Warsztaty w ramach ww. projektu zostały zorganizowane przez Instytutu na rzecz Ekorozwoju i Fundację im. Henrich’a Boell’a, w których wzięły udział 22 osoby.  

Punktem wyjścia do zadawania pytań i dyskusji były trzy wystąpienia:

- Andrzeja Kassenberga - Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju – prezentacja „Atlasu Energii” w połączeniu z polityką energetyczną UE.

- Szymona Liszki - Fundacja Efektywnego Wykorzystania Energii – prezentacja polityki energetycznej Polski w nawiązaniu do „Atlasu Energii”.

- Marka Rojczyka - Katedra Techniki Cieplnej, Politechniki Śląskiej– spojrzenie na lokalną politykę energetyczną z kontekście Atlasu Energii.

Podstawowe przesłania wynikające z ww. wystąpień to:

a)         Na świecie dokonuje się transformacja energetyczna polegająca na odejściu od energetyki bazującej na paliwach kopalnych na rzecz energetyki odnawialnej i znacznej poprawie efektywności energetycznej oraz na budowaniu równoprawnej roli energetyki obywatelskiej w stosunku do korporacyjnej.  W tym kierunku zmierza, choć zbyt wolno, UE.

b)         Polska nie posiada jak do tej pory jasno określonej polityki energetycznej w kontekście zachodzących przemian na świecie prowadzących do transformacji energetycznej.  Z projektu Polityki energetycznej Polski do 2040 roku z 11.2018 r. ., jak i projektu Krajowego planu energii i klimatu do 2030 r., wynika chęć utrzymania znaczącego udziału węgla w strukturze energetyki. Rozwiązania sprzyjające rozwojowi energetyki odnawialnej, w tym prosumenckiej, wprowadzane są na zbyt małą skalę. Niewystarczająco uwzględnia się również potencjał efektywności energetycznej.

c)         Szansą na zmniejszenie niskiej emisji poza oczywistą wymianą źródła ciepła na poziomie lokalnym jest rozwój powszechnego ocieplania budynków, wraz z wymianą okiem i drzwi (tzw. termomodernizacji). Pomoże to w rozwiązywania wielu problemów takich jak: wysokie koszty ogrzewania, jakość powietrza czy przeciwdziałanie ubóstwu, szczególnie tzw. ubóstwu energetycznemu.

W trakcie dyskusji moderowanej przez Ewę Podolską z Radia TOK FM zwrócono uwagę na następujące kwestie:

- Proces odchodzenie od węgla na świecie będzie trwał  ale to wymaga czasu i Polskę też będzie to dotyczyć w coraz większym stopniu. Koszty transformacji energetycznej są wysokie ale także koszty pozostania w tradycyjne energetyce węglowej nie są niskie także są dodatkowe koszty klimatyczne, zdrowotne i społeczne. Nadal są kraje, które wydobywają i zużywają znaczne ilości węgla. Oprócz kwestii klimatycznych problemem w Polsce jest wysoki koszt węgla, który może już w roku 2030 spowodować, że nie będzie czynna żadna kopalnia węgla kamiennego na Śląsku. W tej sytuacji budowa nowej kopalni mija się z jakimkolwiek sensem ekonomicznym nie mówiąc o poważnych zagrożeniach dla substancji mieszkaniowej i infrastruktury w Rybniku.

- Sytuacja pod względem niskiej emisji czyli smogu jest w Rybniku tragiczna. Już w lutym 2019 r. nastąpiło przekroczenie normy rocznej ilość dni (tzn. 35) z przekroczeniami dobowego stężenia pyłu zawieszonego (10 mikrogramów/m³), a zdarzają się dni gdy przekroczenie wynosi nawet 1000%. Badania medyczne wykazały statystyczną korelację między stężeniem benzoalfapirenu, a występowaniem nowotworu mózgu u dzieci. Przedstawicielki Rady Kobiet wyraźnie podkreślały b. silne obawy o zdrowie i zdolności do poradzenia sobie w życiu przyszłych pokoleń. Jak najszybciej trzeba doprowadzić do podjęcia uchwały o zakazie stosowania paliw stałych do celów grzewczych w Rybniku.

- Uruchomiono wiele programów na poziomie gminnym, regionalnym i krajowym czy to dotyczących termomodernizacji budynków czy też wymiany źródeł ciepła w tym zainstalowanie fotowoltaiki samej czy z pompą ciepła. Uruchomiło to rynek na instalowanie fotowoltaiki i pomp ciepła. Jednak programy te nie są dostosowane do specyfiki i struktury społeczności w poszczególnych gminach (rodziny ubogie, nieposiadające zdolności kredytowych itp.) Szczególnie b. duże potrzeby występują w zakresie termomodernizacji budynków i to głębokiej termomodernizacji – dach, okna, ściany podłogi wraz z rekuperacją i zarzadzaniem energią. Prowadzone działania informacyjno-doradcze pomagają we wzroście zainteresowania tymi programami. Rybnik jako jedyna gmina w Polsce prowadzi punkt konsultacyjny oraz organizuje w każdej dzielnicy spotkanie dotyczące Programu czyste powietrze.

- Podkreślano, że istnieje istotna grupa rodzin, która mimo średnich albo wysokich dochodów powalających na wymianę źródła ciepła nie jest zainteresowane aby tego dokonać i nadal pali węglem oraz wszystkim śmieciami, które dadzą się palić. Proponowano aby wprowadzić obowiązek wymiany źródła ciepła (czyli kopciuchów) albo obowiązek podłączenia się do sieci ciepłowniczej lub gazowniczej jeżeli przebiega ona w pobliżu. Uznano, że prowadzone kontrole nie są wystarczające.  Proponowano rozwiązanie polegające na gromadzeniu kar dla poszczególnych gospodarstw domowych za palenie w piecach nieodpowiednim paliwem, a gdy w ciągu 2-3 lat dokonają one wymiany to kary te są zwracane. 

W nawiązaniu do wyników warsztatów, jako wnioski do okresu programowania funduszy UE na lata 2021-2027 należy podkreślić:

a)         Niezbędne jest kontynuowanie programów wpierających transformację energetyczną polegającą na rozwoju energetyki obywatelskiej.

b)         Konieczność uruchomienia zintegrowanych programów wsparcia obejmujących łącznie: wymianę źródła ciepła (przede wszystkim na fotowoltaikę i pompy ciepła), głęboką termomodernizację oraz przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu, a także instalowanie lokalnych magazynów energii (np. z wykorzystaniem samochodu elektrycznego).

c)         Potrzebę dokonania restrukturyzacji zarządzania programami tak aby były one dostosowane do potrzeb lokalnych, elastyczne i w największym stopniu prowadzone przez gminy, a także przyjazne dla beneficjentów.

d)         Wpieranie gmin w powoływaniu doradców ds. energetyki obywatelskiej i przeciwdziałaniu smogowi.

e)         Możliwość wykorzystania funduszy do zakupu nowoczesnych sprzętów do kontroli jakiego paliwa używa się w domach jednorodzinnych oraz przeszkolenia strażników miejskich i policjantów.

f)          Celowość prowadzenia szerokich kampanii informacyjno-edukacyjnych, co do potrzeby przeciwdziałania niskiej emisji, jej wpływu na zdrowie (zwłaszcza młodego pokolenia)  oraz rozwoju energetyki kolektorów słonecznych.

g)         Konieczność tworzenia mechanizmów umożliwiających uzyskania wsparcia przez osoby niezamożne czy wręcz biedne po przez stosowanie zaliczek albo udzielanie gwarancji na podjęcie działań inwestycyjnych na wymianę kotłów, rozwój fotowoltaiki, kolektorów słonecznych i poprawy efektywności energetycznej w gospodarstwach indywidualnych.  

h)         Pobudzenie przedsiębiorczości zwłaszcza innowacyjnych rozwiązań lokalnych, co do rozwoju energetyki obywatelskiej i przeciwdziałania niskiej emisji.