prawa do życia w bezpiecznym środowisku. Przez te dwa lata udało się w Krakowie podjąć szereg bardzo istotnych działań: Kraków jest pierwszym miastem w Polsce, gdzie wprowadzono uchwałę antysmogową.

Jest to bardzo restrykcyjna uchwała zakazująca stosowania węgla i innych paliw stałych w celu ogrzewania mieszkań. Uchwała będzie w mocy od 2018 roku. Oznacza to, że od tego roku nie będzie można używać w krakowskich domach węgla i paliw stałych w celach grzewczych.