Warszawa pretenduje do miana Zielonej Stolicy Europy 2016. Czy uda jej się zdobyć ten tytuł? Poprzeczka została ustawiona wysoko przez Hamburg, laureata nagrody z 2011 roku. Miasto udowodniło, że w kilka lat zaniedbane, przemysłowe tereny można przeistoczyć w przyjazne mieszkańcom, ekologiczne miejsce do życia.

Hamburg położony jest w estuarium rzeki Łaby, 120 km od Morza Północnego. To jeden z największych węzłów drogowych i kolejowych w Niemczech. Tak dogodne uwarunkowania sprawiły, że Hamburg jest trzecim pod względem wielkości w Europie i siódmym na świecie portem. Jest również siedzibą głównej fabryki Airbusa, zatrudniającej 50 tys. pracowników.

W Hamburgu żyje ok. 1,8 mln ludzi, a populacja wciąż rośnie. Mieści tu się ok. 500 firm przemysłowych (w tym medycznych), wiele czołowych niemieckich wydawnictw i agencji reklamowych. Jest to zarazem szlak transportowy, ośrodek naukowy, przemysłowy oraz cel podróży turystów. Dla szybko rozwijającego się, przemysłowego ośrodka dużym wyzwaniem jest przejście na drogę zrównoważonej polityki i urbanizacji. W Hamburgu transformacja ta zachodzi z ogromnym powodzeniem.

Współpraca dla lepszego klimatu

Hamburg podjął zdecydowane wysiłki w celu ograniczenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery. W ramach działań stworzono ustawę miejską o ochronie powietrza, programy badawcze i partnerskie. Na program ochrony klimatu, zatwierdzony przez samorząd w 2007 roku, miasto przeznacza 22,5 mln euro rocznie. Pomiędzy 1990 a 2006 rokiem wielkość emisji CO₂ w Hamburgu zmniejszyła się o 15 proc. Kolejne cele miasta są jeszcze ambitniejsze – chce ono ograniczyć emisje CO₂ o 40 proc. do roku 2020 i o 80 proc. do roku 2050.

Energia wiatrowa jest tu rozwijana już od lat 90. ubiegłego wieku. W ciągu ostatnich 12 lat miasto potroiło zużycie OZE, pomiędzy 2008 a 2012 rokiem liczba zielonych miejsc pracy wzrosła o 57 proc. Ponad 300 firm działających w Hamburgu zaangażowanych jest w produkcję zielonej energii.

W ramach inicjatywy "Enterprise for Resource Protection" przedsiębiorstwa dobrowolnie angażują się w efektywne gospodarowanie energią i zasobami. Obejmuje ona już prawie tysiąc projektów. Spółki do każdego euro wydanego przez lokalny samorząd na cele ekologiczne dokładają 10 euro. W ten sposób przemysł co roku wydaje prawie 46 mln euro na ochronę środowiska. Dzięki tej współpracy emitują o 134 tys. ton mniej CO₂ rocznie. Ponadto w Hamburgu istnieje również platforma współpracy ECO-Partnership, dzięki której lokalne firmy za darmo mogą konsultacje skorzystać z konsultacji oraz otrzymać merytoryczne wsparcie w zarządzaniu środowiskowym.

Hamburg jest położony zaledwie 6 metrów nad poziomem morza. Jako miasto portowe narażony jest na sztormy i powodzie. Politycy, władze lokalne, architekci i właściciele ziemscy stworzyli nowatorski, a zarazem zrównoważony projekt o nazwie RegenInfraStrukturAnpassung (Rain Infrastructure Adaptation) zarządzający wodami sztormowymi. KlimaCampus, centrum badań nad klimatem na Uniwersytecie w Hamburgu, wraz z Politechniką i Uniwersytetem Nauk Stosowanych pracują nad praktycznymi rozwiązaniami łagodzenia i adaptacji do zmian klimatu. Działania przystosowawcze obejmują m.in. modernizację kanalizacji, budowę zbiorników retencyjnych i stawianie nowych, wzmocnionych budynków portowych.

Transformacja portu

Rzeka Łaba napędza gospodarkę całego regionu. Korzysta z niej przemysł, rolnictwo, rybołówstwo, żegluga i turystyka. Port w Hamburgu zajmuje 10 proc. powierzchni miasta, daje ponad 150 tys. miejsc pracy, a przez jego wody rocznie przepływa 100 mln ton towarów. Jednocześnie estuarium rzeki należy do europejskiej sieci obszarów chronionych Natura 2000. Hamburg wdraża długoterminowy ekologiczny projekt, który ma pogodzić interesy środowiska i społeczeństwa.

Nowoczesna dzielnica HafenCity, fot. OB

W części dawnego przemysłowego portu wyrasta dzielnica HafenCity – nowoczesne centrum o mieszanym wykorzystaniu struktury przestrzennej. Powstają tu efektywne energetycznie budynki mieszkalne, biurowe lub łączące obie te funkcje, w sumie 12 tys. miejsc dla rezydentów i 45 tys. miejsc pracy. Wschodnia część HafenCity prawie w całości zasilana jest energią odnawialną. Działają już szkoły, centra usługowo-handlowe i inne obiekty użyteczności publicznej. Niektóre budynki spełniają najwyższe międzynarodowe normy zielonego budownictwa. Wzmocniona struktura ma wytrzymać wody powodziowe. Pomiędzy nimi można znaleźć wiele otwartych przestrzeni publicznych i terenów zielonych. Nad całą dzielnicą góruje gmach filharmonii o niezwykłej, szklanej architekturze. HafenCity to przykład zagospodarowania przestrzennego i zrównoważonego rozwoju miasta na najwyższym poziomie.

Promenada w HafenCity, w tle gmach opery, fot. OB

Przyjazny transport

Hamburg może się poszczycić największą flotą autobusów napędzanych wodorem – posiada 9 takich pojazdów i już planuje zakup kolejnych. Niemal wszyscy mieszkańcy mają dostęp do dogodnego transportu publicznego w odległości 300 metrów od miejsca zamieszkania.

Miasto przecina sieć linii kolejowych: trzech podziemnych, sześciu podmiejskich i dziewięciu regionalnych, które dzięki dogodnym przesiadkom zapewniają szybką i bezpośrednią komunikację. Obecnie trwa budowa nowej linii metra, a w 2014 roku, po ponad trzydziestu latach, zostaną do miasta ponownie wprowadzone tramwaje. W Hamburgu istnieje także sześć połączeń promowych, obsługujących port oraz rzekę Łabę.

Stacja ładowania pojazdów pod miejskim ratuszem oraz wypożyczalnia rowerów w HafenCity, fot. OB

Wiele osób przesiadło się z samochodów na jednoślady, w 2008 roku rowerzyści stanowili 12 proc. wszystkich użytkowników dróg. Od 2009 roku na terenie miasta powstało 71 stacji wypożyczania rowerów, z tysiącem zarejestrowanych pojazdów i 53 tysiącami użytkowników. Cykliści mają do dyspozycji aż 1,8 tys. km dróg rowerowych. Miasto chce, aby udział tego środka transportu wzrósł w najbliższych latach do 18 proc.

Miejska zielona sieć

Prawie 17 proc. powierzchni miasta zajmują tereny zielone, a wody pokrywają kolejne 8 proc. Obszarów leśnych, które dają ludziom ogromne możliwości wypoczynku i rekreacji, jest tu teraz więcej niż 100 lat temu.

Miasto zbudowano na modelu osiowym. Projekt o nazwie "Zielona Sieć" (Grünes Netz) to pierścienie połączonych ze sobą zielonych przestrzeni, w różnych odległościach od centrum miasta. Całość składa się na niemal kompletną siatkę miejskich terenów rekreacyjnych. Celem planowania krajobrazu miejskiego jest umożliwienie ludziom przedostania się z centrum na obrzeża pieszo lub rowerem, bez potrzeby stykania się z ruchem ulicznym. 89 proc. populacji miasta mieszka w zasięgu 300 m od parków. Te tereny zielone pełnią również funkcję korytarzy ekologicznych.

Wyspa idei

Wilhelmsburg, część Hamburga i największa wyspa rzeczna w Europie, leży pomiędzy Północną a Południową Łabą, poniżej HafenCity. Jej obszar częściowo znajduje się poniżej poziomu morza. Wyspę przecinają tamy, kanały, linie kolejowe i energetyczne, tereny wykorzystywane są do operacji portowych i składowania odpadów. Krajobraz sprawia wrażenie industrialnego, nieatrakcyjnego do życia.

W 1962 roku fala sztormowa w Hamburgu zabiła 300 osób i pozbawiła domu kolejne 12 tys. Po tym wydarzeniu proponowano nawet, aby wszystkie miejskie wyspy zostały opuszczone. Przez kilka dziesięcioleci wyspa Wilhelmsburg stopniowo pustoszała, gdyż nikt nie miał pomysłu na jej zagospodarowanie. Mimo że jest największą dzielnicą Hamburga, zamieszkuje ją jedynie 50 tys. ludzi. Rzeka dla wielu stała się "mentalną" granicą miasta.

W końcu sami mieszkańcy wyspy upomnieli się o rozwiązanie problemu zapomnianej dzielnicy. W 2004 roku ruszył projekt "Leap across the Elbe" ("Skok przez Łabę"), mający na celu rewitalizację dzielnicy Wilhelmsburg oraz sąsiedniej wyspy Veddel, tak aby uczynić je konkurencyjnymi wobec centralnej części miasta. Projektowi towarzyszą dwie główne inicjatywy urbanistyczne: Międzynarodowa Wystawa Budownictwa (International Building Exhibition Hamburg, IBA) oraz Międzynarodowa Wystawa Ogrodnicza (International Garden Show), odbywające się w samym centrum wyspy.

IBA Hamburg nie jest wystawą w dosłownym tego słowa znaczeniu – to proces odbudowy wyspy rozłożony na całe lata, będący odpowiedzią na pytanie o architektoniczną przyszłość miast. Przedsięwzięcie pokazuje, jak można w sposób zrównoważony przekształcać zaniedbaną przestrzeń miejską, tak aby była atrakcyjna dla ludzi, a zarazem przyjazna środowisku.

Zaprojektowane budynki podzielono na cztery typy: domy z "inteligentnych" materiałów, przystępne cenowo, hybrydowe oraz wodne domy. Są tu pasywne bloki, stojące ponad lustrem wody zbiornika retencyjnego i będące przykładem działań adaptacyjnych do zmian klimatu. Są domy hybrydowe, które dzięki modularnej konstrukcji wnętrz przystosowują się do potrzeb ich użytkowników. Najbardziej chyba niezwykłym obiektem jest blok, którego fasadę pokrywają specjalne panele. W ich wnętrzu żyją algi, które służą jako biomasa do produkcji energii. Jest to budynek typu energy plus, czyli wytwarza więcej energii niż sam zużywa.

Wodne domy, fot. IBA Hamburg GmbH/Johannes Arlt

Dom "napędzany" algami, fot. OB

Podczas Międzynarodowej Wystawy Ogrodniczej w 2013 roku otwarto nowy park miejski w Wilhelmsburgu. W parku można znaleźć tereny do wypoczynku i rekreacji, takie jak park linowy, ścianki wspinaczkowe i wodne polo czy też wystawy kwiatów z całego świata. Na obrzeżach powstały nowoczesne rezydencje mieszkalne biurowce i sklepy. Całość tworzy harmonijną, zieloną przestrzeń, wyznaczającą nową jakość życia.

Jedna z wielu części parku, fot. OB

Flagową inwestycją IBA jest "Energy Bunker" w Wilhelmsburgu – schron przeciwbombowy wybudowany w 1943 roku o wysokości 42 metrów. Ze względu na zagrożenie uszkodzeniem stojących wokół budynków po wojnie postanowiono go nie wyburzać. Przez dziesięciolecia był niedostępny dla mieszkańców. W 2011 roku IBA przekształciła go w "Energetyczny Bunkier": panele fotowoltaiczne zainstalowane na dachu produkują energię, a wewnątrz murów z biomasy powstaje energia i ciepło. W 2015 roku bunkier zostanie podłączony do publicznej sieci elektrycznej, a wtedy wytwarzana w nim energia zacznie zasilać większość dzielnicy. Od 2013 roku bunkier otwarty jest dla zwiedzających – goście mogą obejrzeć elektrownię oraz wystawę na temat historii i funkcji budowli. Na wysokości 30 metrów mieści się także niecodzienna atrakcja – kawiarnia z ogromnym tarasem otaczającym cały bunkier, skąd rozciąga się niesamowity widok na zatokę i miasto.

Energy Bunker, fot. IBA Hamburg GmbH/Martin Kunze

Z tarasu kawiarni można zobaczyć m.in. Georgswerder Höhe "Energy Hill". Po II wojnie światowej łąki na północny-wschód od Wilhelmsburga były używane do zrzutu gruzu i odpadów. Później składowano tam również odpady toksyczne, takie jak farby i lakiery. W 1979 roku zakończono składowanie, ale dioksyny zdążyły już się przedostać do wód gruntowych. Ziemia więc została osłonięta, wyciek zebrano i oczyszczono. Dzisiaj stoi tam elektrownia wiatrowa oraz fotowoltaiczna, które generują część energii dla wysp Łaby. Do końca 2050 roku wyspa Wilhelmsburg ma stać się zeroemisyjna.

Energy Hill, fot. Aufwind Luftbilder

Komunikacja to podstawa

Tym, co pozwoliło odnieść miastu sukces, była doskonale przeprowadzona kampania informacyjna o światowym zasięgu. Miasto zdecydowano się potraktować jako markę i w 2004 roku powstała firma Hamburg Marketing GmbH, której flagowym projektem został właśnie "Green Capital". Przemysł, sektor finansowy oraz społeczeństwo przekonywano o zaletach prowadzenia interesów oraz życia w Hamburgu. Dzięki współpracy z partnerami w mediach pojawiły się filmy, zdjęcia i artykuły. Miasto współpracowało z 18 agencjami prasowymi w 20 krajach.

Największy rozgłos miastu przyniósł projekt "Train of Ideas" ("Pociąg pomysłów"), ukazujący rozwiązania dla zrównoważonych metropolii przyszłości. W siedmiu wagonach prezentowano zagadnienia związane z rozwojem i życiem miejskim: mobilnością, energią, ochroną środowiska i zasobów, zielenią miejską, ekonomią i konsumpcją. Pociąg pojawił się w 17 europejskich miastach, podczas jego podróży interaktywną wystawę odwiedziło przeszło 70 tys. zwiedzających. W ciągu pół roku opublikowano 800 publikacji prasowych, które dotarły do ponad 270 mln ludzi na całym świecie. Ta niesamowita ekspozycja stanowiła wizję, jaką stworzył Hamburg dla zielonych miast jutra.

Dzięki nagrodzie miasto zyskało na popularności, zwiększyła się liczba odwiedzających je turystów oraz przeprowadzanych inwestycji. Samorząd lokalny wciąż aktywnie szuka sposobów na połączenie działalności przemysłowej i wzrostu zatrudnienia z przyjazną dla środowiska przestrzenią życiową. Miasta na całym świecie borykają się z problemem rosnącej populacji przy jednoczesnym zachowaniu standardu życia wśród mieszkańców. Potrzeba coraz więcej energii i zasobów. Wiele metropolii stoi już również w obliczu zagrożenia negatywnymi skutkami zmian klimatycznych. Hamburg, światowej klasy centrum innowacji, wyznacza kierunek ekologicznych rozwiązań XXI wieku. Dla Warszawy, która ubiega się o tytuł Zielonej Stolicy, port nad Łabą powinien stanowić obowiązkowy cel podróży stołecznych decydentów.

 
ob, ChronmyKlimat.pl

na podstawie: "Towards a New City: A Guide to the Elbe Islands and the Projects of the IBA Hamburg", Klartext oraz "Hamburg – European Green Capital 2011" – materiały promocyjne Komisji Europejskiej