Wiele mówi się o olbrzymiej roli lasów w walce ze zmianami klimatu. Rzadko jednak jest poruszana kwestia torfowisk, które choć zajmują jedynie 3 proc. powierzchni lądów, mają znaczny wpływ na utrzymanie równowagi klimatycznej Ziemi. W stanie nienaruszonym mogą akumulować ogromne ilości dwutlenku węgla, a degradowane – uwalniają go. W październikowym raporcie WHO wraz z Wetlands International zwracają uwagę na ważną funkcję torfowisk w obiegu węgla w przyrodzie oraz formułują wskazówki, jak nimi niewłaściwie gospodarować.

Torfowiska występują w klimacie umiarkowanym, wilgotnym i chłodnym. Torf powstaje w warunkach beztlenowych o dużej wilgotności, na podłożu trudno przepuszczalnym. Przy wysokim poziomie wód dochodzi do akumulacji szczątek roślinnych i wyczerpywania zasobów tlenu. Bez dostępu tlenu proces rozkładu i mineralizacji zachodzi bardzo powoli, a uwalnianie dwutlenku węgla do atmosfery jest zablokowane. Warstwa torfu przyrasta o 1 mm rocznie. Po upływie milionów lat sprasowane głębsze warstwy przez osady nadległe przekształcają się w węgiel brunatny, a następnie kamienny.

Podczas fotosyntezy roślinność bagienna pochłania CO₂ z atmosfery, który w procesie torfotwórczym magazynowany jest na tysiące lub miliony lat w osadach. Jednakże jednocześnie w warunkach beztlenowych, przy powolnym rozkładzie materii powstaje metan, gaz o potencjale cieplarnianym znacznie większym niż dwutlenek węgla. Torfowiska mogą przyczyniać się nawet do 10 proc. emisji metanu w skali globalnej.

Klimat i torfowiska wzajemnie oddziałują na siebie. Klimat stwarza odpowiednie warunki temperatury i wilgotności do rozwoju torfu. Z kolei właśnie na torfowiskach mogą być przechowywane ogromne ilości węgla, który nie jest obojętny dla klimatu. Ocenia się, że w torfowiskach spoczywa ok. około 30 proc. całkowitej objętości tego organicznego pierwiastka w glebie. Może być go tam tyle samo, co w całej biomasie obszarów lądowych lub w atmosferze.

Wzrost średniej ziemskiej temperatury, eksploatacja torfu, niewłaściwa gospodarka leśna czy wypas prowadzą do osuszania torfowisk i przyśpieszenia mineralizacji szczątków. Co prawda emisja metanu zostaje zmniejszona, lecz uwalniają się zablokowane wcześniej pokłady węgla, bez możliwości jego późniejszej absorpcji. Traktowanie torfowisk jako nieużytków, drenaż i przekształcanie w tereny rolne są nadal częstymi praktykami w wielu częściach świata. Osuszanie mokradeł i powstające w ich wyniku pożary torfu odpowiadają za ok. 1/4 emisji dwutlenku węgla z sektora użytkowanie gruntów.

W 2010 roku w Rosji rekordowe upały w ciągu lata wywołały pożary na osuszonych w latach 60. i 70. torfowiskach wokół Moskwy. Ogień objął tereny o powierzchni odpowiadającej prawie 1/3 terytorium Polski. Paląca się pod powierzchnią ziemi roślinność wywołała smog w stolicy, zanieczyszczenie powietrza siedmiokrotnie przekroczyło dopuszczalne normy. Urzędujący wtedy prezydent Dmitrij Miedwiediew ogłosił stan wyjątkowy.

Znaczne zasoby związków węgla zawiera także wieczna zmarzlina w rejonach polarnych, które na skutek zmian klimatycznych są niezwykle narażone na ocieplanie. Na obszarach wiecznej marzłoci głębsze warstwy torfu zamarznięte są przez cały rok. Kiedy pokrywająca je warstwa lodu zaniknie, rozpocznie się proces beztlenowego rozkładu aktywując ukrytą dotąd "metanową bombę", co spotęguje jeszcze efekt cieplarniany.

W raporcie "Torfowiska – wskazówki do łagodzenia zmian klimatycznych poprzez ochronę, rehabilitację i zrównoważone użytkowanie" (Peatlands – guidance for climate change mitigation by conservation, rehabilitation and sustainable use) opublikowanym w październiku br., Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa Narodów Zjednoczonych (WHO) oraz Wetlands International omawiają zagrożenia i funkcje tych cennych ekosystemów lądowych [1]. Poza magazynowaniem węgla torfowiska odpowiadają także za regulację spływu wód i utrzymanie różnorodności biologicznej. Są jednak niezwykle wrażliwe na zakłócenia. Powinny zostać objęte szczególna opieką, by nie dopuścić do dalszych, nieodwracalnych emisji dwutlenku węgla.

Autorzy raportu uważają, że w ramach działań mitygacyjnych i inteligentnego rolnictwa można łatwo prowadzić konserwację, rekonstrukcję i gospodarkę wodną na torfowiskach. W dokumencie proponują możliwości zarządzania i finansowania na tych terenach, w celu zwiększenia ich usług ekosystemowych i ograniczania emisji. Problemy, rozwiązania i możliwości zarządzania torfowiskami podano także na przykładzie specyficznych dla danych państw studiów przypadków. W raporcie wymieniono 10 elementów strategicznych działań w celu uniknięcia emisji. Należą do nich zabezpieczenia niezdrenowanych torfowisk, ponowne nawodnienia osuszonych bagien oraz odpowiednie zarządzanie obszarami, które nie mogą być ponownie nawodnione.

Torfowiska w dwojaki sposób wpływają na poziom gazów cieplarnianych w atmosferze – regulują wielkość ich uwalniania, a także wiązania. Kiedy stężenie dwutlenku węgla wzrasta, oprócz szeregów działań dążących do zmniejszania emisji, rozwiązaniem może być zwiększanie możliwości magazynowania gazu przez rośliny. Zachowane w stanie naturalnym torfowiska taką funkcję spełniają. W naszym interesie powinna leżeć ich właściwa ochrona.