Podstawowym wyzwaniem będzie opracowanie wizji gospodarczego rozwoju kraju sięgającej II połowy XXI w., której bardzo istotnymi elementami powinny być polityka energetyczna i klimatyczna, w formule ponadpartyjnego dialogu partycypacyjnego, z szerokim gronem interesariuszy, z uwzględnieniem interesów państwa, gospodarki i społeczeństwa.

Instytut na rzecz Ekorozwoju wraz z innymi 10 organizacjami z 10 krajów pod przewodnictwem sieci organizacji ekologicznych Climate Network – Europe realizuje projekt UNIFY.

W ramach projektu każda organizacja w nim uczestnicząca powołała grupę wsparcia reprezentującą różne punkty widzenia – partii politycznych, biznesu, samorządu lokalnego, organizacji ekologicznych, niezależnych instytutów (tzw. think tank), gospodarczych agencji specjalistycznych i mediów. Chcąc ocenić jak wygląda KPEiK po blisko roku realizacji zadaliśmy członkom grupy z Polski trzy pytania. Ten artykuł podsumowuje odpowiedzi ekspertów grupy wsparcia na ponizsze pytanie:

Instytut na rzecz Ekorozwoju wraz z innymi 10 organizacjami z 10 krajów pod przewodnictwem sieci organizacji ekologicznych Climate Network – Europe realizuje projekt UNIFY.

W ramach projektu każda organizacja w nim uczestnicząca powołała grupę wsparcia reprezentującą różne punkty widzenia – partii politycznych, biznesu, samorządu lokalnego, organizacji ekologicznych, niezależnych instytutów (tzw. think tank), gospodarczych agencji specjalistycznych i mediów. Chcąc ocenić jak wygląda KPEiK po blisko roku realizacji zadaliśmy członkom grupy z Polski trzy pytania. Ten artykuł podsumowuje odpowiedzi ekspertów grupy wsparcia na ponizsze pytanie:

Jakie kluczowe elementy zapisane w KPEiK są nadal aktualne, a które powinny ulec zmianie zwłaszcza w zakresie: odchodzenia od węgla, ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, pochłaniania CO₂, rozwoju OZE, poprawy efektywności energetycznej i budowania bezpieczeństwa energetycznego?

Największe wyzwanie - wspólna wizja

Polska jest krajem UE, dla którego trudniejszym wyzwaniem, niż dla wielu innych członków, jest uzyskanie w połowie wieku poziomi zero net emisji. Struktura węglowa energetyki, znaczny udział przemysłów energochłonnych oraz potrzeby w zakresie ciepłownictwa wyznaczają te trudności. Nadrzędnym wyzwaniem, jak podkreślają eksperci, jest przygotowanie i zatwierdzenie długofalowej wizji gospodarczego rozwoju kraju sięgającej II połowy XXI w., której bardzo istotnymi elementami powinny być polityka energetyczna i klimatyczna. Jednak w opiniach podkreśla się, że podstawowym wyzwaniem będzie opracowanie jej w formule ponadpartyjnego dialogu partycypacyjnego, z szerokim gronem interesariuszy, z uwzględnieniem interesów państwa, gospodarki i społeczeństwa. W ramach prac wg jednego z respondentów podstawowym wyzwaniem, z którym należy zmierzyć się w długofalowej strategii dekarbonizacji gospodarki do 2050 to wzrost świadomości społecznej, przekierowanie gospodarki z pochłaniającej duże ilości energii i surowców na gospodarkę opartą na wiedzy. Zmiany w masowej skali wzorców konsumpcji i problem zagospodarowania czasu wolnego.

Wyzwanie, przedstawione w niektórych opiniach, stanowi opracowanie nowego modelu energetyki pozwalającego na nadążanie za dokonującą się na świecie transformacją energetyczną. Z jednej strony ma to być zmiana proporcji między kontrolowaną przez państwo produkcją energii z dużych jednostek na rzecz energetyki obywatelskiej (prosumenci prywatni i instytucjonalni skupieni w "wirtualnej elektrowni") wykorzystującej OZE, magazynowanie energii w tym w postaci samochodu elektrycznego, energetykę wodorową czy opartą na biomasie. Aby to uzyskać wg opinii Instytutu na rzecz Ekorozwoju koniecznym staje się wycofanie jawnych i ukrytych subsydiów do górnictwa i energetyki węglowej. Przeważająca część respondentów widzi możliwość zaspokojenia wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną ze źródeł odnawialnych (jednostki wytwórcze i sieć przesyłowa) w wyniku dekarbonizacji gospodarki w tym elektryfikacji transportu. Wprowadzenie wysokich standardów energetycznych dla nowo budowanych i poddawanych termomodernizacji budynków.

Jak najszybsze wycofanie węgla

Ważkim jest uzyskanie porozumienia pomiędzy rządem a górnikami co do jak wcześniejszego odejścia od węgla np. najpóźniej około roku 2035. Potrzebny jest szczegółowy plan wyłączania bloków węglowych i przedstawienie realnej alternatywy w to miejsce. Odejście od korzystania z węgla w lokalnych źródłach ciepła powinno nastąpić najpóźniej do końca 2030.

Niepewność w zakresie energetyki jądrowej

Wystąpiła rozbieżność pomiędzy respondentami co do miejsca energetyki jądrowej w długofalowej strategii rozwoju sektora energii w Polsce. Jedni widzą szansę w zastąpieniu jednostek węglowych OZE i energetyką jądrową, a inni uważają, że budowa elektrowni atomowych to tworzenie iluzji ze względu na brak doświadczenia Polski w tym obszarze, niewystarczające środki finansowe na pokrycie takich inwestycji, jak również mizerne osiągnięcia w budowie bloków w technologii AP1000.

Jeden z respondentów zwraca uwagę na konieczność szczegółowego zaplanowania, wraz z powszechnym systemem finasowania, sprawiedliwego dla regionów górniczych, przejścia na bezemisyjne pozyskiwanie energii z dużym udziałem źródeł rozproszonych i energetyki obywatelskiej, połączonej z powszechnym programem głębokiej poprawy efektywności energetycznej.

Zaproponowano wprowadzenie działań nakierowanych na redukcję potrzeb transportowych, co oznacza w praktyce odmienne sposoby projektowania miast oraz zmiany w produkcji i dystrybucji towarów. Postawienie na elektryfikację transportu w tym także towarowego z rosnącym udziałem transportu szynowego (tiry na tory).

Stworzenie programu edukacji i szkoleń służących wzrostowi dostępność wykwalifikowanej kadry niezbędnej dla wdrożenia procesów termomodernizacji, rozwoju OZE (słońce, wiatr on/offshore, biogaz), elektromobilności, zielonego wodoru i innowacji w zakresie niskoemisyjnych źródeł energii.

Podsumowanie opinii ekspertów

W oczach ekspertów wyraźnie zaznacza się opinia, że Krajowy plan energii i klimatu na lata 2021-2030 jest zdecydowanie za mało ambitny i jak wykazał cały rok 2020 od samego początku nie przystaje do wyzwań jakie stoją przed polską energetyką i ochroną klimatu, nie mówiąc o sytuacji wywołanej pandemią. W szczególności wyraźnie dokument ten odstaje od możliwości jakie istnieją w poprawie efektywności energetycznej i rozwoju energetyki odnawialnej w tym rozproszonej, obywatelskiej. W konsekwencji, wraz z niewystarczającymi zaplanowanymi działaniami w zakresie transportu, przekłada się to na zdecydowanie za niską, co do wymagań Porozumienia Paryskiego i ustaleń w ramach UE, skalą redukcji  emisji gazów cieplarnianych. 

Według respondentów niezbędnym staje się opracowanie nowego dokumentu Krajowego planu energii i klimatu na lata 2021 – 2030 i to przygotowane w procesie partycypacyjnym, angażując w to instytucje szeroko reprezentujące: przedsiębiorców, samorząd terytorialnych, niezależne ośrodki opiniotwórcze i organizacje społeczne w tym w szczególności ekologiczne. Nie tylko poszerzyłoby to bazę wiedzy na temat konieczności dokonywanych zmian ale także stanowiłoby źródło budowania świadomości społecznej na temat transformacji energetycznej i klimatycznej w naszym kraju.

Kluczowe rekomendacje

W nawiązaniu do opinii respondentów w szczególności zwrócona powinna zostać uwaga na:

a)       rozpoczęcie prac nad nowym KPEiK powinno zostać poprzedzone przygotowaniem strategii/wizji rozwoju sektora energii i długofalowej polityki na rzecz klimatu w perspektywie co najmniej roku 2060;

b)       konieczność określenia celu redukcyjnego prowadzącego do uzyskania neutralności klimatycznej w roku 2050 oraz partycypowania w realizacji celu określonego przez UE, czyli redukcji emisji gazów cieplarnianych w okresie 1990 – 2030 o 55%;

c)        wykorzystanie w pierwszej kolejności potencjału w zakresie poprawy efektywności energetycznej zamiast budowania nowych mocy energetycznych i zaplanowanie poprawy efektywności energetycznej co najmniej na poziomie 25%;

d)       zdecydowanie postawienie na szeroki rozwój energetyki odnawialnej i to nie tylko dużych obiektów w energetyce wiatrowej i słonecznej, ale przede wszystkim na tworzenie samowystarczalnych lokalnych hybrydowych systemów energetycznych w ramach energetyki obywatelskiej;

e)       odmienne podejście do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w transporcie tzn. nie tylko polegającego na jego elektryfikacji, ale przede wszystkim ograniczeniu potrzeb transportowych (w tym transport oszczędny rozwój miast) i promocji transportu publicznego oraz rowerowego;

f)        podjęcie działań służących uzyskania w roku 2030 i w perspektywie roku 2050 znaczącego potencjału pochłaniania CO₂ odpowiednio do resztkowej emisji gazów cieplarnianych w przemyśle i hodowli.

W nawiązaniu do odpowiedzi na pytanie dotyczące wyzwań, z którymi należy zmierzyć się w długofalowej strategii dekarbonizacji gospodarki do 2050 zwraca przede wszystkim uwagę potrzeba jasno określonej daty odejścia od węgla nie później niż w roku 2035 wraz z sprawiedliwie zaplanowaną transformacji regionów pogórniczych. Rok 2049 odejścia od węgla jaki wydyskutowano z górniczymi związkami zawodowymi w PGG uznaje się za kompletnie nie do przyjęcia. Równolegle niezbędnym staje się dokonanie zmiany modelu energetyki z zcentralizowanego z dużymi elektrowniami należącymi do państwowych korporacji na rzecz energetyki rozproszonej w oparciu o OZE (wraz z energetyką wodorową i magazynami energii) z dużym udziałem energetyki obywatelskiej, prowadząc do tworzenia lokalnych hybrydowych samowystarczalnych systemów energetycznych. W nawiązaniu do wcześniejszych zapisów wyzwanie stanowi odmienny sposób w kształtowaniu transportu oraz pochłaniania CO₂ w perspektywie połowy XXI w. Długofalowe wyzwania oznaczają zmianę: gospodarki na gospodarkę wiedzy, modelu konsumpcji na zrównoważoną konsumpcję umiaru oraz w edukacji i oświacie aby im sprostać.

 

Opracowanie: Andrzej Kassenberg

Materiał został przygotowany w ramach projektu „LIFE_UNIFY - łącząc Unię Europejską na rzecz działań klimatycznych” dofinansowanego ze środków instrumentu finansowego LIFE Komisji Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.