Wszystko wskazuje na to, że rok 2015 będzie najcieplejszy w historii pomiarów. W Polsce zapamiętamy go jako rok, w którym poziom wody w Wiśle opadł do poziomu najniższego od ponad 200 lat.

Zmiany klimatu już są w Polsce, ale to dopiero początek. Klimatolodzy zapowiadają dalszy wzrost temperatur i wydłużanie się okresów gorąca. Czy Polska jest gotowa na nowy, gorący świat? Zapytaliśmy Ministerstwo Środowiska, jakie ma plany na przystosowanie się do zmian klimatycznych.

Odpowiada Marcin Grądzki, specjalista z Departamentu Zrównoważonego Rozwoju w Ministerstwie Środowiska.

Piotr Siergiej: Jakie wymierne straty wynikające z zmian klimatycznych przewidywane są dla Polski?

Według „Strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 – straty do 2030 roku mogą wynieść nawet 120 mld złotych.

Skutki zmian klimatu najbardziej odczuwalne są w miastach, gdzie przez gęstą zabudowę kształtują się m.in. wyspy cieplne czyli obszary o zwiększonej temperaturze. W upały generuje to wydatki na tworzenie tzw.: kurtyn wodnych - dzienny koszt działania kurtyny to około kilkuset złotych. Największe straty powodowane są jednak przez zdarzenia ekstremalne, np. deszcze – kiedy to w krótkim czasie na małą powierzchnię spada duża ilość wody. Generuje to straty szacowane w milionach złotych. Podobnie powodzie wywołane fala wezbraniową (usuwanie skutków powodzi na Mazowszu w 2011 roku kosztowało 65 mln złotych).

W rolnictwie negatywny wpływ ma na przykład zwiększenie wartości ewapotranspiracji, co przy braku opadów prowadzi do pogorszenia bilansu wodnego. Zwiększą się również okresy suszy i częstotliwość występowania opadów nawalnych, następuje wzrost wariancji niektórych elementów meteorologicznych (np. przymrozków), wyższa temperatura będzie również sprzyjać przezimowaniu owadów co może skutkować wzrostem zagrożenia zachorowań na choroby wirusowymi (roślin, zwierząt i ludzi). W sierpniu 2015 roku wstępne szacunki strat spowodowanych przez susze opiewają na kwotę blisko 550 milionów złotych.

Dla sektora energetycznego zmiany klimatu skutkują znacznym pogorszeniem warunków operacyjnych. Problemy dzielną się na zmiany warunków dystrybucji energii elektrycznej, zmiany zapotrzebowania na energię elektryczną i ciepło, czy zmiany możliwości wytwórczych zarówno ze źródeł konwencjonalnych jak i odnawialnych. Przy 30 st. C polskie elektrownie muszą zapewnić o 1000 MW mocy więcej niż wtedy, kiedy temperatura oscyluje koło 20 st. C. Ten dodatkowy tysiąc to koszt ok. 20 mln zł dziennie.

Jak obecnie wygląda krajowa polityka adaptacyjna do zmian klimatu?

Pierwszym krokiem we wdrażaniu krajowej polityki adaptacyjnej do zmian klimatu było przyjęcie w 2013 roku „Strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030” (SPA 2020), dokumentu opracowanego w Ministerstwie Środowiska.

Zgodnie ze SPA 2020, priorytetem Polski we wdrażaniu polityki adaptacji do zmian klimatu na najbliższe lata będą największe miasta i aglomeracje. Prowadzone są prace przygotowawcze do uruchomienia, koordynacji i finansowania projektu pozakonkursowego, planowanego do finansowania w ramach POIŚ 14-20, którego produktem będą lokalne plany adaptacji dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców.

Jakie działania zmniejszające niekorzystne efekty zmian klimatycznych w Polsce są obecnie podejmowane?

Konkretne działania adaptacyjne, aby były skuteczne muszą być podejmowane na poziomie samorządów lokalnych i regionalnych. W skali całego kraju prowadzone są działania przeciwpowodziowe, poprawiające retencję rzek czy projekty miejskie dzięki którym coraz częściej spotyka się zielone dachy czy ściany. Zgodnie ze SPA 2020, jak również w kontekście koordynowanych przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju prac nad Krajową Polityką Miejską należy podkreślić, że nieodłącznym elementem lokalnych działań rozwojowych będzie rewitalizacja terenów zdegradowanych lub zagospodarowanie nieużywanych. Jednocześnie, rewitalizacja powinna być prowadzona w sposób komplementarny z zaplanowanymi działaniami adaptacyjnymi. Stwarza to szansę na rewitalizację terenów z jednoczesnym wzmocnieniem lokalnego potencjału adaptacyjnego, np. poprzez poprawę retencji czy tworzenie terenów przyjaznych mieszkańcom.

Co więcej w opublikowanym 5 sierpnia przez Najwyższą Izbę Kontroli raporcie dotyczącym zdolności ograniczania skutków susz i powodzi w drodze zwiększenia małej retencji wód stwierdzono niewystarczająca priorytetyzację działań adaptacyjnych. Wynikiem takiego traktowania zagrożeń związanych ze zmianami klimaty jest m.in. fakt, że w województwie małopolskim zagrożonych powodzią jest ok 80 % gmin.

Jakie działania przewiduje się na przyszłość i jaki będzie ich prognozowany koszt?

Realizacja konkretnych działań adaptacyjnych do zmian klimatu odbywa się głównie na poziomie regionalnym i lokalnym. Zadaniem Ministerstwa Środowiska jest wsparcie dla samorządów zarówno poprzez umożliwianie finansowania tego typu działań jak i przygotowywanie materiałów np. wytycznych czy poradników i dobrych praktyk.

Trudno wiec mówić o prognozowanych kosztach, można jednak stwierdzić, że każda złotówka zainwestowania w działania adaptacyjne, szczególnie te związane z przeciwdziałaniem wydarzeniom ekstremalnym zwróci się z nawiązką. Dla przykładu – w latach 2001–2011 w wyniku zjawisk ekstremalnych, szczególnie powodzi i podtopień, zarejestrowano straty w wysokości 56 mld zł.

Obecnie działania prowadzone przez Ministerstwo Środowiska, związane z adaptacją do zmian klimatu skupiają się na największych miastach i aglomeracjach. Trwają prace nad projektem pozakonkursowym, którego beneficjentem będą miasta powyżej 100 tys. mieszkańców realizowanym w latach 2015-2018. Powstałe w wyniku realizacji projektu miejskie plany adaptacji będą uwzględniały specyficzne lokalne uwarunkowania geograficznych, społecznych i gospodarczych każdego z miast i będą zawierać propozycje konkretnych działań chroniących przed skutkami zmian klimatu. Na dzień dzisiejszy chęć udziału w projekcie zadeklarowano w 44 miastach. Aktualnie podpisane zostały porozumienia pomiędzy Ministrem Środowiska a władzami miast, które wyraziły gotowość i chęć przystąpienia do projektu.

Realizacja tego zadania jest pierwszym krokiem w działaniach których celem jest uodpornienie i przystosowanie miast do zmieniających się warunków. Ze względu na swoją skalę, jest to nowatorskie i niespotykane jeszcze w Europie przedsięwzięcie. Ponad 30% mieszkańców Polski mieszka w miastach objętych projektem. Efektem projektu będzie zwiększających odporność miast na skutki zmian klimatu, a w konsekwencji również całego kraju. Przygotowywany jest również uniwersalny poradnik zawierający wskazówki do sporządzania takich planów dla mniejszych miast.

­