Publikacje zagraniczne

Ambitny cel klimatyczny na 2030 r.: Szanse i korzyści państw Europy Środkowej i Wschodniej (CEE) (21616)

2020-12-10


galeria

Przed końcem bieżącego roku Unia Europejska musi przyjąć uzgodnienia dotyczące ambitniejszego celu klimatycznego na 2030 r. Europejscy liderzy będą dyskutować o ambicjach klimatycznych UE na kolejnym spotkaniu 10-11 grudnia.

Znaleźliśmy się w samym centrum kryzysu klimatycznego. Jeśli nie zwiększymy znacząco działań na rzecz klimatu w nadchodzącym dziesięcioleciu, zmierzać będziemy ku globalnemu wzrostowi temperatury o ponad 3°C przed końcem stulecia. W świetle najnowszej dostępnej wiedzy naukowej, zgodnie z zasadą sprawiedliwości (equity principle) Narodów Zjednoczonych, UE powinna przyjąć cel ograniczenia emisji o co najmniej 65% do 2030 r. (w porównaniu z poziomem z 1990 r.).

Zalecenia dotyczące polityki

  • Społeczeństwo obywatelskie i inne strony zainteresowane w krajach Europy Środkowej i Wschodniej są gotowe do wzięcia udziału w transformacji energetycznej i powinny być zaangażowane w opracowywanie planów i polityk w tym względzie.
  • Rządy państw Europy Środkowej i Wschodniej powinny wspierać cel klimatyczny UE na rok 2030 dotyczący redukcji emisji o co najmniej 65%, zgodny z najnowszymi dostępnymi danymi naukowymi.
  • Cała polityka wdrożeniowa UE powinna uwzględniać wnioski płynące z nauki i cel określony w Porozumieniu Paryskim dotyczący ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5°C.
  • W celu wsparcia dekarbonizacji wszystkich sektorów gospodarki niezbędne jest przyjęcie ambitnego poziomu wydatków, tak aby co najmniej 40% środków UE zostało przeznaczonych na zieloną i sprawiedliwą transformację przy jednoczesnym wykluczeniu wszelkich dopłat do paliw kopalnych.
  • Aby zmaksymalizować efekt nakładów finansowych UE, zwiększyć ambicje związane z klimatem i zapewnić zrównoważoną odbudowę gospodarki, wszystkie państwa członkowskie muszą ukierunkować swoje najbliższe plany wydatków regionalnych i sektorowych na neutralność klimatyczną.
  • Jeżeli fundusze UE zostaną mądrze wykorzystane i posłużą wypełnieniu luk stwierdzonych w krajowych planach na rzecz energii i klimatu (NECP), w tym do znacznych inwestycji w ogromny, niewykorzystany potencjał energooszczędnych budynków, krajowych odnawialnych źródeł energii i mobilności neutralnej dla klimatu, mogą one zapewnić ekologiczne ożywienie gospodarcze (ang. green recovery) i zwiększyć ambicje klimatyczne w regionie Europy Środkowej i Wschodniej.

Nadchodzące wyzwanie

Osiągnięcie porozumienia będzie rzeczą trudną. Państwa członkowskie muszą przyjąć cel jednogłośnie. Kilka państw, głównie z Europy Środkowej i Wschodniej (CEE) nie zatwierdziło jeszcze proponowanego przez Komisję Europejską – i wspieranego przez większość państw członkowskich - celu klimatycznego na 2030 r. dotyczącego redukcji emisji o co najmniej 55%. Niektóre z państw wahających się, w tym Polska i Bułgaria, podkreśliły konieczność lepszego zrozumienia konsekwencji wyższych ambicji klimatycznych dla poszczególnych państw. Głównym celem niniejszego materiału informacyjnego jest podkreślenie korzyści wynikających ze zwiększenia ambicji klimatycznych UE i wykazanie, że cel klimatyczny związany z 55% redukcją emisji jest pożądany, korzystny i osiągalny.

Liczba zwolenników odważniejszej polityki klimatycznej w krajach CEE rośnie

Znaczna większość obywateli UE postrzega zmiany klimatu jako poważny problem, a 92% z nich uważa, że emisje gazów cieplarnianych powinny zostać ograniczone do minimum [1]. Od sześciu miesięcy obywatele, eksperci, przedsiębiorstwa, podmioty społeczeństwa obywatelskiego i władze lokalne krajów Europy Środkowej i Wschodniej wzywają do odnowy gospodarczej i społecznej, w tym do zwiększenia świadomości klimatycznej na szczeblu krajowym i europejskim.

W dniu 16 czerwca, w liście otwartym skierowanym do przywódców Unii Europejskiej, koalicja burmistrzów, w której składzie znaleźli się prezydenci Bratysławy, Budapesztu, Pragi i Warszawy, wezwała do szybszego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych poprzez zwiększenie unijnego celu na rok 2030 z 40% do 55%.

W dniu 5 października ponad 180 przedstawicieli organizacji społeczeństwa obywatelskiego Europy Środkowej, przedsiębiorstw, miast, inicjatyw lokalnych i regionalnych, środowisk akademickich, wystosowało list z apelem do premierów Czech, Słowacji, Węgier, Polski, Rumunii i Bułgarii, wzywając UE do zwiększenia ambicji klimatycznych na 2030 r. do poziomu co najmniej 65%, zapewnienia sprawiedliwości społecznej i poprawy stanu środowiska.

Tydzień później, w liście otwartym do przewodniczącego Rady UE i przewodniczącego Rady Europejskiej, prezydenci 58 miast z całej Europy, w tym z Polski, Litwy, Estonii i Słowenii, zażądali wyznaczenia celu na poziomie UE wynoszącego co najmniej 55%, a także prawnie wiążących celów na poziomie państw członkowskich, przy bardziej ukierunkowanym wsparciu UE zaoferowanym miastom, które podjęły jeszcze wyższe zobowiązania do redukcji emisji o 65%.

Owo szerokie i głośne poparcie dla wyższych ambicji klimatycznych ze strony lokalnych podmiotów w regionie stanowi wyraźny sygnał dla decydentów politycznych do podjęcia wszelkich działań niezbędnych do powstrzymania zmian klimatu. Ambitna polityka klimatyczna jest elementem niezbędnym dla ograniczenia wzrostu temperatury do wyznaczonego w porozumieniu paryskim celu 1,5°C i zapewnienia ram trwałej odbudowy w UE. Można to osiągnąć jedynie poprzez zwiększenie celu klimatycznego do 2030 r. do co najmniej 65%.

Dane na temat poszczególnych państw

  • Bułgaria: niedawne badania pokazują, że 80% respondentów w Bułgarii martwi się zmianami klimatycznymi w kontekście zdrowia publicznego. Większy niepokój budzi tylko kwestia zanieczyszczenia powietrza (91%). Równocześnie 78% pytanych uważa, że władze nie czynią wystarczająco dużo na rzecz ochrony środowiska. [4]
  • Rumunia: 84% populacji uważa, że władze państwowe powinny wyznaczać ambitne cele odnośnie do wykorzystania OZE, 85% - odnośnie do efektywności energetycznej a 71% uznaje, że władze robią zbyt mało, by chronić środowisko. [2] [3]
  • Polska: 87% populacji uważa, że władze państwowe powinny wyznaczać ambitne cele odnośnie do wykorzystania OZE i efektywności energetycznej. [2]
  • Węgry: 97% populacji uważa, że władze państwowe powinny wyznaczać ambitne cele odnośnie do wykorzystania OZE, 93% - odnośnie do efektywności energetycznej. Węgierski Bank Centralny dostrzega konieczność działań na rzecz klimatu zgodnie z celem neutralności klimatycznej na rok 2050 i w lutym 2019 r. ogłosił Zielony Program. [4]
  • Słowacja: 89% populacji uważa, że władze państwowe powinny wyznaczać ambitne cele odnośnie do wykorzystania OZE, 88% - odnośnie do efektywności energetycznej. [2]
  • Czechy: 87% populacji przyznaje, że należy ograniczyć emisje, by chronić kraj przed suszą, smogiem i wysychaniem lasów. [4]

Szybkie i śmiałe działania na rzecz klimatu są opłacalne

 

Ustanowienie ambitniejszego celu na rok 2030 jest rzeczą pożądaną pod wieloma względami. Pozwoli zapobiec wysokim kosztom dla społeczeństwa i przyniesie znaczne korzyści wykraczające poza łagodzenie zmian klimatu, zwłaszcza w zakresie zanieczyszczenia powietrza i zdrowia publicznego, ograniczenia ubóstwa energetycznego, zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, modernizacji przemysłu, konkurencyjności, mobilności i zatrudnienia.

Europa Środkowo-Wschodnia już dziś odczuwa silne efekty zmian klimatu - ekstremalne zjawiska pogodowe, powodzie, susze, niedobór wody - prowadzące do poważnych obciążeń ekonomicznych. Szacuje się, że w połowie stulecia efekty te przełożą się na straty rzędu 175 miliardów euro rocznie dla całej UE.

Prognozowana wielkość utraty dobrobytu (% PKB) w scenariuszach zakładających globalny wzrost temperatury o 2°C do 3°C w środkowej i południowej Europie będzie kilka razy wyższa, przy czym ok. 60% bezwzględnych strat dobrobytu UE koncentruje się w regionach Europy Środkowej [5]. Sprowokowany potrzebą przezwyciężenia pandemii COVID-19, ekologiczny impuls inwestycyjny może pomóc zapobiec tym kosztom.

Rycina 2: Zmiana dobrobytu (% PKB) w wyniku wybranych skutków klimatycznych z wyłączeniem śmiertelności w UE i Wielkiej Brytanii oraz w makroregionach UE, dla trzech poziomów globalnego ocieplenia. Wyniki przedstawiają zmiany w odniesieniu do obecnej sytuacji ekonomicznej. Wartości liczbowe dla każdego regionu i kategorii wpływu przedstawiono w Tabeli 7.

Ponadto ekologiczne ożywienie gospodarcze może przynieść znaczne korzyści społeczno-gospodarcze, w szczególności stworzenie bardzo potrzebnych miejsc pracy i zapewnienie szerszych korzyści gospodarczych. Szacuje się, że tylko w sektorze energii odnawialnej w Europie do 2050 r. powstanie 2,7 miliona miejsc pracy [6], a inwestycje związane z przejściem na nowe technologie w sektorze energetycznym zapewnią trzy razy więcej miejsc pracy niż inwestycje w paliwa kopalne w przeliczeniu na każdy milion zainwestowanych dolarów. Intensywność zatrudnienia we wszystkich technologiach związanych z transformacją energetyczną wynosi około 10 miejsc pracy na każdy dolar zainwestowany w UE. Według raportu Wspólnego Centrum Badawczego (JRC) dotyczącego potencjału zatrudnienia w regionach węglowych, istnieje również duży potencjał dotyczący energii odnawialnej i tworzenia miejsc pracy w przechodzących transformację regionach węglowych.

Zastrzeżenie: Granice i nazwy użyte na mapie nie oznaczają poparcia ani akceptacji IRENA.

Dywersyfikacja koszyka energetycznego podatkowo poprawi bezpieczeństwo energetyczne i zapewni najwyższy poziom niezależności energetycznej, w przeciwieństwie do scenariusza zakładającego utrzymanie dotychczasowego stanu rzeczy, w którym szacuje się że w 2050 r. od 45% do 70% węgla niezbędnego do produkcji energii elektrycznej może pochodzić z importu [7].

Kluczową rolę odgrywa czas. Natychmiastowe zwiększenie inwestycji może przełożyć się na pięciokrotnie szybszy wzrost produkcji energii odnawialnej. Tak zwani „późni naśladowcy” (ang. late adapters), kraje CEE mają jeszcze większe możliwości ekspansji rynkowej, dzięki wykorzystaniu najnowszych, innowacyjnych, opłacalnych technologii. W regionie tym istnieje ogromny, niewykorzystany potencjał w zakresie poprawy efektywności energetycznej budynków, zwiększenia udziału energii odnawialnej i usług w zakresie mobilności. Wykorzystując te możliwości, kraje Europy Środkowej i Wschodniej poprawiłyby  stan zdrowia publicznego, jakość życia, poziom dobrobytu gospodarczego swoich obywateli, a także pozytywne oddziaływałyby na klimat [8].

Dane na temat poszczególnych państw

  • Bułgaria: Zgodnie z prognozami World Economic Outlook, ogólny szacowany wpływ zmian klimatu na dobrobyt waha się od ok. 1% PKB w 2050 r. w najbardziej optymistycznym scenariuszu do ok. 3,5% w najbardziej pesymistycznym.
  • Rumunia: Całkowity stały potencjał techniczny morskiej energetyki wiatrowej równy jest mocy zainstalowanej w kraju (22 GW). Teoretycznie więc morska energia odnawialna mogłaby zastąpić wstrzymane obecnie morskie projekty gazowe.
  • Polska:
    • Ministerstwo Środowiska oszacowało, że koszty szkód spowodowanych ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi związanymi ze zmianą klimatu wzrosły z 12 miliardów euro w  latach 2001 - 2010 do 48 miliardów euro w latach 2011 - 2030.
    • 81 tys. dodatkowych miejsc pracy można by stworzyć w samym tylko sektorze pojazdów elektrycznych, a 24 tys. w sektorze budowlany.
  • Węgry: Zgodnie z najnowszą analizą, dzięki zrealizowaniu ambitnych działań w ramach ekologicznego ożywienia gospodarczego, wzrost PKB Węgier może być o 4% wyższy w 2030 r. niż bez takich działań.
  • Słowacja: Jak pokazuje badanie, przy realizacji ambitnych działań w ramach ekologicznego ożywienia (green recovery), wzrost zatrudnienia do 2023 r. wyniesie ok. 34 tys. miejsc pracy w przeliczeniu na pełny etat, przy czym w ciągu trzech lat zatrudnienie i aktywność gospodarcza powrócą do poziomu sprzed pandemii.
  • Czechy: Jak pokazuje badanie, dzięki ambitnym działaniom w ramach green recovery, długoterminowy wzrost zatrudnienia do 2030 r. wyniesie ok. 41 tys. miejsc pracy w przeliczeniu na pełne etaty.

 

Finansowanie sprawiedliwej transformacji jest możliwe

Ustanowienie ambitnego celu na rok 2030 jest korzystne i wykonalne. Nawet jeśli państwa Europy Środkowej i Wschodniej nie mają wspólnego podejścia do polityki klimatycznej i energetycznej, stają przed nimi podobne wyzwania ekonomiczne i środowiskowe, takie jak obciążenia wynikające z postsocjalistycznego dziedzictwa w przemyśle ciężkim, wysoki udział węgla i gazu kopalnego w miksie energetycznym, a także potrzeba znacznych inwestycji, które umożliwią przekształcenia strukturalne niezbędne do osiągnięcia neutralności klimatycznej najpóźniej do 2050 r.

Obecne cele klimatyczne i energetyczne tych państw, jak również polityka, środki i inwestycje przewidziane do 2030 r. w krajowych planach klimatycznych i energetycznych (NECP) nie umożliwiają pilnie potrzebnej transformacji. Wręcz przeciwnie, ocena NECP przez Komisję Europejską [10] ujawnia mało ambitne cele w zakresie OZE i efektywności energetycznej na 2030 r., przy ogólnym niskim wykorzystaniu energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych oraz spowolnieniu w tym zakresie w Bułgarii, Czechach i Rumunii; zwiększeniu mocy produkcyjnych gazu i energii jądrowej; niemal zerowy poziom planowanych ograniczeń w produkcji węgla w Polsce, Czechach, Bułgarii i Rumunii; niewystarczające środki na rzecz zrównoważonej mobilności, elektryfikacji transportu a także efektywności energetycznej budynków w całym regionie.

Ten niski poziom ambicji w kwestii nakładów na ochronę klimatu stoi w jawnej sprzeczności z twierdzeniami i skargami niektórych państw, dotyczącymi wysokich kosztów zapewnienia neutralności klimatycznej i zwiększenia ambicji klimatycznych do 2030 r.

Pieniądze są dostępne

Przyszły budżet UE na lata 2021-2027, łączący nowe wieloletnie ramy  finansowe (MFF) i szczególne działania na rzecz naprawy gospodarczej w ramach inicjatywy Nowa Generacja UE (NGUE), oferuje bezprecedensowe możliwości zarówno zwiększenia ambicji klimatycznych jak i ambicji związanych z NECP, umożliwiając finansowanie działań niezbędnych do realizacji wyższych celów w zakresie klimatu i energii zgodnie z kierunkami działań na rzecz neutralności klimatycznej.

 

 

 

Środki unijne – z Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF) i Funduszu Spójności (CF), Wspólnej Polityki Rolnej i Funduszu Sprawiedliwej Transformacji oraz Pakietu na rzecz Odbudowy – dostępne w celu umożliwienia tych przekształceń są znaczące. Środki zostaną wypłacone w latach 2021-2027. Suma wszystkich dostępnych środków w UE [11] w tym okresie stanowi od 25% do 42% rocznego produktu krajowego brutto (PKB) Bułgarii, Chorwacji, Grecji, Węgier, Łotwy, Litwy, Polski, Rumunii i Słowacji [12] oraz 17% PKB Czech. Te zasoby finansowe zostaną udostępnione państwom Europy Środkowej i Wschodniej pod warunkiem podjęcia działań na rzecz klimatu: 30% z wieloletnich ram finansowych, w tym 37% z Funduszu Odbudowy należy przeznaczyć na „bardziej ekologiczną, niskoemisyjną Europę”. W najbliższych miesiącach państwa członkowskie muszą jednak zdecydować, jakie działania chcą sfinansować w latach 2021-2027.

Liczy się czas

Nowy okres inwestycyjny zbiega się z ostatnim cyklem inwestycyjnym w zakresie infrastruktury, niezbędnym dla zapewnienia neutralności klimatycznej Europy. Podjęte dziś decyzje dotyczące inwestycji energetycznych określą, jaka infrastruktura zostanie zbudowana w nadchodzącym dziesięcioleciu i jak systemy energetyczne wyglądać będą za 30-40 lat.

 

NECP będą musiały być stale ulepszane, poczynając od usunięcia luk i wykorzystania ogromnego potencjału w zakresie krajowej energii odnawialnej, efektywności energetycznej budynków i mobilności, gdzie inwestycje są stale opóźnione. W przypadku nowych planów wydatków, przeznaczenie funduszy UE na lata 2021-2027 na zapewnienie neutralności klimatycznej ma kluczowe znaczenie, biorąc pod uwagę rolę funduszy UE w europejskim krajobrazie finansowym, a tym bardziej w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu.

Dane na temat poszczególnych państw

  • Bułgaria: Nowy NECP wskazuje, że paliwa kopalne będą stanowić ponad 40% miksu energetycznego w 2030 r., przy nieznacznych zmianach w wykorzystaniu energii odnawialnej. Suma wszystkich dostępnych funduszy UE na lata 2021- 2027 stanowi 42% rocznego PKB Bułgarii, procentowo najwyższy poziom, z którego można by sfinansować ambitniejsze plany wydatków.
  • Rumunia: Wszystkie środki zostaną wypłacone w latach 2021-2027. Suma wszystkich dostępnych środków UE w tym okresie stanowi 31% rocznego PKB Rumunii.
  • Polska: W oparciu o nowy NECP, Polska do 2030 r. będzie miała zdecydowanie najbardziej nieekologiczną sieć elektroenergetyczną (566 gC02/KWh). Kraj mieć jednak będzie najwyższy udział w nowych funduszach strukturalnych (77,2 miliardów), a suma wszystkich środków będzie stanowić 25% rocznego PKB.
  • Węgry: W oparciu o NECP, Węgry będą miały drugi najniższy udział energii odnawialnej w wykorzystywanej energii elektrycznej w 2030 r. (poniżej 20%). Suma wszystkich dostępnych funduszy UE na lata 2021- 2027 stanowi 27% rocznego PKB, które to środki mogłyby wesprzeć bardziej ambitne plany wydatków, w tym związanych z wykorzystaniem energii odnawialnej.
  • Słowacja: Łączny udział energii wiatrowej i słonecznej w zużyciu energii elektrycznej jest najniższy w UE w 2030 r. i wynosi blisko 5%. Suma wszystkich dostępnych funduszy UE na lata 2021-2027 stanowi 26% rocznego PKB, które to środki mogłyby wesprzeć bardziej ambitne plany wydatków, w tym związanych z wykorzystaniem energii odnawialnej.
  • Czechy: W 2030 r. Czechy będą miały najniższy udział energii ze źródeł odnawialnych w wykorzystywanej energii elektrycznej (ok. 18%). Suma wszystkich dostępnych funduszy UE na lata 2021-2027 stanowi 17% rocznego PKB. Niemniej jednak w latach 2014-2020 Czechy najprawdopodobniej wydadzą mniej niż połowę przydzielonych funduszy.
 
Źródło: Climate Action Network (CAN) Europe
 
 

 

[3]https://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/index.cfm/survey/getSurveydetail/instruments/special/surveyky/2257HU: https://www.mnb.hu/letoltes/green-finance-in-hungary-consultation-paper.pdf
CZ: https://www.irozhl.as.cz/zpravy-domov/pruzkum-median-koronavirus-sucho-ekonomicka-krize 2004260702 dok BG: https://www.zazemita.org/wp-content/uploads/2020/06/CAF-YouGo-PPT_Bulgaria.pdf
[4] https://publications.irc.ec.europa.eu/repository/bitstream/JRC120452/pesetaiv task 14 economic analysis_finak_report.pdf
[5] https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agencv/Publication/2020/Feb/IRENA Transition jobs 2020.pdf
[6] https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agencv/Publication/2020/Feb/IRENA Transition jobs 2020.pdf
[7] https://forum-energii.eu/en/analizy/polska-energetyka-2050-4-scenariusze
[9] PL: https://www.wwf.eu/?uNewslD=961591https://www.wwf.eu/?unewsid=553783 BG: https://dimateknowledgeportaLworldbank.org/countrv/Bułgaria/adaptation CZ, SK and HU: https://www.e5me.com/wp-content/uploads/2020/ll/2Q20nov visegrad green recovery working paper.pdf RO: https://www.ceps.ei id=50608&pdf=PI2020-26_Black-Sea-offshore-wind-power.pdf
[10]  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid = 1600528628076&uri=COM:2020:564:FIN
[11] Suma środków z Funduszu Strukturalnego, Wspólnej Polityki Rolnej, Instrumentu Odbudowy i Odporności (granty), Funduszu Sprawiedliwej Transformacji, Funduszu Modernizacji, przychodów z ETC
[12] https://www.caneurope.org/docman/climate-finance-development/3599-funding-climate-and-energy-transition-in-the-eu/file

 

[4]    https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agencv/Publication/2020/Feb/IRENA Transition jobs 2020.pdf

 


ChronmyKlimat.pl – portal na temat zmian klimatu dla społeczeństwa i biznesu. © Copyright Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju
Redakcja: ul. Nabielaka 15 lok. 1, 00-743 Warszawa, tel. +48 +22 8510402, -03, -04, fax +48 +22 8510400, portal@chronmyklimat.pl