Roślinność jest niezwykle ważnym komponentem środowiska w przestrzeni miejskiej. Tworzy tereny biologicznie czynne, które pełnią podstawowe funkcje: biologiczne, hydrologiczne, klimatyczne, oraz funkcje pochodne: społeczne, psychiczne i wychowawcze, estetyczne, plastyczne, artystyczne, akustyczne, ochronne (sanitarne), żywicielskie. Niniejszy cykl artykułów powstał, aby przybliżyć spektrum dobroczynnych korzyści, jakie przynoszą nam - naszemu zdrowiu i środowisku w mieście - funkcje pełnione przez tereny zieleni.

Funkcja biologiczna jest bardzo istotna między innymi ze względu na takie podfunkcje jak: sekwestracja węgla, produkcja biomasy, jonizowanie powietrza.

Drzewa i rośliny usuwają dwutlenek węgla z atmosfery i wbudowują go w swoje tkanki. Dla nas ludzi to bardzo znacząca funkcja  szczególnie ze względu na obecną ilość dwutlenku węgla w atmosferze i związanym z tym ociepleniem globalnym i  zmianami  klimatycznymi.

Duże drzewo, którego średnica pnia wynosi ponad 77 cm gromadzi podczas swojego życia około 3,2 tony węgla, natomiast drzewo o średnicy pnia 7 cm gromadzi go tysiąc razy mniej. Poniższy wykres przedstawia ilości węgla gromadzone w tkankach indywidulanych drzew różnej wielkości.

Ilości węgla zgromadzone w tkankach indywidualnych drzew różnej wielkości

Źródło: Nowak, D..J.,1994, Atmospheric Carbon Dioxide Reduction by Chicago’s Urban Forest [w:] McPherson i in. 1994, Climate Urban Forest Ekosystem:Results of the Chicago Urban Forest Climate

Należy zwrócić uwagę na fakt, że największe pochłanianie dwutlenku węgla występuje w młodości, gdy drzewo intensywnie przyrasta. Tempo przyrostu i czas jego kulminacji zależy od gatunku. Dla gatunków światłożądnych, szybko rosnących jak modrzew, czy sosna, maksymalny przyrost przypada na 30-50 rok życia, w przypadku gatunków cienioznośnych jak cis, czy jodła może być to nawet 35-80 i więcej lat.

Zieleń w cyklu swojego życia produkuje biomasę. Biomasa w mieście może powstawać głównie z odpadów z pielęgnacji zieleni miejskiej (z pozostałości po przycinaniu zieleni wysokiej, po koszeniu trawników, grabieniu liści, odpady z przydomowych ogródków itp.). Z jednego drzewa po wykonaniu zabiegów pielęgnacyjnych pozostaje ok. 2 m3 gałęzi. Z kolei z jednego drzewa o średnicy pnia ok. 60 cm przeznaczonego do usunięcia powstaje 7,8 m3 odpadów (1.1 m3 drobnica gałęziowa, 6,7 m3 grubizna). Takie odpady z pielęgnacji zieleni miejskiej można wykorzystywać  do uzyskania energii ze źródeł odnawialnych.

Mało kto wie, że zieleń wydziela substancje antybiotyczne (tzw. fitoncydy) – są to lotne substancje, zabójcze dla bakterii, grzybów i owadów. (np.: zieleń iglasta w tym: sosna, jodła, świerk, cis, jałowiec, oraz zieleń liściasta w tym: czeremcha, robinia, głóg, berberys, jesion, brzoza). Niektóre z nich wykazują działanie dezynfekujące, pobudzające układ nerwowy, podnoszące ciśnienie (dęby, klony, leszczyny) itd. Fitoncydy drzew iglastych działają na człowieka uspakajająco, a drzew liściastych pobudzająco. Działanie bakteriobójcze mają: sosna, jałowiec, jodła, orzech, szałwia, mięta, lawenda itd., działanie uspakajające; bukszpan, jaśmin, głóg, czeremcha itp., Na wydzielanie fitoncydów mają wpływ różne czynniki; temperatura (szczególnie jej wzrost), wilgotność względna powietrza, nasłonecznienie i ruch powietrza, wpływające na parowanie olejków eterycznych.

Produkcja fitoncydów związana jest także z jonizacją powietrza. Zieleń jest także jonizatorem powietrza. Istnieje jonizacja dodatnia i ujemna. Większość fitoncydów emituje jony ujemne, które korzystnie wpływają na stan psychofizyczny człowieka. Jonizacja ujemna występuje pod koronami drzew i jest tam 2-3-krotnie większa niż na obszarze zabudowanym. Koncentracja niekorzystnych dla psychiki człowieka jonów dodatnich jest pod koronami drzew 3-7- krotnie mniejsza niż w przestrzeni zabudowanej. Badania wykazały, że jony ujemne emitują rośliny, takie jak np. sosna, brzoza, paprocie, tulipany, rumianek itd., natomiast jony dodatnie, np. niektóre gatunki kaktusów.

Zieleń jest także podstawowym ekosystemem do życia dla wielu zwierząt, ptaków oraz owadów.  Kluczowymi elementami ekosystemu są: powierzchnia terenów zielonych - parków, lasów, rezerwatów, zieleń towarzysząca zabudowie - odpowiednio zaprojektowana zieleń osiedlowa, zbiorniki wodne. Dzięki tym rozwiązaniom więcej gatunków może znaleźć odpowiednie warunki życia. Nie jest to jednak jedynie kwestią ilości oraz powierzchni obszarów zielonych. Równie ważna jest struktura przestrzenna zieleni, jej korelacja z obszarami pełniącymi różne funkcje w mieście oraz pielęgnacja (zapewniająca jej trwałość).

Fot. Marlena Sajnog

Źródła:

Czerwieniec M., Lewińska J., 2000, Zieleń w mieście, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Kraków

Niemirski W., 1973, Kształtowanie terenów zieleni, Wydawnictwo Arkady, Warszawa

Sobczyńska K.U.,2014, Zieleń jako element współczesnego miasta i jej rola w przestrzeniach Publicznych Poznania, Politechnika Poznańska Wydział Architektury, Poznań