Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju we współpracy z Fundacją im. Heinricha Bölla w Warszawie w dniu 25 maja 2017 roku zorganizowały debatę online pt.: "Dlaczego węgiel tanieje?". Była to pierwsza z cyklu czterech debat inspirowanych "Atlasem węgla", publikacją Fundacji im. Heinricha Bölla w Warszawie.

Debata dotyczyła zagadnień podaży i popytu węgla energetycznego na rynku światowym. Udział w niej wzięli: dr Maciej Bukowski (WiseEuropa), dr Aleksandra Gawlikowska-Fyk (Polski Instytut Spraw Międzynarodowych), prof. dr hab. inż. Marian Turek (Główny Instytut Górnictwa) oraz dr Michał Wilczyński, a moderował - Bartłomiej Derski (publicysta portalu "Wysokie Napięcie").

Wprowadzenie do debaty stanowiła prezentacja podstaw faktograficznych w formie czterech tez do dalszej dyskusji:

• Wydobycie węgla kamiennego energetycznego na świecie jest ustabilizowane od roku 2010;
• Odchodzenie od węgla kamiennego wyraźnie wpływa na kształtowanie się jego ceny;
• W skali globalnej potencjalni inwestorzy napotykają coraz większe trudności w pozyskaniu kapitału dla górnictwa węgla kamiennego i energetyki węglowej;
• Polska polityka energetyczna w ciągu ostatnich 15 lat kształtowana jest w odwrotnym kierunku niż trend światowy.                  

Uczestnicy i uczestniczki debaty byli zgodni co do kluczowej roli popytu gospodarki Chin w kształtowaniu globalnych cen węgla energetycznego. W początkowej fazie debaty dr Bukowski zwrócił uwagę na zeroenergetyczny wzrost gospodarczy w Polsce w pierwszych 20 latach transformacji ekonomicznej, osiągnięty w dużej mierze poprzez działania na rzecz efektywności energetycznej w przemyśle i częściowo w budownictwie. Chiny mają w tej dziedzinie sporo do zrobienia, co oznacza ciągle duże rezerwy w ograniczeniu zużycia energii w tym kraju. Drugi rosnący potentat na globalnym rynku energii - Indie - stoją przed wyzwaniami, jakie Chiny miały 30 lat temu, lecz zdaniem dr Bukowskiego rozwój gospodarczy tego kraju będzie odbywać się według innego modelu. Chiny rozwijały produkcję i eksport produktów na rynki zagraniczne, a gospodarka Indii rozwija się w oparciu o usługi, co nie wymaga wielkiej ekspansji paliwowej. W skali naszej planety "świat przyszłości będzie inny niż świat teraźniejszości." W opinii dr Bukowskiego: "względnie łatwo i tanio można zdekarbonizować gospodarkę polską, obniżając udział paliw kopalnych z 90% produkcji energii elektrycznej z węgla do 30%. Kolejne 20% redukcji będzie bardziej kosztowne, a wyeliminowanie ostatnich 10 % udziału paliw kopalnych z miksu energetycznego będzie zdecydowanie najdroższe." W tym kontekście zrozumiałe jest bardzo ostrożne podejście instytucji finansowych do inwestycji w paliwa kopalne. Koszty pracy w Polsce już są względnie wysokie. Górnictwo musi konkurować na rynku pracy z przemysłem przetwórczym i usługami. Utrzymanie dotychczasowego modelu wydobycia węgla staje się niemożliwe.

Dr Gawlikowska-Fyk, odpowiadając na pytanie internauty o wpływ polityki UE na ceny węgla, stwierdziła, że "polityka klimatyczno-energetyczna jest jednoznaczna i już dobitniej potwierdzona być nie może": celem jest dekarbonizacja Europy do 2050 roku i zapewne w dużym stopniu wpływa to na ceny węgla. W kwestii kształtowania cen węgla w przyszłości prof. Turek stwierdził, że w Polsce w długim horyzoncie czasowym cenę kształtować będą koszty pozyskania węgla. Nagłe okresowe wzrosty cen powodowane są przez nadzwyczajne zdarzenia w sferze wydobycia i generacji energii. W skali globalnej wydobycie będzie dostosowywane do zapotrzebowania, a węgiel nie będzie taniał poniżej pewnej granicy kosztów wydobycia.

W dalszej części, debatę zdominowały problemy polskiego sektora górnictwa węgla kamiennego. Prof. Turek wyjaśniał, jak blisko 30 lat temu było możliwe, że kopalnie jako samodzielne podmioty zawierały kontrakty na dostawy węgla energetycznego po 32 $/tonę, uznając tę cenę za atrakcyjną, a dzisiaj cena ok. 90 $/tonę nie zapewnia opłacalności wydobycia. Otóż, w tamtym czasie rynek węgla został zaburzony przez polityczne decyzje dotyczące odstąpienia od likwidacji nierentownych kopalń, co spowodowało nadpodaż węgla na rynku, uniemożliwiając rozwój zdrowym ekonomicznie zakładom. W tym sektorze konieczna jest długofalowa jednolita polityka. Nie można i nie wolno zmieniać polityki wobec górnictwa co 2-3 lata, gdy budowa nowej kopalni trwa 10-15 lat. Przykład od lat planowanej kopalni "Przeciszów" w pobliżu Oświęcimia pokazuje, iż mimo konkurencyjnie niskich planowanych kosztów wydobycia (7 zł/GJ, wobec 12 zł/GJ w istniejących kopalniach), nie ma inwestorów zainteresowanych realizacją tego projektu.

Odpowiadając na komentarze internautów w sprawie opłacalności i intensywności produkcji energii z węgla w Polsce i Europie, a zwłaszcza w Niemczech, dr Bukowski zauważył, iż w naszym kraju narosło sporo legend na temat energetyki węglowej u naszego zachodniego sąsiada. Tam nowe moce węglowe nie powstają, a gdyby nie decyzja o likwidacji do 2022 roku elektrowni jądrowych spadek udziału węgla w miksie energetycznym RFN byłby o wiele bardziej  drastyczny. Zmniejszanie się udziału węgla w miksie energetycznym jest trendem ogólnoeuropejskim i ogólnoświatowym. Polska energetyka w przewidywalnym czasie wykorzystywać będzie w znacznej części węgiel importowany. Kolejne pytanie internautów dotyczyło kosztów wytwarzania energii elektrycznej w różnych technologiach. W dyskursie publicznym na ten temat panuje kompletne pomieszanie argumentów; otóż porównuje się koszty wytwarzania w nowych OZE do kosztów w zamortyzowanych blokach węglowych. A trzeba porównywać koszty nowych inwestycji uwzględniając wszystkie składniki kosztowe: operacyjne, kapitałowe, paliwowe, i ceny uprawnień do emisji CO₂. W takim rzetelnym rachunku "odnawialne źródła energii są konkurencyjne wobec technologii węglowych" (dr Wilczyński). Prof. Turek dodaje: "zmiany w energetyce są nieuniknione", ale i zmiany w górnictwie są konieczne. Proces transformacji energetyki w naszym kraju będzie stopniowy i rozłożony na lata (dr Bukowski).

dr Michał Wilczyński

BEZPŁATNA publikacja ATLAS WĘGLA - https://pl.boell.org/pl/2016/03/14/atlas-wegla