Uczciwość w handlu jako główny warunek poprawy odporności na zmiany klimatu drobnych gospodarstw rolnych z krajów

Globalnego Południa. 

Stanowisko globalnego ruchu na rzecz Sprawiedliwego Handlu

w związku ze szczytem klimatycznym COP 24.

24. Konferencja Stron UNFCCC Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (COP24) odbędzie się w dniach 2-14 grudnia 2018 roku w Katowicach. Ostatni raport specjalny Międzynarodowego Panelu ds. Zmian Klimatu (IPCC) zatytułowany Global Warming of 1.5°C („Globalne ocieplenie o 1,5 °C”) wskazuje, że nie ma fizycznych, chemicznych czy technicznych przeszkód, które uniemożliwiałyby ograniczenie globalnego ocieplenia do 1,5°C, jeżeli tylko będzie ku temu polityczna wola.

Przyszłość naszej planety zależy od decyzji politycznych podjętych podczas tegorocznej konferencji klimatycznej oraz od ich natychmiastowego i konsekwentnego wdrażania w najbliższej dekadzie. Każdy rok ma znaczenie, liczy się każda decyzja i każda 0,1°C.

Drobni rolnicy, zwłaszcza ci posiadający ziemie poniżej dwóch hektarów, to niezbędne ogniwo w globalnym systemie rolno-żywnościowym. 500 milionów drobnych gospodarstw rolnych dostarcza ponad 80% żywności spożywanej w krajach globalnego Południa, co przyczynia się znacząco do zmniejszania ubóstwa i ma istotny wpływ na globalne bezpieczeństwo żywnościowe. Mimo to drobni rolnicy sami są zagrożeni biedą i głodem oraz skutkami zmian klimatu.

Jako globalny ruch organizacji Sprawiedliwego Handlu, aktywistów, badaczy, przedsiębiorstw działających w duchu Sprawiedliwego Handlu i konsumentów zaangażowanych w budowanie sprawiedliwości ekonomicznej wyrażamy głębokie zaniepokojenie negatywnym wpływem zmian klimatu na drobnych rolników i rzemieślników na całym świecie.

Nierówności społeczne i zmiany klimatu są ze sobą nierozerwalnie związane, a rozwiązanie jednego problemu wymaga uwzględnienia tego drugiego. Dlatego wzywamy Strony UNFCCC do uznania polityki i działań zgodnie z zasadami Sprawiedliwego Handlu za ważny element strategii mających na celu łagodzenie skutków i adaptację do zmieniającego się klimatu. Dostrzegamy pilną potrzebę poprawy transparentności i wprowadzenia przepisów prawa międzynarodowego, które będą odpowiednio regulować działanie globalnych łańcuchów dostaw.

Jak zmiany klimatu wpływają na tych najbardziej podatnych na ich skutki

Drobni rolnicy i wiejskie społeczności na całym świecie cierpią z powodu katastrofalnych skutków zmian klimatu, takich jak ekstremalne susze, powodzie, brak opadów, pustynnienie, zasolenie gleb, niedostatek wody, skrócone okresy zbiorów, utratę możliwości upraw danych roślin na dotychczasowym terenie, choroby roślin czy plagi owadów. Straty w produkcji, pogorszenie się jakości zbiorów i wzrost kosztów produkcji zagrażają bezpieczeństwu i suwerenności żywnościowej oraz warunkom bytowym, napędzając migrację z terenów wiejskich do miast i za granicę, co w rezultacie zwiększa ciężar opieki nad rodzinami spoczywający na kobietach.

Aby chronić zbiory przed epidemiami spowodowanymi zmianami klimatu i zapobiegać utracie źródła utrzymania, drobni rolnicy są zmuszani wdrażać niekorzystne tymczasowe rozwiązania, takie jak stosowanie znacznych ilości środków chemicznych. Nie tylko zwiększa to koszty produkcji, lecz także negatywnie odbija się na zdrowiu i środowisku lokalnym, powodując skażenie wód, wylesienie i wzrost zachorowań. Takie tymczasowe działania nasilają negatywne efekty zmian klimatu na życie lokalnych społeczności.

Środowiskowe, ekonomiczne i społeczne skutki zmian klimatu zagrażają przyszłości rolniczych i rzemieślniczych łańcuchów dostaw, uderzając w tych, którzy w najmniejszym stopniu przyczyniają się do zmian klimatu – w drobnych wytwórców i w społeczności wiejskie globalnego Południa. Drobni rolnicy są marginalizowani w globalnym kontekście gospodarczym. Największe wyzwanie stanowią dla nich ekstremalne wahania cen skupu i stosowanie wobec nich nieuczciwych praktyk handlowych. W takich warunkach przystosowanie produkcji i praktyk handlowych do nieprzewidywalnych i gwałtownych zmian wzorców pogodowych, przy zachowaniu zasad Sprawiedliwego Handlu, staje się niezwykle trudne dla wszystkich podmiotów w globalnych łańcuchach dostaw.

Dlatego też sprawiedliwość handlowa odgrywa istotną rolę w osiągnięciu sprawiedliwości klimatycznej poprzez priorytetowe traktowanie potrzeb drobnych wytwórców i uwzględnianie faktu, że są oni w coraz większym stopniunarażeni na skutki zmian klimatu.

Wkład ruchu Sprawiedliwego Handlu w budowanie sprawiedliwości klimatycznej i wdrażania Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030

Sprawiedliwy Handel służy realizacji wielu Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ (zwłaszcza celów numer 1, 2, 5, 8, 10, 12, 13, 15, 16 i 17). Ostatnie 40 lat pokazało, że Sprawiedliwy Handel to model sprzyjający przeobrażeniom, innowacyjny i holistyczny, który tworzy warunki dla zrównoważonego rozwoju i redukcji ubóstwa poprzez: wzmacnianie pozycji drobnych producentów w globalnych łańcuchach dostaw.

Dzięki ułatwionemu dostępowi do finansowania i wiedzy producentom łatwiej jest wdrażać stabilne i trwałe modele produkcji; zachęcanie do stosowania praktyk przyjaznych klimatowi poprzez dopłaty do produkcji organicznej i promocję odpowiedzialnego gospodarowania środowiskiem naturalnym; wzmacnianie pozycji negocjacyjnej producentów i pracowników w łańcuchach dostaw. Poprawa zarówno jednostkowej, jak i zbiorowej pozycji rolników i pracowników najemnych zmniejsza dysproporcje siły w łańcuchu dostaw i wzmacnia podmiotowość jego pierwszych ogniw.

Łącząc aspekty społeczne, gospodarcze i środowiskowe, Sprawiedliwy Handel przyczynia się do zwiększenia odporności na zmiany klimatu globalnych łańcuchów dostaw. To jednak nie wystarczy, by sprostać skali wyzwań wynikających ze zmian klimatu i nierówności w łańcuchach dostaw. Konieczne jest jak najszybsze przeobrażenie obowiązującego globalnego modelu gospodarczego.

Międzynarodowy ruch na rzecz Sprawiedliwego Handlu wzywa Strony UNFCCC podczas COP24 do:

1. wprowadzenia mechanizmów zwiększających jawność, systemówzachęcających do wprowadzania zmian i przepisów regulujących działalność sektora prywatnego, które pozwolą na stworzenie odpornych na zmiany klimatu i sprawiedliwych łańcuchów dostaw z zachowaniem należytej staranności, np. poprzez uczciwą zapłatę dla wszystkich podmiotów w łańcuchu dostaw, która wystarcza na godziwe życie drobnych rolników i pokrywa koszty zrównoważonej produkcj;

2. zapewnienia drobnym rolnikom i społecznościom szczególnie narażonym na skutki zmian klimatu wsparcia finansowego, merytorycznego i technicznego, które pozwoli im mierzyć się z nieuniknionymi skutkami zmian klimatu, odbudowywać źródła utrzymania po katastrofach klimatycznych i wprowadzać skuteczne strategie przystosowywania produkcji i łagodzenia skutków zmian klimatu;

3. promowania mechanizmów internalizacji kosztów niesprawiedliwych i nieprzyjaznych środowisku praktyk handlowych oraz do tworzenia bodźców podatkowych do rozwoju zeroemisyjnej produkcji rolnej, np. poprzez opodatkowanie emisji dwutlenku węgla;

4. dbałości o to, by sektor prywatny w krajach globalnego Południa płacił sprawiedliwe i odpowiednie podatki, a państwa te inwestowały w rozwój modeli produkcji odpornych na zmiany klimatu, z korzyścią dla drobnych rolników i narażonych na negatywne skutki zmian klimatu społeczności wiejskich;

5. inwestowania w badania rolnicze na obszarach najbardziej dotkniętych zmianami klimatu i promowania praktyk zwiększających odporność drobnych gospodarstw (np. modeli agroleśnictwa i ochrony bioróżnorodności, które uwzględniają lokalną tradycję upraw i zachowanie suwerenności żywnościowej).

Wizja międzynarodowego ruchu na rzecz Sprawiedliwego Handlu zakłada rozwój relacji gospodarczych na fundamencie sprawiedliwości i uczciwości, tak aby dobro ludzi i planety było ważniejsze od doraźnych zysków. Do zmiany obecnego systemu gospodarczego, który umacnia nierówności społeczne i pogłębia degradację środowiska, niezbędne jest podejmowanie wspólnych działań w ramach partnerstw i koalicji.

Skuteczność globalnej reakcji na zagrożenia związane ze zmianami klimatu zależy w znacznej mierze od działań na rzecz zwalczania ubóstwa i promowania zrównoważonego rozwoju. Wymaga to priorytetowego podejścia do wprowadzenia większej sprawiedliwości w łańcuchach dostaw i zapewnienia drobnym rolnikom i innym podmiotom wsparcia finansowego i technicznego, które umożliwią im wdrażanie odpornych na zmiany klimatu modeli produkcji i handlu.