W dniu 10 czerwca b.r. w Centralnej Bibliotece Rolniczej w Warszawie odbyła się konferencja promująca publikację „Atlas rolny. Dokąd zmierza europejska polityka rolna”. Organizatorami byli Fundacja im. Heinricha Bölla w Warszawie oraz Fundacja Instytut na Rzecz Ekorozwoju. „Atlas rolny” jest efektem współpracy w ramach europejskiej sieci organizacji zajmujących się tematyką rolną. 

To zbiór artykułów, zawierających w pigułce fakty i dane na temat wspólnej polityki rolnej (WPR), podzielonych na dwie części: pierwsze 15 rozdziałów omawia wyzwania stojące przed rolnictwem z szerokiej, europejskiej perspektywy, ostatnie 4 rozdziały napisane przez prof. Zbigniewa Karaczuna z SGGW współpracownika Instytutu na rzecz Ekorozwoju koncentrują się na sytuacji polskiej wsi i polskich rolników.  Zaproszeni do współpracy autorzy i autorki, z różnych państw UE, prezentują mocne i słabe strony WPR, identyfikują zarówno zagrożenia, które spowoduje brak zmian w polityce rolnej UE, jak też szanse, jakie dla terenów wiejskich, rolnictwa i jakości środowiska może przynieść dobrze zaprojektowana reforma tej polityki.

Konferencję otworzyła Ewa Jakubowska–Lorenz, koordynatorka programu Europejska Polityka Rolna w Fundacji im. Heinricha Bölla w Warszawie. Zaprezentowała serię Atlasów publikowanych przez tę organizację. Ich celem jest przybliżenie ważnych tematów jak najszerszej grupie odbiorców, wzmocnienie i dostarczenie ruchom społecznym oraz organizacjom argumentów na rzecz bardziej zrównoważonej przyszłości, a także pobudzanie debaty publicznej, która utoruje drogę zmianom na lepsze.

fot. Instytut na rzecz Ekorozwoju 

Witając uczestników w imieniu Fundacji Instytutu na Rzecz Ekorozwoju prezes dr Wojciech Szymalski, podkreślił, że rolnictwo - ze względu na produkcję żywności - to szczególna gałąź gospodarki, odgrywająca istotną rolę w życiu każdego człowieka. Stwierdził, że potrzebne są zasadnicze zmiany w WPR w kierunku zrównoważonego podejścia do rozwoju terenów wiejskich z zapewnieniem wymogów środowiska i potrzeb społecznych.

Treść Atlasu rolnego zaprezentował profesor Zbigniew Karaczun z SGGW. Przedstawił on problemy współczesnego rolnictwa w Unii Europejskiej i w Polsce. Podkreślił, że 50% powierzchni Europy to użytki rolne, pastwiska i sady. Dla wszystkich Europejczyków istotne jest, jak te tereny będą gospodarowane, ponieważ od tego w przyszłości zależeć będzie jakość ludzkiego życia i pożywienia. Ważne jest, by pieniądze przeznaczane na rolnictwo były wydawane w sposób efektywny i racjonalny, ze względu na wzmacnianie usług publicznych i ekosystemowych, które rolnictwo może świadczyć dla całego społeczeństwa. W Unii Europejskiej pogłębiają się różnice dochodowe pomiędzy rolnikami. Obecnie niemal 80% dopłat otrzymuje jedynie 20% producentów rolnych i to dużych producentów. Powoduje to, że małe gospodarstwa nie mają środków na modernizację i unowocześnianie. Coraz bardziej widocznym problemem staje się starzenie mieszkańców wsi i „wymieranie obszarów wiejskich”. Zmienia się w efekcie model rolnictwa, znikają gospodarstwa rodzinne, a ich miejsce zajmują wielkie, przemysłowe gospodarstwa rolne bazujące na zewnętrznych pracownikach. Kluczowym problemem jest nadmierna presja wywierana przez rolnictwo na środowisko przyrodnicze. Dotyczy to negatywnego wpływu m.in. na jakość gleb i wód, różnorodność biologiczną oraz jakość powietrza i klimat spowodowanego między innymi rosnącym zużyciem nawozów mineralnych oraz chemicznych środków ochrony roślin. Stosowanie tych środków wynika z niskiego poziomu świadomości ekologicznej rolników.

 W dyskusji panelowej po przedstawieniu tez publikacji wzięli udział: Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Jan Krzysztof Ardanowski, Przewodniczący Sejmowej Komisji ds. Rolnictwa i Rozwoju Wsi, dr Jarosław Sachajko, Przewodniczący Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi w Parlamencie Europejskim, Czesław Siekierski oraz rolniczka, działaczka ze Stowarzyszenia Ekoland, Edyta Jaroszewska–Nowak. Rozmowę moderowała rzeczniczka WWF, Katarzyna Karpa-Świderek.

fot. Instytut na rzecz Ekorozwoju

Poseł Siekierski zwrócił uwagę na różnorodność rolnictwa europejskiego, co wiąże się z potrzebą wprowadzenia elastycznych działań w zależności od kraju członkowskiego w celu osiągnięcia wspólnych założeń polityki rolnej. Krajowe plany strategiczne powinny skupiać się na wykorzystaniu krajowego potencjału rolnictwa i opisywać instrumenty oraz mechanizmy, które pozwolą w sposób odpowiedni dla danej gospodarki osiągnąć  wspólne cele polityki rolnej na poziomie europejskim.

Poseł Jarosław Sachajko mówił o negatywnych rozwiązaniach w ramach WPR szczególnie odczuwalnych dla Polski w kontekście przyznawanych środków finansowych. „Umowa dla Polski została źle wynegocjowana, ponieważ na jedną osobę zatrudnioną w rolnictwie w Polsce mamy mniej pieniędzy niż pozostałe kraje, które przystępowały do polityki razem z nami”. Poruszył także problem marnowania żywności oraz niskich cen produktów rolnych. Według posła ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w produkcji zwierzęcej będzie miało sens, jeśli oprócz Polski dołączą takie gospodarcze potęgi jak Chiny, Indie i USA. Wywieranie presji na społeczeństwo, by rezygnowało z jedzenia mięsa ze względu na wysoki poziom emisji przy jego produkcji jest zdaniem posła niewłaściwe. Emisja metanu i dwutlenku węgla to nie tylko rolnictwo, ale między innymi ogrzewanie domów zimą.

Z punktu widzenia rolniczki Edyty Jaroszewskiej–Nowak Atlas rolny jest kwintesencją tego, czego od lat domagają się rolnicy i konsumenci ze wszystkich krajów UE. Mianowicie zwraca on uwagę na potrzebę zmiany WPR w kierunku dobrej jakości żywności, która uprawiana jest bez substancji (pestycydów, nawozów) szkodzących zdrowiu i degradujących środowisko, jest całkowicie bezpieczne dla ludzi oraz szanuje zwierzęta hodowlane i pozwala im na życie w godnych warunkach. W Atlasie brakuje jednak spojrzenia na globalne rolnictwo, szczególnie rolnictwo południa, gdzie rodzime ziemie są wykorzystywane pod uprawy modyfikowanych genetycznie roślin. „To, co mamy na talerzu, wpływa na sytuację globalną, na lokalnych konsumentów, handel i środowisko. Obecny układ Wspólnej Polityki Rolnej nie gwarantuje bezpieczeństwa i samowystarczalności żywnościowej Unii Europejskiej”.

Minister Ardanowski w swojej wypowiedzi popierał założenie Atlasu dotyczące zmian polityki rolnictwa w kierunku zrównoważonego rozwoju. Stwierdził m.in. „Popieram kierunek rolnictwa, do którego powinniśmy dążyć, kierunek, który odpowiada na zagrożenia dla środowiska, przeciwdziała zmianom klimatycznym, działa na rzecz zachowania bioróżnorodności wody i gleb - takie rolnictwo chcę realizować”. Minister wspomniał także o obecnych założeniach polskiej polityki rolnej oraz o planowanych programach ministerstwa poprawy sytuacji w rolnictwie.. Jego zdaniem w Atlasie zabrakło rekomendacji i proponowanych rozwiązań przedstawionych problemów.  Minister nie zgadza się z tezą, że hodowla krów, owiec, kóz i innych zwierząt jest współodpowiedzialna za efekt cieplarniany. Wypowiedział się także na temat rolnictwa ekologicznego. Stwierdził, że wieloletnie wspieranie tej formy rolnictwa nie przynosi efektów w Polsce. Zdaniem Ardanowskiego trzeba wspierać nie rolników ekologicznych, ale organizację rynku dla ich produktów.  Dziękując autorom raportu minister zapowiedział, że przekaże go odpowiednim departamentom MRiRW, a także zaprosił twórców raportu do udziału w konsultacjach społecznych nad strategią zrównoważonego rozwoju rolnictwa do 2030 r. 

fot. Instytut na rzecz Ekorozwoju

Po dyskusji panelistów głos zabrali słuchacze i słuchaczki konferencji. Poruszane były między innymi kwestie: WPR-u, którego zmiana ma służyć obywatelom i rolnikom, a nie międzynarodowym korporacjom; emisji gazów cieplarnianych z produkcji zwierzęcej i jak Polska planuje się z tym zmierzyć; uporania się z niedoborem wody w Polsce, przy utrzymaniu produkcji zwierzęcej; trudności rolnictwa ekologicznego oraz zmianie prawa dla takiego rolnictwa; uprawy soi modyfikowanej zamiast mączki kostnej; czy wprowadzenia edukacji ekologicznej w rolniczych szkołach średnich i na uczelniach wyższych.

Prof. Zbigniew Karaczun, podsumowując konferencję, stwierdził, że Atlas spełnia swoją główną rolę, którą jest wywołanie debaty nad potrzebą reformy wspólnej polityki rolnej, czego dowodem była żywa dyskusja pomiędzy prelegentami i prelegentkami oraz zgromadzoną publicznością.  Przy konstruowaniu WPR założono osiągnięcie konkretnych celów: produkcję żywności dobrej jakości, utrzymywanie żywotności obszarów wiejskich oraz wzmacnianie systemu przyrodniczego Europy. Niestety, żaden z tych celów nie jest wystarczająco dobrze przez tę politykę realizowany. Przeznaczane na ten cel znaczne kwoty nie przynoszą zadowalających efektów. Zmiany wymaga system dopłat, który powinien zachęcać rolników do ochrony wód i  gleby, jakości powietrza, zmniejszania emisji  i dbałości o warunki w jakich żyją zwierzęta. Natomiast rolnikom, którzy nie spełniają wymogów w tym zakresie, powinno się ograniczyć środki. WPR powinna też mocniej niż dotychczas promować gospodarstwa ekologiczne, a także dbać o to, by rolnictwo było atrakcyjnym miejscem pracy dla młodych ludzi w całej Europie. Przyszłością rolnictwa nie są duże uprzemysłowione gospodarstwa nastawione na zysk przy udziale środków degradujących środowisko oraz zdrowie. Małe gospodarstwa rolne również mogą być efektywne. Jeśli określone zostaną funkcje środowiskowe, które takie gospodarstwa mają spełniać np. dobrostan zwierząt hodowlanych, ochrona owadów zapylających, ochrona wód, czy zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych i wprowadzony system właściwego wynagrodzenia rolników za prośrodowiskowe działania , , a nie jak dotychczas za wielkość areału, jaki posiadają, uda się spełnić pierwotnie założone cele polityki rolnej w UE.

Dużym zagrożeniem i wyzwaniem dla rolnictwa jest zmiana klimatu. Jest to jeden z sektorów najbardziej narażonych na jej skutki, ale także istotne źródło emisji gazów cieplarnianych. Dlatego niezwykle ważne jest zwiększenie budżetu na przeciwdziałanie zmianie klimatu oraz wprowadzenie programu wspierania działań adaptacyjnych w WPR. Instrumenty WPR powinny mieć bardziej zróżnicowaną strukturę i formę, tak aby były one bardziej dostosowane do potrzeb rodzinnych gospodarstw rolnych. Ich utrzymanie powinno być jednym z podstawowych celów WPR.

 

Opracowała:

Marlena Sajnog

Fundacja Instytut na Rzecz Ekorozwoju