Nauka o klimacie

Skutki zmian klimatu dla rolnictwa (8987)

2010-03-12


Jeżeli społeczeństwa międzynarodowego nie będzie stać na solidarną działalność w zakresie ograniczania emisji CO2, powstrzymanie zmian klimatu nie będzie możliwe. Spowoduje to liczne negatywne skutki, w tym te,  które oddziaływać będą na efekty i możliwość prowadzenia działalności rolniczej.
Podstawowe kierunki zagrożeń związane są z:
  • zaburzeniem gospodarki wodnej. Będzie to szczególnie niebezpieczne w naszym kraju, gdyż czynnikiem w znaczącym stopniu limitującym produkcję rolniczą w Polsce jest wielkość opadów. Większość scenariuszy przewiduje, że zmieni się okres występowania opadów w naszym kraju – wzroœnie ilość opadów zimowych, zmniejszy się ich częstotliwość w okresie wegetacyjnym. To będzie miało bardzo negatywny wpływ na plony. Zjawiska takie już mają miejsce, długookresowe obserwacje meteorologiczne wykazują, że o ile w latach 1951-1981 susze występowały w Polsce średnio co 5 lat, to w ostatnim dwudziestoleciu pojawiały się już co dwa lata. Prognozuje się, że w wyniku zmian klimatu na terenie naszego kraju dojdzie do dalszych, istotnych zmian w zakresie gospodarki wodnej. Zmniejszy się wielkoœć odpływu, wilgotność gleb i magazynowanie wody w zlewniach. Zmiany te zajdą przede wszystkim na obszarze Polski Zachodniej, gdzie wystąpi silniejszy wzrost temperatury i większe ograniczenie ilości opadów (Liszewska, Osuch, 1997). Należy tu zaznaczyć, że bardzo niski poziom opadów jest jedną z charakterystycznych cech klimatu Polski;
  • przesunięciem faz fenologicznych spowodowanym wzrostem średniej temperatury powietrza, co będzie miało bardzo poważne konsekwencje szczególnie dla produkcji ogrodniczej. Wiosenny wzrost roślin ulegnie przyspieszeniu, uprawy wcześniej wejdą w proces kwitnienia. Tym samym staną się znacząco bardziej narażone na późnowiosenne przymrozki. Z taką sytuacją mieliœmy w Polsce do czynienia w 2007 r., kiedy po ciepłej zimie późnowiosenne przymrozki zniszczyły większość upraw sadowniczych;
  • zmianami gatunków upraw. Niezbędne będzie odejście od produkcji roślin, wymagających chłodniejszego klimatu, a na to miejsce wprowadzanie upraw, przystosowanych do wzrostu w wyższej temperaturze, na przykład sorgo. Proces ten już ma miejsce, bowiem o ile w latach siedemdziesiątych uprawę kukurydzy można było prowadzić tylko w wybranych regionach Polski, to w ostatnim czasie uprawa ta możliwa jest niemal na całym obszarze naszego kraju, a powierzchnia upraw tylko na przestrzeni ostatnich 15 lat zwiększyła się 5-krotnie (rys. 1). Należy pamiętać, że zmiany w kierunkach upraw będą miały poważne konsekwencje dla przemysłu spożywczo-przetwórczego (nowe rodzaje produkcji), jak i wymagać będą zmian w systemie odżywiania się obywateli naszego kraju;
Rys.1. Zmiana wielkoœci powierzchni upraw kukurydzy w Polsce w latach 1992-2007
Źródło: opracowanie własne autora na podstawie Bazy Danych Regionalnych GUS.
  • pojawieniem się nowych chorób i szkodników, wcześniej ze względu na zbyt niską temperaturę w Polsce niewystępujących. Także z tym zjawiskiem mamy już w Polsce do czynienia. Niszczący drzewa kasztanowca białego Szrotówek kasztanowcowiaczek, występował dotychczas jedynie w strefach o cieplejszym klimacie. Pojawiły się nowe szkodniki kukurydzy, dla których jeszcze kilka lat temu było w naszym kraju za zimno: Ploniarka zbożówka i Omacnica prosowianka. Ta ostatnia w południowych rejonach Polski uszkadza nawet do 100% roślin, a w Wielkopolsce około 30%. Prawdopodobne jest wystąpienie nowych chorób zwierząt hodowlanych, na przykład choroby niebieskiego języka1, co będzie wymagało zmian w dotychczasowej praktyce weterynaryjnej;
  • zwiększeniem się ilości występujących anomalii pogodowych. Część z nich, takie jak grad, huraganowe wiatry, późne przymrozki i gwałtowne zmiany temperatury mogą negatywnie wpływać na produkcję rolniczą. W ostatnich latach notuje się zwiększoną ilość takich anomalii. O ile na początku lat dziewięćdziesiątych występowały w Polsce tylko pojedyncze przypadki tornad, to w 2006 r. było ich już 52.
Zjawiska te będą występować na całym świecie, powodując zmniejszenie pewności uzyskania plonu i wpływając na jego zmniejszenie. Eksperci IPCC szacują2, że w krajach afrykańskich, na skutek zmniejszających się opadów deszczu, już w 2020 r. plony mogą zmniejszyć się nawet o 50%. Spadek plonów wystąpi także w innych częściach świata. Badania prowadzone w Indiach3 wykazały, że podwyższenie się średniej temperatury w tym kraju o 2oC spowoduje około 7% wzrost parowania, czego skutkiem będzie spadek plonów większości uprawianych w tym kraju roślin. Dla gospodarki indyjskiej może to oznaczać zmniejszenie dochodu narodowego nawet o około 8,7%.

Zmiany takie prognozowane są także w Polsce. Szacuje się, że w wypadku dwukrotnego wzrostu koncentracji CO2 w atmosferze produkcja podstawowych upraw może się zmniejszyć o około 25%, w tym ziemniaków spadek ten może wynieść nawet 70%. Obniży się produktywność trwałych użytków zielonych, a ciągłość pastwiskowego żywienia zwierząt będzie można utrzymać jedynie na terenach nawadnianych.

Z drugiej jednak strony możliwe są także zmiany pozytywne, zwłaszcza jeśli urzeczywistni się scenariusz, zakładający wzrost temperatury wraz z towarzyszącymi bardziej obfitymi opadami. Można wtedy spodziewać się nie tylko wyższych plonów, ale także możliwoœci wprowadzenia do praktyki rolniczej nowych, ciepłolubnych odmian4.

Przypisy:
1. 26 października 2006 r., Główny Lekarz Weterynarii otrzymał informację z Państwowego Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach o wykryciu przeciwciał przeciwko wirusowi choroby niebieskiego języka we krwi 3 sztuk bydła, pochodzących z gospodarstwa w powiecie świdwińskim (województwo zachodniopomorskie).
2. Synthesis report, IPCC 2007.
3. Kumar K. S. Kavi, Parikh, J., Indian agriculture and climate sensitivity. Global Environ-
mental Change 11, 2001, s. 147-154.
4. Więcej na ten temat m.in w: Demidowicz G., Deputat T., Górski T., Krasowicz S., Kuś J., Sroczyński T., Adaptation scenarios of agriculture in Poland to future climate change.
„Environment Monitoring and Changes”, 2000, 61, s. 133-144 oraz Deputat T., „Konsekwencja zmian klimatu w fenologii wybranych roślin uprawnych”, [w:] mat. z konferencji Zmiany i zmienność klimatu w Polsce, Łódź 4-6.11.1999, s. 46-56. Brak jest natomiast wystarczających badań krajowych na temat wpływu prognozowanych zmian na organizmy szkodliwe z punktu widzenia produkcji rolnej: bakterie, grzyby i zwierzęta. Nieznane jest także oddziaływanie na występowanie chorób wirusowych. Nie ma badań nad zachowaniem się w warunkach podwyższonej temperatury chwastów. Kwestie te wymagają podjęcia pilnych badań prognostycznych.


Dr inż. Zbigniew M. Karaczun
Katedra Ochrony Środowiska SGGW

Tekst pochodzi z publikacji "Zmiany klimatu są faktem" przygotowanej w ramach projektu realizowanego przez CSM we współpracy z InE w roku 2008: "Polityka klimatyczna: zmiany klimatu w świadomosci obywateli" z funduszy European Climate Foundation.

źródło: Centrum Stosunków Międzynarodowych
www.csm.org.pl


ChronmyKlimat.pl – portal na temat zmian klimatu dla społeczeństwa i biznesu. © Copyright Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju
Redakcja: ul. Nabielaka 15 lok. 1, 00-743 Warszawa, tel. +48 +22 8510402, -03, -04, fax +48 +22 8510400, portal@chronmyklimat.pl