Warsztaty w ramach ww. projektu zostały zorganizowane przez Towarzystwo dla Ludzi i Natury z Lublina przy współpracy Instytutu na rzecz Ekorozwoju i Fundacji im. Henrich’a Boell’a, w których wzięły udział 24 osoby.  

Punktem wyjścia do zadawania pytań i dyskusji były trzy wystąpienia:

- Andrzeja Kassenberga - Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju – prezentacja „Atlasu Energii” w połączeniu z polityką energetyczną UE.

- Ewarysta Hille niezależnego eksperta – prezentacja polityki energetycznej Polski w nawiązaniu do „Atlasu Energii”.

- Małgorzaty Gałczyńskiej – Lubelski Klaster Ekoenergetyczny (Fundacja Rozwoju Lubelszczyzny) – spojrzenie na lokalną politykę energetyczną w kontekście „Atlasu Energii.”

Podstawowe przesłania wynikające z ww. wystąpień to:

a)         Na świecie dokonuje się transformacja energetyczna polegająca na odejściu od energetyki bazującej na paliwach kopalnych na rzecz energetyki odnawialnej i znacznej poprawie efektywności energetycznej oraz na budowaniu równoprawnej roli energetyki obywatelskiej w stosunku do korporacyjnej.  W tym kierunku zmierza, choć zbyt wolno, UE.

b)         Polska nie posiada jak do tej pory jasno określonej polityki energetycznej w kontekście zachodzących przemian na świecie prowadzących do transformacji energetycznej.  Z projektu Polityki energetycznej Polski do 2040 roku z 11.2018 r., jak i projektu Krajowego planu energii i klimatu do 2030 r., wynika chęć utrzymania znaczącego udziału węgla w strukturze energetyki. Rozwiązania sprzyjające rozwojowi energetyki odnawialnej, w tym prosumenckiej, wprowadzane są na zbyt małą skalę. Niewystarczająco uwzględnia się również potencjał efektywności energetycznej.

c)         Mimo wielu trudności na poziomie lokalnym podejmowane są z sukcesem inicjatywy mające na celu wspólne budowanie samowystarczalności energetycznej w oparciu o lokalne zasoby energii odnawialnej i chęć współpracy wielu podmiotów np. w formule klastra energii czy spółdzielni. Przykładem tego jest Tomaszowski Klaster Energii czy współpraca gminy Wola Uhruska w ramach Lubelskiego Klastra Ekoenergetycznego. 

W trakcie dyskusji moderowanej przez Michała Wolnego z Towarzystwo dla Natury i Człowieka zwrócono uwagę na następujące kwestie:

- Jak ma wyglądać przyszła polityka energetyczna Polski bo na dzisiaj przyszłość jest niedookreślona. Czy wspieramy schyłkowe sektory jak górnictwo węgla i opartą na nim energetykę, czy też energetykę odnawialną i ruch prosumencki. Trzeba mieć także na uwadze potrzeby coraz większego korzystania z energii elektrycznej.   

- Konieczność jasnego określenia na wiele lat do przodu podstaw prawnych i finansowych rozwoju OZE zwłaszcza w ramach ruchu prosumenckiego (gospodarstwa domowe, MŚP, administracja lokalna, gospodarstwa rolne). Dobrym przykładem jest program „Mój prąd”.

- Dużego zainteresowania rozwojem rozproszonej energetyki zwłaszcza w oparciu o przykłady nie tylko zagraniczne, ale przede wszystkim międzysąsiedzkie w sytuacji możliwości uzyskania wysokiego dofinasowania. Efekty, czyli ewidentne korzyści, u jednych, powodują wzrost zainteresowania u innych. Szybki zwrot z własnych nakładów finansowych jest najlepszą rekomendacją rozwoju energetyki prosumenckiej.  

- Rozbieżność pomiędzy potrzebą ochrony przyrody (zwłaszcza Poleskiego Parku Narodowego i ochrony stosunków wodnych powiązanych ze światem cennych gatunków flory i fauny), zapewnienia egzystencji rolnikom i agroturystyce, a chęcią dalszego rozwoju lubelskiego zagłębia węglowego (mowa nawet o 6 kopalniach) wynikającą z ambicji politycznych oraz potrzeb przeciwdziałania bezrobociu, które sięga nawet 16%. Zwracano uwagę na wysokie ryzyko rozbudowy zagłębia węgla kamiennego w sytuacji wycofywania się banków z finansowania paliw kopalnych. Sytuacja na rynku światowym prowadzi do b. niskich cen węgla oraz konieczności wysokiej robotyzacji jego wydobycia w perspektywie 7-10 lat, co ograniczy tworzenie miejsc pracy dla lokalnej społeczności. Ponadto te miejsca pracy wymagać będą bardzo wysokich kwalifikacji i prawdopodobnie nie będą odpowiadać lokalnie dostępnym kompetencjom. Istnieje niebezpieczeństwo negatywnego oddziaływania nowych kopalń nawet po ich zamknięciu, z którymi region zostanie, gdy transformacja energetyczna spowoduje, że opłacalność kopalni b. szybko będzie spadać. Długoterminowo zagrożone są rolnictwo, turystyka czy stosunki wodne. Już dzisiaj w regionie w lecie reglamentowany jest dostęp do wody. Dlatego bardzo potrzebna jest otwarta, merytoryczna dyskusja w regionie (na poziomie zarządu województwa, gmin) na temat celowości rozwoju górnictwa węgla kamiennego, gdyż bieżące korzyści stoją w sprzeczności ze stratami przyszłymi oraz odpowiedzialnością globalną, czyli nasilającymi się ekstremami pogodowymi. Koniecznym  jest oszacowanie kosztów zaniechania transformacji energetycznej - to jest odpowiedzialność bieżącego pokolenia w stosunku do nadchodzących.    

- Konieczności rozwoju magazynowania energii na skalę dostępną na poziomie lokalnym, zwracając uwagę na możliwość w systemie prosumenckim tworzenia układu - fotowlotaika, pompa ciepła i samochód elektryczny jako magazyn. Podkreślano możliwość magazynowania energii w sieci elektroenergetycznej, ciepłowniczej czy w budynkach.

- Omówiono rolę w przyszłości energetyki gazowej, która może mieć charakter przejściowy, a docelowo, tak jak i z węgla, niezbędnym będzie  wycofanie się z gazu zmiennego. Odnoszono się także do roli biogazu w lokalnej energetyce.

- Zwracano uwagę na przyszłość wodoru w energetyce zarówno jako elementu stabilizacji dostaw energii elektrycznej jak i możliwość wykorzystania go w samochodach. 

- Podkreślono możliwość szybkiego rozwoju energetyki słonecznej polegającą na wykorzystaniu różnych powierzchni nie tylko dachów do generowania energii w użytecznych formach - np. ściany, szyby, płoty czy też beton i asfalt.

- Podkreślano potrzeby znaczącej poprawy efektywności energetycznej zwłaszcza w budownictwie, tak aby zachęcać do budownictwa pasywnego, czy nawet plus energetycznego, co prowadzi do rozwoju lokalnych miejsc pracy. Rozwiązania w poprawę efektywności energetycznej w budownictwie przynoszą efekty  na 100 lat i więcej. Natomiast zaangażowanie się w budowę kopalni to perspektywa kilkunastu lat, a potem przy b. niskich cenach węgla przestaje ona być opłacalna.

- Zwrócono uwagę na potrzebę rozważania zmiany charakteru pomocy społecznej, transferu społecznego tak aby dawała ona długofalowe efekty a nie tylko polityczne, doraźne korzyści. Takim przykładem mogłaby być pomoc w poprawie efektywności budynków, urządzeń i stylu życia oraz edukacja.   

- Potrzebę rozwoju transportu elektrycznego zwłaszcza publicznego, co przyczynia się do ograniczenia niskiej emisji. W tym także widzieć należy potrzebę elektryfikacji transportu towarowego.

- Hipokryzji polityków co do obchodzenia od paliw kopalnych zwłaszcza w Niemczech, Wielkiej  Brytanii i USA. Chociaż podkreślano, że zarówno Niemcy i Wielka Brytania jak i wiele stanów i miast w USA dążą do dekarbonizacji.

- Już nam zaglądają zagrożenia związane ze zmianą klimatu, czy to w postaci coraz bardziej nasilających się migracji klimatycznych, czy też coraz częstszych i coraz silniejszych ekstremów pogodowych. Podejmując debatę na temat energetyki dzisiaj i w dalszej przyszłości nie można tego lekceważyć i nie brać poważnie pod uwagę. Rozwiązania lokalne w tej materii są najważniejsze nie tylko z punktu widzenia czysto energetycznego, ale także społecznego.  Narastające zagrożenia klimatyczne będą wymagać od nas coraz większej współpracy lokalnej w ramach społeczeństwa obywatelskiego dlatego energetyka też musi być obywatelska, czyli transformacja to jest budowanie demokracji energetycznej. 

W nawiązaniu do wyników warsztatów, jako wnioski do okresu programowania funduszy UE na lata 2021-2027 należy podkreślić:

a)      Zdecydowane wspieranie energetyki odnawialnej, zwłaszcza energetyki obywatelskiej w ramach rozwoju ruchu prosumenckiego tak aby prowadzić do uzyskania samowystarczalności poszczególnych gmin czy powiatów.

b)      Intensywne wsparcie w zakresie powszechnej poprawy efektywności energetycznej.

c)      Zachęcanie (wpieranie) do lokalnego współdziałania (gospodarstwa domowe, spółdzielnie czy wspólnoty mieszkaniowe i MŚP, administracja lokalna, gospodarstwa rolne) na rzecz wytwarzania i dystrybuowania energii ze źródeł odnawialnych. 

d)      Konieczność opracowania alternatywnego programu rozwoju w odniesieniu do górnictwa węgla kamiennego, a do jego realizacji wykorzystać fundusze UE.  Program taki powinien koncentrować się na tworzeniu lokalnych mechanizmów rozwoju i kreowania lokalnych, najlepiej zielonych, miejsc pracy.

e)      Konieczność przeznaczenia środków na rozwój w różnych formach magazynowania energii jako istotnego elementu transformacji energetycznej. 

f)       Celowość rozważania wspierania rozwoju energetyki opartej na wodorze.

g)      Szersze zainteresowanie się przeciwdziałaniem ubóstwu energetycznemu, ale poprzez wspieranie poprawy efektywności wykorzystywania energii w gospodarstwach domowych nim dotkniętych, a nie dopłat do rachunków.

h)      Potrzebę wspierania elektromobilności i to w pierwszej kolejności w ramach transportu publicznego i towarowego.

i)        Potrzebę dedykowanego wsparcia dla gospodarstw rolnych, które mają znaczne predyspozycje do prowadzenia działalności prosumenckiej w powiązaniu z głęboką termomodernizacją budynków oraz poprawą efektywności energetycznej w działalności rolniczej.